1.5.3. Ринит
Doctor XurshidbekРинит – бурун ичини яллиғланиши, ҳалқ тилида бурун битиши.
Ёмон касаллик бўлиб, тарқалганлигига кўра Гиннеснинг рекордлар китобига киритилган. Статистикага кўра замонавий кишилар умрининг 3 йили ушбу касаллик билан ўтади.
Камалакли Петербург – бизнинг ёқимли ботқоқ ҳавомиз учун бу рақамларни қўрқмай иккига кўпайтириш мумкин.
Бу нима?
“Бурун битиши кучли кислород етишмовчилиги ва бўғилишни келтириб чиқарадики, уни бемалол биологик қурол сифатида ишлатиш мумкин”.
Баҳор ва куз ойларидаги ҳарорат ўзгаришлари, ҳатто ҳавонинг озгина совиши ҳам организмнинг маҳаллий қаршилигини камайтириб, грипп ва бошқа вируслар учун байрам бўлиб кетади. Йиғлаётган бурунни ишини охирига етказиб юборишда ёрдам бераётган вақтингизда эсланг: "бошни совуқда, оёқни иссиқда тутиш зарурми?". Бунга ақлий жавоб бор: оёқ кафти +5 даража иссиқда бўлса бурунда рефлектор реакция уйғонади (ҳатто юз/бурун ҳам совуқ қотмайди), яъни эгасини бирор иссиқроқ жойга олиб бориш тўғрисида огоҳлантириш. Албатта, узоқ вақт совуқ қотишда юзда ҳам шундай ўзгаришлар бўлади. Кейин бўлса бурун қурийди ва ҳаммаси ОК бўлади. Ёки ундан исталмаган йўловчилар тушмай қолади.
Агар сиз қаҳратон совуқдан одамлар яшайдиган жойга кирсангиз бурун исийди, томирлари кенгаяди, улардан озгина суюқлик ажралади. Унга микроблар ўрнашиб олади. Жамоат жойида эпидемия худди шундай юзага келади.
Одатда шамоллаш ЎРВИ ва бошқа касалликларга қўшимча тарзда юзага келиб, инфекцион сабабли бўлади. Баъзан ноинфекцион (вазомотор), аллергик, нейровегетатив, медикаментоз бўлади.
Балғам
Бу бурун шиллиғи, эпителий, лимфоцитлардан иборат коктейл. Кейинроқ унга лейкоцитлар ва бактериялар ҳам қўшилади. Бундай ажралма нафақат дискомфорт келтиради, балки бурун бўшлиғини тозалаши билан фойда ҳам келтиради.
Шуни билиш керакки, балғамнинг ранги бактериал инфекциялар учун диагностик белги бўла олмайди. Бурунга баҳаллий антибиотиклар (биопарокс, полидекс, изофра, цефтриаксон эритмаси (!) ва кўз томчилари), антисептиклар (мирамистин билан ингаляция) ва "интерферонлар"ни қўллаш мақсадга мувофиқ эмас. У ерда зарур бўлган бактерицид/вирулицид концентрацияга эришиб бўлмайди. Манқанинг қуюқлашиши эса ҳавонинг қуруқлиги ва кам суюқлик ичиш оқибатида юзага келади.
2013 йилда EAACI ринит бўйича методик қўлланма тақдим этган. Унда антибактериал даво битта ибора билан айтилган – фақагина орал антибиотиклар бериш мақсадга мувофиқдир. Антибиотиклар ва антисептикларни бурунга томизиш мавзуси эса бутунлай ёпилган.
Яна бир марта:
Агар шамоллаш фронтит ёки бошқа шу каби билан асоратланса – антибиотик ичиш зарур;
Агар шамоллаш бир ҳафта ва ундан узоқ давом этса ёки ташхис нотўғри, ёки даволаш тактикаси;
Бу қандай ишлайди
Ринит терининг совуққа реакциясига жуда ўхшайди. Аввалига оқаради, кейин қизаради: у худди бошқа яллиғланишлар каби юзага келади, компенсация ва декомпенсациянинг барча босқичларини босиб ўтади.
Биринчи босқичи (рефлектор ёки қуруқ таъсирланиш) совуқда қолиш ёки ҳароратнинг кескин ўзгаришларидан сўнг ривожланади. Бу муҳитнинг ўзгаришига нисбатан реакция кўринишида бўлади: томирлар қисилади, бурун қурийди ва шиллиқ парда оқаради;
Иккинчи босқич (катарал-сероз ажралмалар) – томирлар сиқилишдан безиб, бўшашади. Шиллиқ қаватга ажралма ажратади. Бу организмни олинаётган ҳаводан совуқ қотиб қолмаслигини таъминлайди. Чунки бу ажралма бурунни яхши иситади.
Аввалига сен бурунда қичишиш/ачишиш ҳис қиласан, аксирасан, томоқда ачишиш, сўнг бурун орқали нафас олиш қийинлашиши билан биргаликда ҳолсизлик ва бош оғриши кучайиб боради. Йўқ, бу гриппнинг белгиси эмас. Шунчаки мия нафасни минутлик ҳажми камайиши оқибатидаги кислород етишмовчилигига реакция қиляпти.
Врачга
Агар фақатгина шамоллаш бўлса, яъни бошқа белгилар бўлмаса, сизга ЎРВИ енгил хужум қилган бўлса керак. Бунга ваҳима қилиб фуфломицинлар олиш керак эмас. Лекин ринитда ҳам ваҳима қилса бўладиган нарсалар бор: тана ҳароратининг 38 даражадан ошиши (ундан пасти ҳеч нарса эмас), бурундан сассиқ ҳид келиши, балғамнинг ёрқин рангда бўлиши – бу белгилар ҳар қандай ЛОРни қизиқтирадиган кучлироқ инфекция қўшилганлигини билдиради.
Сал кейинроқ бу синуситларга – гайморит, фронтит, этмоидит, евстахиит ва отитларга айланиб кетиши мумкин.
Доктор, менга нима бўлади?
Сизни виждонсизлик ўлдиради.
Балғам билан узоқ вақт юриш умуман экологик эмас: агар сиз янги шамоллашнинг бахтли эгаси бўлсангиз, табиатга тупуриб қўйгансиз. Чунки сиздан ажралаётган ёмон ажралмалар учун тоғдек қоғозли гигиеник воситаларни тайёрлаш учун бутун бошли ўрмонларни кесиш керак. Уят.
Бурунни қоқиш
Бу ҳаракат физиологик жараён эмас. Бу билан жуда қизиқиб кетиш керак эмас. Бурунда ҳам бошнинг бошқа қисмлари каби ҳамма нарса тўғри ўйланган: у ерда маҳсус тукчалар бор бўлиб, улар бурун ичидаги нарсаларни ҳалқум томон йўналтиради. Ютиб улгурсангиз бўлгани.
Бироқ бурунни қоқиш – касаллик вақтида сизга нафас олишни енгиллаштирадиган бирдан бир ҳаракатдир. Бу ҳаракатни ҳақиқатан ҳам оқаётган бўлса амалга ошириш керак ва албатта қоғозли салфеткалар ёрдамида. Бу ишда ҳам бир жуфт муҳим дақиқалари бор:
- балғам бир ҳил бўлиши керак – бу атрофдагиларни зарарланиш эҳтимолини пасайтиради. Вирусга ҳам сизни тарк этишга имкон беради;
- бурунни қоқгач қўлларни ювинг! Вирус қўллар орқали аксиришдан ҳам кўра тезроқ юқади;
- фаол бурун қоқишдан икки кун ўтгач бурун атрофи таъсирланиб, қипиқланиш юзага келади. Бу нормал ҳолат. Бу ҳолат билан оддий гигиеник ёки лаблар учун балзамдан фойдаланиб курашиш мумкин.
Тузлар
Ёдда тутинг: тузли эритмалар қуйиш учун эмас, ювиш учун! Денгиз тузли сувдан тайёрланган спрей бурнингизни "қуритиши" мумкин, лекин узоқ вақтга эмас.
Албатта, бу ердан ташқари ҳеч қаерда сизга бурунни физиологик эритма билан ювиш энг яхши ва ўғил бола усул эканлигини ҳеч ким айтмайди. Ҳа-ҳа, айнан ўша, томирга юбориш учун мўлжаланган, ярим литри арзимаган пул турувчи эритма. Сизга гарантия бериб айтаманки, бурун учун мўлжалланган тузли эритмалар билан таркиби бир ҳил. Аммо улар замонавий, қиммат.
Банкада физиологик эритма сотиб олгинда, қаер лозим бўлса ўша ерни ювавер: бурун, кўз, қулоқлар. Бу шунинг учун ҳам физ эритма, яъни физиологик. Уни ҳатто вена орқали қуйворса ҳам бўлади.
Кучли бўлмаган ринитда бу ярим кунга ёрдам беради. Бурнинг кўп оқаётган бўлса 10 дақиқа ёрдам беради. Бурунни қоқ, аксир, юв ва кут, ўтиб кетади. Денгизчилар бурун битиши билан қуйидагича курашишади: сувга шўнғиб, оғзини катта очиб, сув остида айланишади (сальто каби). Илтимос, буни пляжда ҳам амалга оширма. Чунки денгиз суви таркиби бироз бошқача.
Деконгестантлар
Одам тилида томир торайтирувчилар (антидеконгестантлар).
Бурун орқали нафас олиш жуда қийинлашганда – бурун шунчалик беркилиб, оғиз орқали нафас олишга мажбур бўлганингда зарур бўлади. Препаратлар бурун шиллиқ қаватида кўплаб бўлган, яллиғланиш вақтида шишиб, бир-бирига тегиб, бурун чиғаноғини беркитиб, ҳаво ўтказишини тўсиб қўювчи томирларни қисқартиради. Томирлар қисқаради, бурун чиғаноғи шиши камайиб, бурун нафас ола бошлайди. Севишингни ва у ҳақда қайғуришингни илтимос қиламан:
- Нафазолин – ўзимизни оддий Нафтизин, Нозокар ва люкс аналог Санорин кўринишида. Таъсири яхши, бироқ қисқа (4-6 соат), шунга қарамай яхшигина ўрганиш келтириб чиқаради.
- Ксилометазолин – эскича Галазолин, замонавий Снуп, Отривин, Ринорус, Ксимелин ва миллионлаб аналоглар кўринишида. Таъсири яхши, узоқроқ (8 соат) таъсир қилади. Умуман олганда "олтин ўрталик" деса бўлади.
- Тетризолин – Тизин (Визин номидаги кўз томчиси кўринишида ҳам бор): кучи ва таъсир давомийлиги бўйича ўртача. Ксилометазолинга алтернатива сифатида ишлатса бўлади.
- Оксиметазолин – Назол, Називин, Саноринчик: энг кучли, 10 соат таъсири бор, шу сабабли спрей кўринишида қўллаш керак. Томчи шаклидагисига ўрганиш ҳосил бўлади.
Бош оғриши, мигрен чақиради. Ўрганиб қолиш мумкин. Умуман тахикардия, артериал гипертензия, галукома ва ҳомиладорликда мумкин эмас.
Комбо
- Ринофлуимуцил - деконгестант + муколитик (ацетилцистеин): самараси шубҳали лекин анчагина машҳур препарат;
- Виброцил – деконгестант + антигистамин: кучи камроқ, ўрганиб қолиш эҳтимоли пастроқ, иккита таъсир механизмига эга бўлгани учун 14 кунгача қўллаш мумкин;
- Адрианол – деконгестант + деконгестант: ядрога тенглаш мумкин, шишларни қайтаришга қаратилган операцияларда ҳам қўллаш мумкин;
Профилактика
Бурун битишидан профилактика қилиш кимни ҳаёлига келади?
Агар сени суяк трансплантациясига тайёрламаётган бўлса, сенда ОИТСнинг терминал босқичи бўлмаса ёки иммун тизимингни бошқа йўл билан ўлдирмоқчи бўлмасанг бу ҳақда унут. Чекма, совуқда қолма, бошқа ринитлар (аллергик, вазомотор, атрофик) тўғрисида ўқи.
Фойдали маълумотлар манзили: https://t.me/OnlineDoctorUz