БУЮКЛАРНИНГ УСТОЗИ
@kinolaboratoryГригорий Чухрай, Реваз Чхеидзе, Георгий Данелия, Глеб Панфилов, Василий Шукшин, Александр Митта, Андрей Тарковский, Андрон Михалков-Кончаловский ҳамда Никита Михалков. Рус совет киносининг энг етук режиссёрлари. Уларнинг ҳаммаси ВГИК битирувчилари эканини билсангиз керак. Аммо бу ижодкорларнинг барчасига турли йилларда бир киши педагоглик қилганини биласизми? Бу инсон – театр ва кино режиссёри, сценарист, педагог, публицист, беш карра Сталин мукофоти совриндори, СССР халқ артисти Михаил Ильич Ромм.
Михаил Ромм чор ҳукумати томонидан Иркутск губерниясига сургун қилинган яҳудий социал-демократлар оиласида 1901 йил 24 январ куни туғилган. Аввалига Заиграево (Бурятия Республикаси) ва Вильнюс (Литва) шаҳарларида яшаган, беш ёшида эса оиласи билан Москвага кўчиб ўтган.
Бўлажак режиссер 17 ёшида гимназияни тугаллаб, Москва тасвирий санъат, ҳайкалтарошлик ва меъморчилик билим юртига ўқишга киради. Аввалига Ромм ҳайкалтарош бўлмоқчи эди.
Ҳарбий коммунизм йиллари Михаил Ромм қизил армия сафида хизмат қилган.
Михаил Ромм адабиётни жуда яхши кўрарди. Ёшлик йиллари у француз адиблари Флобер, Мопассан ҳамда Эмиль Золянинг асарларини рус тилига таржима қилган, ўзи ҳам қисса, роман ва ҳикоялар ёзган.
Михаил Ромм кинога 1930-йилларда кириб келган. Унинг дастлабки мустақил картинаси Ги де Мопассан ҳикояси асосида суратга олинган «Дўндиқча» (1934) овозсиз фильми бўлди. Шу фильмдан эътиборан Роммнинг оператор Борис Волчек билан ижодий ҳамкорлиги бошланди.
«Дўндиқча»дан сўнг 1936 йили Михаил Ромм Қизилқум саҳросида «Ўн уч» фильмини тасвирга олди. Аммо монтаж чоғи не кўз билан кўришсинки, жазирама иссиқ туфайли кинотасманинг эмульсия қатлами иссиқдан эриб кетган экан…
Картинанинг тасвирга олиш ишлари тўққиз ойга чўзилиб кетган ва фақатгина режиссёрнинг метин иродаси туфайли ниҳоясига етказилган. Фильмнинг муваффақиятли премьерасидан сўнг Ромм бош роль ижрочиларидан бири – актриса Елена Александровна Кузьминага уйланган.
1937-1939 йилларда яратилган «Ленин Октябрда» ҳамда «Ленин 1918 йилда» тарихий фильмлари Михаил Роммни мамлакатнинг биринчи рақамли режиссёрлари қаторига қўшди.
Урушдан олдин Ромм ўзининг энг мукаммал киноасарларидан бири – «Орзу» трагикомедиясини яратаётган эди. АҚШ президенти Рузвельт мазкур картинани «Ер шарининг энг буюк фильмларидан бири», деб атаган экан.
«Орзу» фильмига овоз ёзишнинг сўнгги куни 1941 йилнинг 21 июндан 22 июнга ўтар кечасига тўғри келган.
Уруш туфайли режиссернинг оиласи ҳар тарафга бўлиниб кетган: Роммнинг ўзи «Москва» меҳмонхонасига, қизи Наташа Уфага, хотини Елена Кузьмина эса Тошкентга эвакуация қилинган.
Уруш тугагач, Ромм яна ижодга қайтди. 1945 йилда суратга олинган антифашистик руҳдаги «217-рақамли инсон» картинаси Сталин соврини ҳамда Канн фестивалининг маҳсус мукофотини қўлга киритган.
1951 йилда тарихий мавзуда «Адмирал Ушаков», 1956 йилда эса кескин баҳсларга сабаб бўлган «Данте кўчасидаги қотиллик» фильмларини яратди.
50-йилларда ҳукумат томонидан режиссёрларнинг ўз фильмида турмуш ўртоғини тасвирга олиши таъқиқлаб қўйилгач, Ромм анча сиқилган. У олти йил сукут сақлаб, кино назариясига тааллуқли бир қанча илмий асарлар яратди, ВГИКда режиссурадан сабоқ берди. Дарҳақиқат, Ромм буюк педагог эди. Унинг шогирдлари сафида Григорий Чухрай, Реваз Чхеидзе, Георгий Данелия, Глеб Панфилов, Василий Шукшин, Динара Асанова, Александр Митта, Андрей Тарковский, Андрон Михалков-Кончаловский ҳамда Никита Михалковларни санаб ўтиш мумкин.
1962 йили режиссер яна ижодга қайтди ва физик-олимлар ҳаёти ҳақида ҳикоя қилувчи «Бир йилнинг тўққиз куни» фильмини яратди.
Режиссернинг сўнгги ва энг буюк асари – «Оддий фашизм» ҳужжатли фильми бўлди. Кадр ортидаги матнни режиссёрнинг ўзи ўқиган.
Михаил Ромм ҳаётда жуда эркин инсон эди. Бўш вақтларини оила даврасида ўтказишни, дам олишни ёқтирган.
Зарарли одати эса – у ашаддий кашанда бўлган.
Юқорида Михаил Роммнинг қизил армия сафида хизмат қилгани ҳақида гапириб ўтдик.
Қаранг, ҳарбий кийим унга жуда ярашган. Яп-янги этигининг ялтираб туришини айтмайсизми. Аммо бу этикни қўлга киритиш осон кечмаган экан...
«ЗАЯВЛЕНИЕ. Прошу выдать мне сапог в виду наступающих холодов и очень плохого состояния моей собственной обуви. Михаил Ромм.»
Бу эса буюк режиссернинг ҳуснихати. Хуллас, нима демоқчи эканимизни ўзингиз тушундингиз…
Чап тарафдаги инсонни таниган бўлсангиз керак. Ҳа, бу – Сергей Эйзенштейн. Унинг ёнида эса қаҳрамонимиз Михаил Ромм. Улар нима ҳақида маслаҳатлашмоқда экан, деб қизиқяпсизми? Сизга бир сирни очамиз, Эйзенштейн ҳамкасби Михаил Роммни ўзининг «Иван Грозный» тарихий фильмининг учинчи қисмига… қиролича Елезавета ролига таклиф қиляпти.
Ҳаётининг сўнгги йилларида буюк режиссер «Дунё бугунги кунда» номли яна бир ҳужжатли фильм устида ишлаётган эди. Аммо ўлим изланишларни охиригача етказишга тўсқинлик қилди.
Михаил Ромм 1971 йил 1 ноябрда ўз ўйида ҳеч қандай оғир касалликларсиз тинчгина вафот этган. Бир неча ой муқаддам ўз кундалигида у «Менга атиги ўн йил умр керак, шунда ҳамма нарсага улгураман…» деб ёзиб қўйган экан.
Режиссернинг ҳамкасблари ва шогирдлари 1976 йили унинг сўнгги фильмини ниҳоясига етказиб, «Мен бари-бир ишонаман» деб номлашган.
Михаил Ромм жуда бахтли инсон бўлган. Танлаган ёри билан бир умр ҳаёт кечирган, ўз соҳасининг етук мутахассиси бўлган, ҳукумат томонидан эъзозланган, томошабинларнинг олқишига сазовор бўлган, ўнлаб буюк шогирдлар етиштирган.
Мақола ёққан бўлса "КиноЛаборатория" телеграм-каналига аъзо бўлишни унутманг, ўртоқлар.