Адлюстраванне самабытнасці беларускага народа у нарысе Уладзіміра Караткевіча "Зямля пад белымі крыламі" - Иностранные языки и языкознание курсовая работа

Главная

Иностранные языки и языкознание
Адлюстраванне самабытнасці беларускага народа у нарысе Уладзіміра Караткевіча "Зямля пад белымі крыламі"

Вылучэнне выдатных лексічных адзінак, ўстойлівых спалучэнняў у нарысе "Зямля пад белымі крыламі". Ўпарадкаванне па лексіка-семантычным групамі дадзеных адзінак і выразаў. Марфалагічная і сінтаксічная характарыстыкі, этымалогія зафіксаваных лексем.


посмотреть текст работы


скачать работу можно здесь


полная информация о работе


весь список подобных работ


Нужна помощь с учёбой? Наши эксперты готовы помочь!
Нажимая на кнопку, вы соглашаетесь с
политикой обработки персональных данных

Студенты, аспиранты, молодые ученые, использующие базу знаний в своей учебе и работе, будут вам очень благодарны.

Установа адукацыі "Брэсцкі дзяржаўны ўніверсітэт імя А.С. Пушкіна"
Кафедра беларускага мовазнаўства і дыялекталогіі
Адлюстраванне самабытнасці беларускага народа у нарысе Уладзіміра Караткевіча "Зямля пад белымі крыламі"
Вышэйзгаданы радок поўнасцю адпавядае характарыстыцы творчасці Уладзіміра Караткевіча. "Паляўнічы на старасветчыну" фактычна ўсе свае творы прысвяціў тэме роднай зямлі, тэме кахання, любові да жыцця і радасці - самаму лепшаму, што можа стацца на зямным шляху кожнага чалавека.
Уладзімір Караткевіч прыйшоў да нас пад шэпт "Сівой легенды", абудзіў "Званамі Віцебска", пазнаёміў з "Маці ўрагану", "Кастусём Каліноўскім" і "Цыганскім каралём", хітравата запытаў: ці ведаем мы, чаму "Хрыстос прызямліўся ў Гародні", расказаў, як "У снягах драмае вясна", пагушкаў у "Калысцы чатырох чараўніц", а пасля павадзіў па "Чорным замку Альшанскім", навучыў, абмінаючы "Ладдзю роспачы", уцякаць ад "Дзікага палявання караля Стаха", нагадаў, што "Нельга забыць" ні "Матчыну душу", ні "Маю Іліяду", ні "Вячэрнія ветразі", захапляльна распавёў пра "Зямлю пад белымі крыламі" і цвёрда заявіў- "Быў. Ёсць. Буду".
Славуты пясняр заўсёды быў, ёсць і застанецца найлепшым экскурсаводам па беларускай зямлі. Яго твор "Зямля пад белымі крыламі" задумваўся для украінскіх чытачоў. Але і нашыя землякі абавязкова адкрыюць штосьці новае для сябе пра гісторыю, культуру, побыт і характар сваіх продкаў. Сама мова твора - лёгкая, дасціпная, прыемная для ўспрымання, насычана трапным гумарам, адлюстроўвае некаторыя асаблівасці беларускай мовы. "Зямля пад белымі крыламі" адлюстроўвае не толькі культурна-асветніцкі кампанент, але і нацыянальна-гістарычны. Гэта адбілася ў самой лексіцы твора.
Сярод даследчыкаў творчасці Уладзіміра Караткевіча выдзяляюцца такія, як А. Верабей, Т.К. Грамадчанка, Г. Андарала, В. Іўчанкаў, В. Шынкарэнка, Г.М. Ішчанка, А. Русецкі, А. Мальдзіс, В. Швед.
Творчасць У. Караткевіча шырока прааналізавана ў літаратуразнаўчым плане. А. Верабей найбольш поўна раскрыў духоўны змест творчасці У. Караткевіча ў плане літаратуразнаўчага аналізу працамі "Зачараваны мастацтвам і любоўю", "Да канца паслужыў Беларусі…", "Рыцар чалавечага духу". Ішчанка Г.М. аналізавала агульначалавечае і нацыянальнае ў творах у цэлым. А. Русецкі паказвае ў сваіх працах сувязь наследдзя У. Караткевіча і сучаснай мастацкай літаратуры. Адам Мальдзіс асвятляе партрэт пісьменніка і чалавека ў працы "Жыццё і ўзнясенне Уладзіміра Караткевіча", "Звястун абнаўлення: старонкі з будучай кнігі-эсэ пра У. Караткевіча". В. Шынкарэнка аналізавала кнігу "Быў. Ёсць. Буду" у працы "І не знікаць паэтам вечна…". Т.К. Грамадчанка прысвяціла "паляўнічаму на старасветчыну" працу "Мінулае народа ў асэнсаванні У. Караткевіча". Верабей А. напісаў працу "Прыгажосць і неўміручасць народнай прозы".
У мовазнаўчым аспекце эсэ "Зямля пад белымі крыламі" было зачэплена эпізадычна. Г. Андарала абагульнена даследавала назвы адзення ў мове У. Караткевіча. Іўчанкаў В.І. апрацаваў тыпы і структуру параўнанняў у творах. Швед В. даследаваў тыпы простых сказаў, ускладненых параўнальнымі зваротамі. Лясовіч С. мае працу пад назвай "Колеракампазіты ў творах У. Караткевіча".
Дадзеная праца з'яўляецца актуальнай у плане адсутнасці мовазнаўчых прац па дадзенай тэме, будзе з'яўляцца першай спробай вызначэння іадлюстраваных у эсэ нацыянальных рысаў беларускага народа.
Мэта даследавання - паказаць нацыянальную адметнасць лексікі, фразеалагічных зваротаў, выкарыстаных у творы.
– вылучыць адметныя лексічныя адзінкі, устойлівыя спалучэнні ў нарысе "Зямля пад белымі крыламі";
– класіфікаваць па лексіка-семантычных групах дадзеныя адзінкі і выразы;
– даць марфалагічную і сінтаксічную характарыстыку, указаць этымалогію зафіксаваных лексем;
– разгледзець мнагазначнасць і семантычную злітнасць выяўленых адзінак.
Большая частка прааналізаваных адзінак - гэта прыказкі і прымаўкі. Таксама вялікая ўвага аддадзена безэквівалентнай лексіцы, у тым ліку прадметам побыту, назвам жывёльнага свету.
Культура беларускага народа выразна выяўляецца ў назвах адзення, якія зафіксаваны ў эсэ Уладзіміра Караткевіча "Зямля пад белымі крыламі".
Адзенне, вопратка - своеасаблівы пашпарт чалавека, паказвае на полавую, сацыяльную, класавую прыналежнасць./…/ Роля А. у радзінных, вясельных, пахавальных абрадах вызначалася адной і той жа функцыяй - змяненнем статуса чалавека. Найвышэйшы семіятычны статус атрымліваюць тыя віды А., што ўтвараюць абарончую мяжу: кашуля, нагавіцы, фартух. [1, с. 55]
Напрыклад, кашуля. Караткевіч звяртае ўвагу на колер вопраткі і адметнасць размяшчэння ўзораў: Ляжаць белыя "кашулі" (сарочкі), вышытыя па каўняры, рукавах, поліках, а часам і па ўсёй пазусе. Чорна-чырвоныя візэрункі, зялёныя, калі травамі, зялёна-карычневыя, сінія, калі валошкі. [8, с.26]
Цікава тое, што некаторыя прадметы адзення мелі аднолькавую назву, або адзін і той жа прадмет вопраткі мог мець больш за дзве назвы. Гэта характэрна больш для жаночай вопраткі: Тут жа безрукаўкi. У iх апраналiся паўзверх сарочкi, i называлiся яны па-рознаму: "шнуроўка", "кабат", "станiк", "гарсэт". Яны барвовыя, зялёныя, сiнiя, шнураваныя…" [8, с. 26]
У раздзеле "Куфар жыцця" пералічаны наступныя віды жаночай вопраткі: андарак, гарсэт, кабат, кашуля, спадніца, станік, шнуроўка.
Андарак - спадніца з шарсцяной тканіны, звычайна ў клетку ці ў папярэчную/прадольную палоску, часам мае прышыты ліф. Спаднiца як частка жаночага строю у традыцыйнай культуры беларусаў - яркі прадметны сімвал. Асацыюецца звычайна з самой жанчынай, яе ўлоннем і здольнасцю да рэпрадукцыі.
Гарсэт, запазыч. з польскай мовы `gorset'[12, c. 64]
У якасці матэрыялу для гарсэта часцей за ўсё выкарытоўвалі сацін, тонкае сукно, танныя гатункі парчы, аксаміт, шоўк чорнага, фіялетавага, сіняга, блакітнага, чырвонага, малінавага колераў. Паводле крою падзяляюцца на 3 групы: кароткія (не дасягаюць таліі), прамыя, нагадваюць ліф (турава-мазырскі, капыльска-клецкі строі); доўгія, прышытыя да спадніцы (краснапольскі, давыд-гарадоцка-тураўскі строі); прыталеныя з адразной баскай у кліны ці фальбоны (дамачаўскі, калінкавіцкі, навагрудскі, ляхавіцкі строі) [2].
Найбольш ужывальным, можна сказаць, універсальным адзеннем для беларусаў незалежна ад полавай прыналежнасці заўсёды была кашуля.
Кашуля, "сарочка, рубашка". Першакрыніца запазычання - лац. casula "плашч з капюшонам" [13, c. 324]. Вопратка з лёгкай тканіны, якая пакрывае верхнюю частку цела і ўжываецца як частка бялізны ці як верхняя вопратка.
Як самая ніжняя (да з'яўлення сподняй бялізны) адзенне, непасрэдна прылеглая да цела чалавека, яна ва ўсіх народаў мела не толькі чыста практычнае, але і сімвалічнае значэнне. Чыстая (белая) кашуля асацыявалася з чыстай душой: чалавек, які прымаў хрост, апранаў асаблівую "хрысцільную (хрэсбіную)" кашулю.
Аб важнасці значэння фартуха сведчыць тое, што, паводле слоў У. Караткевіча, "іх насілі абавязкова"[8, с. 26]. Адзначаецца тэхніка вырабу матэрыялу для фартуха, колер і ўзор: "Палатняныя, кужэльныя. Затканыя гарызантальнымі ці (радзей) вертыкальнымі палосамі з кветак, зорак ці крыжыкаў." [8, с. 26]
Мужчынская вопратка, паводле эсэ, асобна зберагалася ад жаночай, таму выдзяляецца ў асобную падгрупу. Ну, і ясна, што асобна зберагалася верхняя вопратка, як мужчынская, так і жаночая: кажухі і кажушкі (часта вышытыя), буркі, тоўстыя -- у палец-паўтара -- і доўгія паліто з капюшонам, для зімовай дарогі, світкі (другія назвы -- "латуха", "сярмяга", "сукман", "жупан") рознага колеру, але, часцей за ўсё, белыя, часам расшытыя чырвоным сукном (Гомельшчына), сінім шнурком (Быхаўшчына), зялёным шнурком або чорнай скурай (пад Клімавічамі). Таму натоўп сялян заўсёды здалёк выглядаў белым. [8, с.32]
Цікава, што некаторыя назвы былі агульнымі для пэўных відаў вопраткі, але дыферэнцыраваліся па полавай прыналежнасці носьбіта, напрыклад: "сукман" - `адзенне з сукна, суконнае верхняе адзенне' і "сукманка" - `кароткая жаночая верхняя вопратка'. [20, с. 31]; "латуха" - `вялікая хустка ў клетку', `палеская світка - верхняя суконная вопратка з бакавымі клінамі', зневаж. `паліто з шэрага сукна', `саматканая світка', "латушка" - `старая парваная світка' [14, с. 255]. У другім выпадку назва віда адзення ("латуха") больш характэрна для мужчынскай верхняй вопраткі.
Верхняе адзенне выраблялася з больш тоўстых і грубых гатункаў палатна і сукна. Узімку вельмі папулярным было адзенне з футра - кажух, бурка альбо сярмяга. I шляхта, і сяляне насілі армякі, сярмягі, аднарадкі, латухі, катанкі, казакіны, кафтаны. Адрозніваліся яны якасцю матэрыі, з якой шыліся, і ўпрыгожаннямі. Калі сял. вопратка была ў асн. з даматканых тканін, то шляхецкая - з тканін імпартных. Сярмяга - пераважна сял. адзенне шэрага (адкуль і назва) ці карычневага колеру з тоўстага сукна. Латуха спачатку была вял. хусткай, якую насілі жанчыны ў непагадзь, але з цягам часу яна наблізілася ў кроі да світы. [1]
Выключна мужчынскім відам адзення быў жупан - найболей папулярнае адзенне шляхецкага саслоўя. Цікава, што адзінка "жупан" - `даўнейшае мужчынскае верхняе адзенне' мае паронім "жупа" - `дзіцячая вопратка'. [15]
Такім чынам, лексічныя адзінкі семантычнага поля адзення паказваюць полавую прыналежнасць, сацыяльны статус носьбіта. У большасці выпадкаў лексічныя адзінкі суправаджаюцца эпітэтамі, сярод іх пераважаюць колеравыя: Чорна-чырвоныя візэрункі, зялёныя, калі травамі, зялёна-карычневыя, сінія, калі валошкі. [8, с. 26]
Таксама ўказаны матэрыял для вопраткі: тканіна - палатно (кужэльнае, льняное), сацін, шоўк, скура. Упрыгожанні, згодна з міфалогіяй, мелі сімвалічнае значэнне. Так, вышыўка звычайна размяшчалася на каўняры, падоле, рукавах і ўтварала абарончую мяжу.
З семантычнай групы "Вопратка" выдзяляецца падгрупа "Галаўныя ўборы". Першы з іх - "намётка". Гэта доўгі, вузкі кусок палатна, звычайна з каймой ці вышыўкай, накрыццё галавы ў замужніх жанчын у выглядзе рушніка з аздобай, пакрывала нявесты; даўняе народнае жаночае накрыццё галавы з доўгага і вузкага палатна, якім перавязвалі галаву. І паколькі палатно было заўсёды белае, то і жанчын звычайна называлі белагаловымі. [16, с.225]
Такі надзвычайны галаўны ўбор, як намётка, меў дзве разнавіднасці - жаночую і дзявочую. "Намётка", палаценкавы галаўны ўбор, які абвіваўся вакол галавы, пад падбароддзем і пасля спускаўся на спіну (дзявочая намётка патыліцы не прыкрывала, а спускалася па плячах на грудзі багата і гожа затканымі і вышытымі канцамі). [8, с. 29]
Адзначаецца цікавы вясельны дзявочы галаўны ўбор. Вянок, абшыты парчой і сусальным золатам (часта стогадовы) [8, с. 29]. Від галаўнога ўбора звычайна паказвае статус і сямейнае становішча - замужняя жанчына ці яшчэ дзяўчо. У.Караткевіч апісвае ў творы момант змены статуса дзяўчыны на жанчыну: Валасы жаніха і нявесты (расплеценыя) прадзяваюць па адной пасме ў пярсцёнак і разам падпальваюць, а пасля надзяваюць жаночы галаўны ўбор. Пачынаюцца плач, рыданні нявесты, лямант, усхліпы. Ясна, што тая самая нявеста будзе насіць, што хоча, заплятаць валасы, як хоча, што "галаву", "намётку", "чапец", "крэндаль" (так называюцца жаночыя галаўныя ўборы) адразу схаваюць у скрыню. Але ў глыбінных вёсках абраду, яго дробязных, вонкавых рысаў, трымаюцца зацята. [8, с. 29]
Наступны від гал.убора - чапец. Слова адносіцца да агульнаславянскай лексікі, аб чым сведчыць пашыраная этымалогія:
Чапец. род. п. чепцам, укр. чепемць, блр. чепемц, др.-русск. чепьць, болг. чепимци мн. "башмаки", сербохорв. чеМпац "женский чепец", словен. ие?р?с, чеш., слвц. иерес, польск. сzерiес, в.-луж. и??рс, н.-луж. сорс, серс. [18]
Караткевіч у творы апісвае не толькі жаночыя галаўныя ўборы, але і мужчынскія: Ясна, што не трымаліся ў куфры і валяныя шапкі "магеркі" (усечаны конус з адгорнутымі краямі), брылі, футравыя шапкі "аблавухі", або "рагатоўкі" з белай аўчыны. [8, с. 32]
Магерка: этымалогія "белая вайлочная шапка", укр. магимрка. Праз польск. magierka "венг. шапка". З венг. mаgуаr "венгр". Аблавуха. "Аблавухі, які мае абвіслыя вушы", "шапка з вушамі".
Для лексіка-семантычнай групы "Галаўныя ўборы", характэрна развітая этымалогія лексічных адзінак, Чапец. род. п. чепцам, укр. чепемць, блр. чепемц, др.-русск. чепьць, болг. чепимци мн. "башмаки", сербохорв. чеМпац "женский чепец", словен. ие?р?с, чеш., слвц. иерес, польск. сzерiес, в.-луж. ие?рс, н.-луж. сорс, серс. [18]. Асобнай увагай адзначаецца рытуал змены сацыяльнага статуса дзяўчыны на жанчыну.
Абутак, элемент традыцыйнага строю, семантычна вылучаны ў багата якіх абрадах (калядных, пахавальных і інш.). у старажытнасці А. быў своеасаблівым "пасведчаннем" родавай прыналежнасці. Кожны род меў сваю форму А., матэрыялам для якога служыла скура з задніх ног татэмнай жывёліны. Адметна, што адзін і той жа від абутку мог мець розныя назвы: Не трымаўся ў куфры абутак: скураныя "пасталы" ("хадакі", "поршні") з цэлага куска скуры або рознакаляровых яе палосак, плеценых у шашачкі. [8, с. 32]
Названа ў тэксце і прызначэнне таго ці іншага віда абутку: Лапці (дарэчы, дужа зручныя ў гразь ці ў балотны сенакос: вада не затрымліваецца, лёгка назе, практычна нічога не каштуюць), чаравічкі ("храмавы абутак", бо надзявалі хіба толькі ў адну царкву), боты. [8, с. 32]
Поршні - па адной версіі, паходзіць ад "пъртъ" -- ласкут. Па іншай, яно паходзіць ад прыметніка "порхлы" - парошлівы, пульхны, мяккі, паколькі такой была скура, з якой іх выраблялі. [10]
Лексічныя адзінкі семантычнага поля абутку класіфікуюцца па прызначэнні. Названа характарыстыка зручнасці пэўных відаў абутку, паказана этымалогія і матывацыя назвы.
"…Чалавек вырабляе з гліны ўсялякія рэчы: кафлю, цагліны, глякі - але й сам ён з гліны, і да канца сваіх дзён ён лепіць з сябе такі твор, які адпавядае яго ўяўленьням, задумам і ўчынкам: нягеглы й глёўкі - калі яны глёўкія і нягеглыя, "гімалайны" й "галілейны" - калі гэтакія яны…". Алесь Разанаў
Большая частка посуду зроблена менавіта з гліны, але магчымы для выкарыстання і іншыя матэрыялы: жалеза ці іншы метал, драўніна, бяроста. Напрыклад, з гліны выраблялі гарлач. Іншыя назвы посуду - збанок, збанок з доўгім горлам, збан - [12, с. 60]. Выкарыстоўваліся яны для захавання прадуктаў: Лесвіцу, "драбіны", або проста бервяно з засечкамі, якое вядзе на гару, дзе вісяць шынкі і летнія каўбасы (зімнія каўбасы, залітыя салам, і само сала -- у дзежках і гарлачах, у сенцах ці ў каморы). [8, с. 18]
Гладыш (гаршчок для малака) утрымлівае у сваім семантычным полі антрапаморфныя рысы: расійск. "гладыш" (простанароднае) - моцны мужчына. У польскай мове "gіadysz" - стройны, галантны чалавек, які клапоціцца пра прыгажосць свайго цела. Падобная этымалогія і сінанімічнасць да слова "гладкі" назіраецца ў польскім слове "gіadyszka" - прыгожая маладая дзяўчына. Семантыка гаршка мела дачыненне да надвор'я, звычайна была звязана з пэўнымі павер'ямі. Напрыклад, калі ўночы не было зор - казалі, што іх "ведзьма ў гаршкі ўзяла", калі вельмі доўга стаяла сухмень, казалі, што "ведзьмы заперлі дождж у посудзе", і лічылася неабходным проста выліць ваду з гаршкоў. У загадцы "Беглі чырычыкі па ліпавым мосце, пыталіся, ці далёка да Глінава ў госці" (гарох, рэшата, гаршчок) паэтычна асэнсоўваецца гліна як асноўны матэрыял для вырабу посуду. Згодна з законам моўнай эканоміі ў беларускай мове дзейнічае працэс аманімізацыі. Таму не трэба блытаць наступныя адзінкі: "гарлач" - посуд, "гарлачык" - балотную кветку белага/жоўтага колеру і "горлач" - найменне крыклівага, шумнага чалавека.
Блізкі да гарлача па сваім паходжанні спарыш. Спарышы - гліняныя гаршочкі, злучаныя ручкай, каб насіць на поле абед. Назва матывавана словам спараны [19, с. 261-262].
Лесвіцу, "драбіны", або проста бервяно з засечкамі, якое вядзе на гару, дзе вісяць шынкі і летнія каўбасы (зімнія каўбасы, залітыя салам, і само сала -- у дзежках і гарлачах, у сенцах ці ў каморы). [8, с. 18]
Вельмі цікавы гаршчок, які мае назву "удава". Ён падобны да абаранка, выкарыстоўваўся звычайна ўдовамі, яго можна было надзяваць на руку. Адметная і пасудзіна пад назвай "лівер", якая мела дзве дзіркі. Гэтыя прадметы посуду вырабляліся з гліны. З дрэва вырабляліся такія ёмкасці, як цэбар і кубел (дзежка з вушамі [14, c. 142]). Іх выкарыстоўвалі для захавання розных дробязей, але часцей - адзення: Спачатку трапляем у сенцы. Яны і зараз служаць для гаспадарчых мэт. Тут вёдры, цэбры з рознай рознасцю, маслабойкі (цяпер часта сепаратар) і г.д. [8, с. 17]
Раней зрэдку, а цяпер досыць часта ў халоднай палове ёсць і грубка, так што пры выпадку (наезд гасцей ці яшчэ нешта) можна размясціць процьму людзей. У мінулым стагоддзі, калі шафаў, вядома, не было, а ў куфры (скрыні) не ўсё змяшчалася, тут стаялі і "кублы" з лішнім адзеннем і іншым дабром. [8, с. 18]
Падводзячы вынік тэме посуду, неабходна запыніць увагу на адлюстраванні самабытнасці беларускага народу, праяўленай у асаблівасцях найменняў посуду: удава, лівер; у прызначэнні таго ці іншага віду посуду, напрыклад, кубел мог cлужыць у якасці шафы, а жароўня - падстаўкі для лучыны: У даўніну бывалі хаты з комінам (цяпер комінам завецца пячны дымаход), плеценым і абмазаным глінаю конусам, пад якім на жароўні ці ў свечніку гарэла лучына, а дым ішоў комінам праз столь і страху. [8, с. 18]
"Беларус любіць смачна паесці. На куццю на стол ставілася 12, 18, а то і 24 стравы. I ўсё гэта трэба пакаштаваць. Над сваім апетытам беларус заўсёды пасмейваўся (уменне іранізаваць не толькі над кімсьці, але і над самім сабою - адна з самых, па-мойму, вартых рыс беларускага нацыянальнага характару):
"Прадаў на рынку кабана, пайшоў закусіць. З'еў тры міскі капусты з боханам хлеба, сала хатняга з фунт. Тут купіў яшчэ тры порцыі смажанай каўбасы ды ўмяў. Пасля бульбы змамоніў міскі тры. Зноў баршчу міску ўбіў з булкай. А пасля як успомніў, што брат у салдатах, то як завязала". Чуллівы чалавек, праўда? Есці не можа, калі брату цяжка." [8, с. 21]
Вышэйпрыведзеная цытата дасканала характарызуе адносіны беларуса да ежы, апісвае асноўныя асаблівасці беларускай кухні.
Беларуская кухня заўсёды славілася сваімі стравамі. Адзначаецца класіфікаванасць страў - першае, другое, салодкае, напоі, і разнастайнасць па кожным пункце, напрыклад, напоі уключаюць 6 адзінак, стравы з першага - каля 10. Назвы страў матывуюцца часцей за ўсё асноўным кампанентам гатавання.Напрыклад, капуста - гэта страва з кіслай капусты, хаця часам яе гатавалі і з буракоў альбо морквы. [13, с. 256] Гарэлка тройчы дзевяць матываваны колькасцю кампанентаў, што ўваходзяць у склад вышэйзгаднага напою, маюцца на ўвазе лекавыя расліны. [16, с. 23]
Напоі. Сярод найболей часта ўжывальных напояў, адзначаюцца квас-бярозавік, віно з яблыкаў, брага, наліўкі, крупнік, лячэбная гарэлка "тройчы дзевяць". Нацыянальныя беларускія напоі -- гэта квас і, перш за ўсё, бярозавік. Сок бярозавы п'юць і свежы і даўшы яму перабрадзіць і крыху закіснуць. Так ён зберагаецца ў бочцы да жніва, і яго бяруць у поле. Кіславата-салодкі (часам у яго дабаўляюць хатні парэчкавы ці яблычны сок), рэзкі, дужа добры ў спёку. Робяць таксама віно з яблыкаў. Выціскаюць сок і даюць брадзіць. Любяць моцнае хатняе піва, а на паўночным усходзе -- брагу. Заліваюць наліўкі. Папулярнасцю карыстаецца крупнік, звараны з мёдам, вострымі прыправамі, травамі і карэннямі, а таксама "тройчы дзевяць", лячэбная настойка на дваццаці сямі травах. Рабінаўка, кмяноўка. Я ўжо не кажу аб настоях для лекаў, якіх сотні.
Ну і "жыватоўка" - тое, што ўкраінская "горілка з перцем". I зуброўка - на сапраўднай, пахучай і ільснянай зубровай траве. [8, с. 23]
Але спынімся на некаторых стравах. Першая з іх, зразумела, бульба, стравы з яе. Беларусы ведаюць каля тысячы страў з бульбы. Ад звычайнай, печанай на начлезе, якую так добра выкаціць з прыску, абскрэбці, разламаць і, калі яна яшчэ дыміцца, саліць і, захлынаючыся, глытаць -- ад гэтай, печанай, і да "клёцак з душамі" (вялізныя клёцкі з цёртай бульбы, начыненыя мясам), да бульбы, фаршыраванай сушанымі грыбамі і запечанай у гарачай печы. [8, с. 20] Клёцкі з душамі - клёцкі з цёртай бульбы, начыненыя мясам, адна з далікатэсных страў беларускага селяніна. Нездарма ж бульбу называюць другім хлебам, а самога беларуса - бульбашом.
Мучныя стравы. Першая з іх - праснакі. Улетку, калі дарагая хвіліна, елі праснакі (прэсны хлеб) і цацні. [8, с. 20] Страва мае варыянтную назву: праснакі, праснок, праснушка, прасняк, праснык, прыснек, тоўсты блін з прэснага цеста, ляпёшка з прэснага цеста.[4, с. 367]
Наступная мучная страва: струцаль - пірог кручаны з макам: Пірагі заўсёды любілі. З яблыкамі і ўвогуле з садавінай, з чарніцамі, кручаны з макам (струцаль). Калі пяклі іх, то рэшткі цеста раздавалі дзецям, каб кожны спёк сабе хаця б па маленькай булачцы, сваёй.[8, с. 20]
Вельмі распаўсюджаныя стравы з першага: капуста, поліўка, панцак, булён, гушча наліваная. Караткевіч падрабязна апісвае кожную страву, расказвае пра яе прыгатаванне, частату ўжывання: Боршч раней у нас варылі досыць рэдка. Галоўнай была "капуста" з кіслай або свежай капусты. Затым ішлі "поліўка" -- дужа тлусты гарачы суп, падбоўтаны мукой, "панцак" -- пярловы суп з грыбамі. "Булён" -- адкуль такая назва -- невядома, бо гэта проста бульбяны суп, зашквараны салам, а зусім не французскі "бульён". Лапша з курынымі патрахамі. Супы па сезону -- шчаўе, маладая крапіва з яйкамі. Славуты халаднік з халодным мясам і гуркамі. Малочныя супы і сярод іх "гушча наліваная" -- уласна, пшанічная каша, залітая гарачым малаком. I ўрэшце квас, род баршчу з буракоў.
На Магілёўшчыне, у Заходнім і Цэнтральным Палессі поліўка -- старая назва заціркі (калатушы). Назва матывавана дзеясловам падліваць.
Расказваючы пра беларускую кухню, нельга не ўзгадаць адметныя сваёй назвай наступныя стравы, калдуны і верашчаку. Па словах Уладзіміра Караткевіча, калдуны - гэта нешта накшталт вялікіх і доўгіх пельменяў. [8, с. 21]. А этымалагічны слоўнік беларускай мовы тлумачыць гэтую страву як Калдуны - варэнік з мясам або з грыбамі, клёцкі, начыненыя мясам, смажаныя піражкі. [13, с. 149]
І улюбёная яешня. Проста яешня "глазуха" і яешня, запечаная з мясам і салам у гаршку -- "верашчака". [8, с. 21]. Прычым такую назву, як "верашчака", мае і іншая адметная страва беларускай кухні: Верашчака - мясны адвар з рабрынкамі, каўбасой, мясам, падбіты мукой [11, с. 86]
З прысмакаў аўтар называе мачанку з блінамі ды кіяш, тлумачыць склад гатункаў ежы наступным чынам: Мачанка з блінамі. Своеасаблівая падліва з мяса, рабрынак і сала, падбоўтаная мукой, у якую "мачаюць" бліны. На поўдні і ў Прыдняпроўі вялікім поспехам карыстаюцца "кіяшы" -- вараная маладая кукуруза. На кіяш кладуць кавалак масла і, пакуль не растаў, падсольваюць і ядуць. [8, с. 22]
У лексіка-семантычнай групе "Ежа" прыводзяцца назвы найбольш частых па ўжывальнасці са страў беларускай кухні, прыводзяцца прыклады тлумачэнні складнікаў той ці іншай ежы, указваюцца рэгіёны распаўсюджанасці страў.
Прастора, тэрыторыя, мясцовасць Беларусі вызначаецца рознымі асаблівасцямі пэўных відаў ландшафту. Балоты, лясы, азёры, узвышшы і выспы ствараюць дзіўны каларыт краявідаў Беларусі. Некаторыя балоты цягнуцца на дзесяткі кіламетраў і толькі сям-там вытыркаюцца з іх "выспы", гэта значыць, астравы, парослыя першабытным лесам. Калісьці на такія астравы можна было прайсці толькі ў люты мароз або вялікую засуш. [8, с. 9] Выспа, дарэчы, падаецца ў этымалагічным слоўніку як `востраў', `узгорак, узвышанае месца', `высокі бераг ракі' [11, с. 284].
Але беларусы любяць даваць найменні не аддаленым, а прыбліжаным да жытла месцам. Зойдзем у двор беларускі. Галоўная пабудова ў двары - хата, звычайны дом. А раней былі і курныя хаціны. Зараз яны захаваліся толькі ў музеях. І тут жа, пад каўпакамі, два збудаванні, якія наводзяць на роздум. Рэшткі Прыдворнай, Ніжняй царквы, першай каменнай пабудовы Гародні, цёмныя, глыбока пагружаныя ў зямлю. І… курная хата, якую руплівым працаўнікам музея ўдалося недзе адшукаць і перавезці сюды. Закуранае чорнае бярвенне, малыя вокны. Бярлог, а не хата. [8, с. 98].
Заслугоўвае ўвагі значэнне эпітэта "курны" як адзінкі безэквівалентнай лексікі. Слова азначае `закураны, які ацяпляецца печкай без коміна' [14, с. 169]
Адзінка "гмах" як вялікая і высокая пабудова супрацьпастаўляецца курной хаціне, як сучаснасць - мінуламу: Аб чым сказаць? Аб Пінску з яго велічным сярэдневяковым гмахам калегіума, з яго багатай гісторыяй; аб тым, як біліся тут пінскія гараджане і сяляне -- а на чале іх стаяў Нябаба, эмісар Багдана Хмяльніцкага -- з панамі, біліся да апошняга чалавека, так што згарэла 5000 дамоў і загінула 14000 чалавек. [8, с. 87]. Дарэчы, лексема гмах была характэрна яшчэ для старабеларускай мовы. У сучасную беларускую мову ўвайшла як запазычанне з польскай. [12, с. 98] Дадзеная лексема неаднойчы паўтараецца ў нарысе, характарызуе такую якасць прадмета, як вялікі памер. Ледзяныя гмахі рвуць берагі, калоцяць іх. Рацэ досыць ледзянога прыгону. [8, с. 41]
Але вернемся да Уладзіміра Караткевіча. Раней хаты мелі трысцены - прыстройкі да адной са старон хаты, назначаныя для розных мэтаў, сучасныя веранды. Зразумець гэта можа дапамагчы кантэкст твора: Ды і ў розных мясцовасцях хаты былі розныя. На два пакоі (трысцен і ўласна хата), на два пакоі з прыбудовамі і г.д. Але найбольш тыповы выгляд быў такі. З трысцена, дзе елі летам і, хто хацеў, спалі зімой, і куды ўзімку бралі маладняк быдла, быў уваход у хату. [8, с. 87]
Сенцы заўсёды былі і будуць мяжой хаты і двара, парогам і ступенню паміж надворкам і жыллём чалавека. Але беларусы не адносяцца да сенцаў як да чагосьці тагасветнага, не прыдаюць ім звышнатуральных якасцей: Яны і зараз служаць для гаспадарчых мэт. [8, с. 17]
З найбольш важных гаспадарчых пабудоў можна назваць павець, альбо, па іншай назве, дрывотню. Тут жа павець або дрывотня -- крытае памяшканне, з трох бакоў запушчанае сценкамі. [8, с. 19]. Этымалагічны слоўнік апісвае павець як `пляцоўка пад страхой на слупах, прызначаная для хавання чаго-н. ад дажджу, непагоды', `памяшканне, дзе звычайна складаюць дровы, дрывотнік' [17, с. 90]. Тут складзены дровы, раней стаялі вазы, санкі, плугі, а цяпер абгоннік, каб, узяўшы ў калгасе каня, абагнаць бульбу. [8, с. 37]
Важным было памяшканне для запасаў, нешта накшалт халадзільніка, мела яно розныя назвы - склеп, лёх, магло размяшчацца ў хаце ці на двары. Менавіта на чыстым двары пераважна размяшчаецца "склеп", або (на поўдні) "лёх". (Другі склеп, у якім частка запасаў заўсёды пад рукой, каб не бегаць кожны раз на двор, -- у самой хаце ці ў сенцах, пад падлогай). [8, с. 36]. Да тэмы памяшканняў адносіцца і еўня, альбо сушыльня, дзе стаялі і прасушваліся снапы перад абмалачэннем. Раней пры кожнай хаце на задворках было гумно, а то і два з "еўняю" (сушыльняй) -- земляным, гладка ўбітым токам. Адсюль вымалачаны хлеб ішоў у засекі клуні. [8, с. 37]
Гаспадарлівы селянін стараўся мець пчаліную пасеку з некалькіх свепетаў. Пасека звычайна размяшчалася за межамі двара. На гарызонце зубчасты сілуэт лесу. На дрэвах пасярод поля па адной, па тры, па пяць пчаліных калод на кожным. Тут іх называюць "свепет". [8, с. 37]
Для лексіка-семантычнай групы "Прастора, хатнія памяшканні" паказана этымалогія адзінак, названы сінонімы некаторых лексем: напрыклад, склеп ці лёх, залежала ад рэгіёну. Прыводзіцца прызначэнне некаторых памяшканняў: З трысцена, дзе елі летам і, хто хацеў, спалі зімой, і куды ўзімку бралі маладняк быдла, быў уваход у хату. [8, с. 87].
Беларусь - краіна азёр і зялёных лясоў. Жывёльны і раслінны свет нашай краіны вызначаецца разнастайнасцю, багаццем, наяўнасцю рэліктавых экземпляраў флоры і фаўны. Семантыка раслін выкарыстана ў перыфразах назвы краіны, што дае лішні доказ цеснай звязанасці жыцця беларуса з раслінамі, якая адбілася ў дэндралагічным кодзе беларускага фальклору.
Беларусь часам называюць "сінявокай краінай ільноў". На гэтых палетках лілавее канюшына, варушыцца вусаты ячмень, цягнецца, чапляе за ногі вільготнае і сакавітае сіло гароху. Лубіну менш, затое сінія хвалі ільноў літаральна бясконцыя. [8, с. 14]
Лён расце пераважна на Віцебшчыне, і назва характэрна больш для гэтага рэгіёну, адкуль родам сам Уладзімір Караткевіч. Таму гэтыя расліны заўсёды асацыяваліся ў аўтара эсэ з "малой радзімай". Аднак гэтыя расліны - лён і жыта - з'яўляюцца нацыянальнымі сімваламі нашай Радзімы, беларускай зямлі, ўвогуле. У эсэ пералічаны не толькі беларускія расліны, але і іншаземныя, што з'яўляюцца ўнікальнымі для нашай флоры, напрыклад, гінкго, пірамідальныя дубы, вечназялёнае коркавае дрэва. Бульвары, манументальныя будынкі. І вось, калі звернеш налева ад Савецкай плошчы з яе гмахам тэатра, нібы ўваходзіш за пяць крокаў у іншы клімат. Амаль двухсотгадовы (1780 г.) парк. Сто розных парод дрэў, у тым ліку пірамідальныя дубы, гінкго, коркавае дрэва і г.д. [8, с. 87]
Гінкго - гэта рэліктавая расліна, часта яе называюць жывым выкапнем. Расліна мае высату да 40 м і дыяметр ствала да 4,5 м. Крона ў пачатку пірамідальная, з узростам разрастаецца. Гэта лістападная расліна з унікальнай формай лістоў - падобнай да веера двулопаснай пласцінкай. [5]
Беларуская флора па сваёй разнастайнасці і шырыні заслугоўвае вылучэння ў асобнае даследаванне. Багацце і прыгажосць расліннага свету ўражваюць сабою. Напрыклад, лубін, `расліна з сямейства гарохавых' [15, с. 39]
Нельга раўнадушна прайсці міма квітнеючага поля з лубінам: прыгожая карціна. У кожнага віда лубіну свая афарбоўка кветак, даволі яркая: цёмна-сіняя, сіне-фіялетавая, бэзавая, блакітная, чырванаватая, ружовая, жоўтая, белая. Ёсць аднакветкавыя і дзвюхкветкавыя расліны. Часам лубін называюць воўчым бобам. Такая назва з-за ўтрымання насеннем лубіну вялікай колькасці горкіх і ядавітых алкалоідаў. [3]
Але не ўсе прыгожыя расліны расліны прыносяць атрутныя плады. Таму прыкладам беларускія грушы. Ну і потым такія славутыя грушы, як слуцкая бэра, ур'янтоўка, сапяжанка. Або духмяная лошыцкая вішня, што выспявае ў чэрвені. [8, с. 37]
У навуковай літаратуры знакамітая груша мае назву "слуцкія бэры" - мясцовы беларускі сорт асення-зімняга выспявання пладоў. Распаўсюджаны ў Слуцкім, Копыльскім, Салігорскім, Клецкім і Нясвіжскім раёнах, але сустракаецца і ў іншых рэгіёнах Беларусі. Гэтая груша адзначаецца выно
Адлюстраванне самабытнасці беларускага народа у нарысе Уладзіміра Караткевіча "Зямля пад белымі крыламі" курсовая работа. Иностранные языки и языкознание.
Кто Полон Милосердия Непременно Обладает Мужеством Сочинение
Контрольная работа: Детектори коштовних каменів
Контрольная Работа Номер 3 Макарычев 8 Класс
Доклад: Как постепенно развивались индийские философские системы
Реферат Культура Америки
Курсовая Работа На Тему Приготовление Блюд Из Рыбы Красных Пород
Сочинение На Тему Черная Зависть Царицы
Реферат: Конкуренция 12
Реферат: Передача Дискретных сообщений
Курсовая работа по теме Характеристика торгового предприятия
Реферат: The Great Gatsby Essay Research Paper Reflections
Доклад по теме Оптические иллюзии
Оценка Качества Шоколада Курсовая
Сочинение Рассуждение Зачем Нужно Читать Книжки
Дипломная работа по теме Разработка целевого рынка кальяна для гипотетической фирмы на рынке Санкт-Петербурга
Путешествие Написать Сочинение
Эссе Современная География
Ұлттық Тәрбие Эссе
Контрольная работа по теме Уголовно-процессуальная деятельность по рассмотрению сообщений о преступлении
Реферат: Учет основных средств организации
Проблеми укладення шлюбного договору в Україні - Государство и право курсовая работа
Адміністративно-територіальний устрій України та причини для його зміни - Государство и право реферат
Учет хозяйственных фактов - Бухгалтерский учет и аудит контрольная работа