АРАВАКАШ

Бозор. Ғала-ғовур авжида. Айни пишиқчилик пайтимасми, ҳамма қиш ғамига тушиб қолган. Хотин-ҳалаж сабзавоту, мева-чевалар растаси олидида уймалашади. Айтилган нархнинг қоқ ярмини сўраб савдогарнинг капалагини учирадиганлар ҳам, деҳқонлиги пешонасига ёзиб қўйилмаган бўлса-да, бир қарашда таниб, етишитирган ҳосилини галлаб, кўтарасига ярим нархнинг ярмига оладиган олғирлар ҳам шу олди-берди маконида.

Чилла чиққанига ҳафта бўляптию, куннинг тиғи босилай демайди. Ёз бўйи бу жазирама сотганни ҳам, олганни ҳам тинка-мадорини қуритди. Шундан жой талаш, соя талаш бўлди. Қўли ботирдан, жағи ботирлар ҳар доимгидек яловдор бўлди. 

Аравакаш бозор дарвозаси ёнидаги пастқам девор соясида анчадан бери ўтирибди. Шериклари иш бошлаб, чўнтагидаги пулнинг борлиги билиниброқ қолди ҳамки, унга ҳа деганда харидор топилаверади. Сепкилли юзига томган терларини билаги билан сидираркан, шу тобда қаердандир адашган шабада энди пишган сомсанинг ҳидини, бошқа томондан қовун-тарвузларнинг исини димоғига урди. Очиққанини ҳис қилди. Тўғрида, азондан чой ичмай юк ташигани чиққан бўлса, ахир кун пешин бўляпти-ку. Лекин гадонинг душмани гадо бўлади деганларидек, унга юк бериб қўйишармиди. Тузук-қуруқ гаплашиб юрган одаминг ҳам бунақа пайтда сени йўлидан сидириб ўзини юкка уради. Бўш-баёв бўлсанг мана шундай туртиниб-суртиниб қолаверасан. 

     Аравакаш иссиқдан жимирлаб кетаётган кўзларини қисибгина оломонга қараб ўйчан ўтираркан, шу пайт кўзига қорамтир кўзойнак таккан, бошига юмалоқ соябон кўтарган, бир қўлидаги юкни эса базўр ушлаб турган аёлнинг бир оз каловланиб турганига кўзи тушди. У беихтиёр аравасидан тушиб, дарров унинг олдига ҳайдади. Чунки билади, бунақа хонимлар пулига талашмайди, айтганингни беради. Бозордаги хотинларга ўхшаб, "Беш метрга намунча қиммат айтмасанг, пул жонингни олгур" деб шанғилламайди.  

Аёл гир атрофидаги аравакашларга қараркан, ҳа деганда қарорини айта қолмас, шу туришида у танлаётган одамга ўхшарди. Аравакаш барзанги шерикларининг шовқинида деярли кўринмай кетди ва бу гал ҳам унга насиба тегмаслигини билиб четга чиқди ва секин ортига бурилиб кета бошлади. Шу маҳал бояги хоним:

–Ҳой сен, юкларимни олиб бориб қўясанми?

Аравакаш ортига ўгириларкан, бир дейишда қулоқларига ишонмади. Ахир шунча талабгор турганда, унга йўл бўлсин. Йўқ адашмабди. Харидор яна уни чорлади. У шерикларига бир-бир қараб қўяркан, мамнун қиёфада пилдираганча аёлнинг ёнига борди ва "албатта опа, мана қўйинг юкингизни, яна нарса оласизми?" деб сўради шоша-пиша. Аёл бир зум унга тикилиб турди-да, сўнг йўқ ишорасини қилди ва автотураргоҳга олиб боришини айтди. Аравакаш аёлдан машинасининг рақамини сўради, сўнг, "Сиз унда бемалол келаверинг опа, мен сизни ўша ерда кутиб тураман" деди. У жуда шод эди. Бўлмасамчи, ахир уни бугун биринчи марта танлашди. Нима учунлигини билмасада, барибир бу ёқимли ҳодиса эди. Аравасини учургудек ҳайдаб бозордан чиқаркан, ортига бир қараб қўйишни ҳам унутмади, ҳозир шу лаҳзада шерикларининг юзидаги ифодаларни кўриш муштдек юрагига қитмирликми, ўзбилармонликми, ишқилиб қандайдир бир ўзида унутган туйғуларни солар, нуқул жилмаяр, қайта ва қайта ортига қарагиси келарди.

У манзилга анча олдин келди. Гилосранг машина олдида тураркан, қуёшда ярқираб турган уловнинг ғилдиракларига, ойнасидан кўриниб кўринаётган салонига ҳавасланиб қаради. Одамлар яшашни билишади, дерди онаси шўрлик шундай пайтларда. У ҳам беихтиёр шу сўзларни такрорлади. Қорайиб кетган бармоқлари билан силаб кўрмоқчи ҳам бўлди аммо, ёниб-ўчиб турган хавфсизлик чироғини кўриб, шаштидан қайтди. Кейин дабдурустдан аравасидаги юклар эсига тушиб, уларга қаради. Дарвоқе, боя шошганидан нимани ортганига қарамабди ҳам. Елим халталардан кўриниб турган турли сархил меваларга бир-бир боқаркан, қоп-қора кишмишларга етганда нигоҳи тўхтаб қолди. Узум ҳозиргина токзордан узиб чиқилгандек турар, тишласа карсиллаб ёрилиб кетадигандек, кўрган саринг иштахани очарди. Ютинди, қорни жудаям очган, боя ишнинг завқидан сезмаганди. Теваракка назар солди. Мол эгасидан дарак йўқ, назарида аёл бозордан яна бир нималар олаётгандек, ҳали-вери келмайдигандек туюлди. Шу он у қилаётган иши тўғрими йўқми ўйлаб кўришга ҳоли йўқ, тамшанганча шартта узумдан бир донагина олди-да оғзига солди. Ҳа, тасаввур қилганича бор экан, кишмишмисан-кишмиш! Ширини тамоғингга ёпишиб қолгандек. Оҳ, қани энди ҳозир иссиққина нон бўлса, маза қилиб узум билан паққос туширсанг...

Аравакаш шундай хаёллар билан тураркан, қаршисида бояги аёлнинг турганига кўзи тушдию, ўғирлик устида қўлга тушгандек, бирдан юзи қизариб кетди. Юк эгаси қачон етиб келди, қараб турганига қанча бўлди, билмасди. Билгани, ҳаммаси тамом энди. Ҳозир молига қўл теккизгани, сўрамай олгани учун эшитадиганини-эшитади. Бозордаги хотинларнинг бақир-чақирига кўп гувоҳ бўлгани учунми, жанжаллардан қўрқиб қолган, иложи борича шунақа хотинлардан узоқ юрарди ўзи. Харидорларнинг мана шундай пасон юрадиганлари ҳам чатоқ бўлишини, агар хизматинг ёқмаса гапи билан ер билан битта қилишини ҳам биларди. Эҳ, эндигина хурсанд бўлаётгандия... Начора, қилмишига ярашасини олади энди. Бироқ рўпарасидаги аёл энди кўзойнагини олиб унга нимтабассум билан тикилиб турар, бу жимжитликнинг охирини нима билан тугашини у шу онда тасаввур қила олмасди.

Гилосранг машина бозор дарвозасидан чиқиб кетаркан, у қўлидаги узум ва иссиқ ноннинг аравасига сирғалиб тушиб кетганидан ўзига келди. Хаёлини йиғиб улов ортидан боқаркан, шабадада илкидаги пуллар ҳилпирар, у ҳалиям аёл нима учун уни уришмаганини, аксинча кафтларини қўлларига олиб тикилганини, сўнг кўзлари намланганини тушуна олмас, зеро у ҳали – бола эди...

Наргиза Асадова