2-3 збора за „борбата“ против „сивата економија“

Деновиве, покрај дискусијата за покачувањето на даноците и придонесите се актуелизираше и прашањето за „борбата“ против „сивата економија“. Некако едногласно, дури и оние кои се против даночната „реформа“, сите економисти кои ги слушав зборуваа дека Државата мора дополнителните приходи да си ги бара во „сивата економија“.

Размислував едно 20 минути на темава и еве ги моите три гроша.

Прво, кога се зборува за „сива економија“ мора да се прави СУШТИНСКА разлика помеѓу неколку типа на активности:

• Забранети црни бизниси како што е трговија со луѓе, нарачани криминални дела, корупција и сл. Овие се сосема друга категорија, со право се забранети и никој не очекува приходи од истите (напротив, Државата инвестира средства за да ги сведе на што пониско ниво. Поточно, граѓаните мора да обезбедат механизми за контрола на Државата). Според власта - кога беше опозиција - овие бизниси (корупцијата пред се) тежи милионски суми (се споменуваа и милијарди кои сега никаде не ги гледаме);
• Забранети victim-less бизниси како што е продажба на дрога, проституција и сл. Станува збор за бизниси во кои нема жртви, полнолетни и деловноспособни граѓани слободно влегуваат во купопродажен однос и земјите имаат различен третман на истите. Големи и сериозни пазари кои се турнати во подземјето поради прохибицијата од властите;
• Стандардна сива економија. Станува збор за воглавно луѓе кои не можат да го поднесат фискалниот и регулаторниот товар од Државата а некако мора да си го заработат лебот. Овие бизниси се исто така турнати во сива зона од третманот на властите.

Во нормални земји, вториот и третиот тип на бизниси сочинуваат некаде околу 8% од БДП. Да речеме, кај нас овој дел да претставува 10% од БДП, тоа ви се ~900 милиони евра (10% од 900мил = 90мил евра изгубен приход за Буџетот). Ако на ова се додаде и првата категорија, која сигурно изнесува (конзервативни проценки) најмалку половина од претходната категорија, и добивате плус 45 мил евра. Вкупно на годишно ниво, 130мил евра даночни приходи (директен бенефит - индиректно, ќарот е најмалку тројно поголем).

Значи, зборуваме за ~130мил евра кои им се на располагање на Државата. Зошто не успева да ги собере?!

За трите типови на активности, потребен е различен пристап.

• Забранетите црни бизниси, особено корупцијата и непотизмот, се директна последица од нетранспарентност и злоупотреба на Државата од страна на луѓе блиски до власта. За намалување на овие активности најдобро е да се заузда тендерската економија, односно трошењето на Државата, паралелно со зголемување на транспарентноста на тендерските постапки, зајакнување на условите и проширување на мандатот на СЈО да брка висока корупција (а не само делата од снимките).
• Забранетите victim-less бизниси треба да се легализираат во некој формат. На овој начин само од овој дел од „сивата економија“ Државата ќе прибира средства (наместо само да троши како досега);
• Стандардна сива економија. Потребни се мерки кои ќе помогнат на малите бизниси и оние кои едвај врзуваат крај со крај - дерегулација на овие пазари, намалување на трошоците (даноци, придонеси, се што може) и сл. со цел да може да работат легално (рамниот низок данок беше еден од главните фактори кои ја намали сивата економија).

Пари се има, само потребно е да се знае како да се приберат.

Кога Државата има добри фискални политики (претставува мал и лесен товар на плеќите на граѓаните) и граѓаните имаат доверба дека парите се трошат ефикасно (а не во џебовите на луѓето блиски до власта и партиски вработувања), секогаш ќе има пари. Ако Државата е неефикасна, а нејзините апетити се нереални, секогаш ќе и фалат пари - се повеќе и повеќе, бидејќи се поголем и поголем дел од граѓаните ќе бега во „сиви зони“.

Со други зборови, потребни ни се промени во Финансии и во целиот фискален и регулаторен пристап на „сивите“ бизниси. Малку помала лакомост, малку поголема либералност и многу работи ќе си дојдат на свое место.

Ама треба да се умее и сака.