آنهایی که رفتند، آنهایی که ماندند
کمیته پیگیری بازداشت‌شدگان
از اواسط بهمن‌ماه سال جاری و در پی اعلام دستگاه قضایی مبنی بر «عفو» و آزادی ده‌ها هزار نفر از زندانیان عمومی و سیاسی و بالاخص بازداشت‌شدگان اعتراضات اخیر، تصاویری از آزادی تعدادی از زندانیان سیاسی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. درحالی که بسیاری از زندانیان آزادشده از معترضان دستگیرشده در جریان قیام ژینا هستند، شماری از آزادشدگان نیز از زندانیانی هستند که از پیش از اعتراضات اخیر در زندان بوده و در حال تحمل دوران محکومیت‌شان بودهاند. برخی در سال پایانی دوران محکومیت و برخی در حال طی کردن ماه‌های پایانی زندانشان بودهاند. بررسی‌های کمیته از شهرهای مختلف نشان می‌دهد که علاوه بر آزادی‌های گسترده، بسیاری از محکومان و یا متهمان آزادشده به قید وثیقه نیز، در روزهای اخیر به دادگاه انقلاب فراخوانده شده و پرونده‌شان مختومه اعلام شده است. با این‌حال در شرایطی که روند آزادی در تهران و بسیاری از شهرها گسترده بوده، فعالان حقوق بشر کرد خبر میدهند که در کردستان تاکنون اخباری مبنی بر آزادی زندانیان و یا عفو متهمان اعتراضات به گوش نرسیده است و کسانی که طی این چند روز آزاد شده‌اند، همگی با قید وثیقه و یا کفالت بوده است.
عفو معیاری ده‌ها هزار نفری
خبرگزاری میزان، تارنمای رسمی قوه قضاییه، عفو اخیر دستگاه قضایی را «عفو معیاری» نامیده و مدعی شده که آخرین‌بار در سال ۹۷ عفو معیاری صادر شده و طی آن پنجاه هزارنفر آزاد شده بودند. این خبرگزاری پیش‌بینی کرده که عفو امسال نیز شامل ده‌ها هزار زندانی می‌شود که شامل متهمان و محکومان اعتراضات اخیر و محکومان دادگاه‌های کیفری هستند.
قوه قضاییه همچنین گفته است که شرط برخورداری از این عفو و بخشودگی اظهار ندامت و تعهد افراد مبنی بر عدم تکرار افعال گذشته است. بررسی‌های کمیته نشان می‌دهد که متن داده شده به زندانیان در زندان‌ها و شهرهای مختلف، متفاوت بوده است. در این متن از پیش آماده شده، که مورد اعتراض برخی از وکلا هم قرار گرفته، علاوه بر درخواست عفو و بخشش، آمده که فرد زندانی تحت تاثیر رسانههای معاند بوده و مرتکب جرم شده است. در حالی که بسیاری از بازداشت‌شدگان چنین اتهامی را نپذیرفته بودند. ثمین چراغی وکیل برخی از بازداشت شدگان در توییترش نوشت:
«تعدادی از متهمان و زندانیان، متن منتشرشده‌ی عفو را امضا نمی‌کنند. متن، بسیار تلقینی و حتی نوعی اعتراف‌گیری است. کسانی که در بازجویی‌های فرساینده، مدام منکر اتهام وارده بودند، با امضای متن عفو، گویا تمام اتهامات را پذیرفته‌اند. این سوی ماجرا «فردی» است که به هیچ عنوان نباید مورد قضاوت دیگران قرار بگیرد. اما از آن سوی ماجرا تحلیل و منطقی بابت شرط و شروط و متن عفو بوده؟ حتی میان فردی که دادگاهی نشده و فردی که به حکم دادگاه محکوم شده تفاوتی وجود ندارد.»
کسانی که کشته‌سازی کردند، عفو نخواهند شد
قوه قضاییه در بیانیه اولیه‌اش اعلام کرده بود؛ «کسانی که شاکی خصوصی نداشته باشند، به اموال عمومی آسیب نزده باشند، عضو گروه و دسته‌های معاند نبوده و در خدمت سرویس‌های جاسوسی بیگانه نبوده باشند»، پرونده‌شان مختومه خواهد شد. دادستان کل کشور نیز روز گذشته در مورد کسانی که امکان برخورداری از این عفو عمومی را دارند گفت: «افرادی که کشته‌سازی کردند، مورد عفو قرار نخواهند گرفت.» او توضیح بیشتری در مورد اینکه منظور از «کشته‌سازی» چیست، نداده و تنها به این عبارت که «افرادی که کشته‌سازی کرده و خسارت به بار آوردند، مورد عفو قرار نخواهند گرفت و باید در پیشگاه قانون و مردم جوابگو باشند.» بسنده کرده است.
گزارش‌های دریافت‌شده از زندان‌های مختلف نشان می‌دهد برخلاف دوره‌های گذشته که «عفو»های اعلام شده، یا شامل زندانیان سیاسی نمی‌شد یا تنها تعداد معدودی را در برمی‌گرفت، طی چند روز گذشته شمار آزادی زندانیان سیاسی هم گسترده بوده است. در زندان زنان قرچک ورامین که تا پیش از بخشنامه «عفو» قوه قضاییه، ۴۹ زندانی زن مرتبط با اعتراضات اخیر باقی مانده بودند، طی چند روز گذشته بیش از ۳۵ نفر آزاد شده و هماکنون کمتر از ۱۵ زن زندانی مرتبط با اعتراضات در این زندان باقی ماندهاند. گفته می‌شود احتمالا چند نفر دیگر نیز ظرف روزهای آینده آزاد خواهند شد.
همچنین از بند زنان زندان اوین نیز تاکنون نزدیک به بیست نفر آزاد شده‌اند و احتمال می‌رود که چندتن دیگر نیز ظرف روزهای آینده آزاد شوند.در بندهای مردان زندان اوین برخی از زندانیان سیاسی که از سالهای قبل در زندان بوده و در حال گذران دوران محکومیت خود بودند، از زندان آزاد شدند.
در تیپ شش زندان تهران بزرگ که ده بند دارد و در اوج اعتراضات، پنج بند آن به زندانیان اعتراضات اختصاص یافته بود، پیش از شروع آزادی‌های مشمول «عفو»، زندانیان مرتبط با اعتراضات در دو سالن مستقر بودند. سالن یک به زندانیان با حکم قطعی و سالن دو به زندانیان با احکام غیرقطعی و یا متهمان اختصاص داشت. در مقطعی در سالن یک ۱۹۹ نفر و در سالن دو ۲۵۰ نفر نگهداری میشدند، گفته می‌شود تا روز چهارشنبه حدود هشتاد درصد زندانیان این سالن آزاد شده‌اند. حالا خبر می‌رسد که به احتمال زیاد پس از پایان یافتن روند آزادسازی، قرار است تیپ شش زندان تهران بزرگ تخلیه شده و زندانیان باقی‌مانده به زندان‌های رجایی‌شهر یا اوین منتقل شوند. مدیر کل این زندان اعلام کرده است که «تا تاریخ ۲۲ بهمن ماه، ۳۹۵ نفر از متهمین و محکومین از زندان تهران بزرگ آزاد شده اند و بقیه تقاضاها نیز در مراجع قضایی در دست بررسی است.»
همچنین اخبار دریافتی از زندان مرکزی زاهدان نیز حاکی است که در این زندان تعدادی از بازداشت‌شدگان اخیر ظرف چند روز گذشته آزاد شده‌اند. منابع مطلع خبر میدهند که تاکنون دستکم شصت زندانی سیاسی از این زندان آزاد شده‌اند، بندهای زندان خلوت شده و کسانی که در زندان ماندهاند اکنون نیاز به توجه بیشتری دارند چراکه عدم آزادی آنها نشان می‌دهد که پرونده‌سازی سنگینی علیهشان صورت گرفته است.
در زندان آمل گفته می‌شود تمام زندانیان زن مرتبط با اعتراضات اخیر آزاد شده و از مردان تنها دو زندانی در زندان باقی ماندهاند. همچنین تاکنون حداقل ده نفر از زندانیان سیاسی اخیر، از زندان تیرکلای ساری آزاد شده‌اند و آخرین اطلاعاتی که به دست کمیته رسیده از باقی ماندن شش زندانی سیاسی در این زندان خبر می‌دهد، تعداد دقیق آزادی‌های این زندان هنوز مشخص نیست.
از ارومیه نیز خبر می‌رسد که پرونده «جوانان محلات ارومیه» مختومه اعلام شده و همه بازداشت‌شدگان مرتبط با این پرونده شامل بخشودگی شده‌اند. در پرونده دیگری که کمیته هنوز نتوانسته از جزئیات آن مطلع شود نیز هشت نفر در دادگاه انقلاب ارومیه عفو و بخشیده شدند.
از دیگر پرونده‌های شناخته شده که متهمان آن آزاد شده‌اند می‌توان به پرونده رستوران تراس لواسان اشاره کرد.
همچنین در زندان‌های کرج نیز، اکثر زنان زندانی در زندان کچویی کرج آزاد شده و روند آزادیها از زندان رجایی‌شهر نیز هرچند ادامه دارد اما کمتر از سایر زندان‌ها است. در این زندان بسیاری از متهمان و یا محکومانی که دارای اتهامات سنگین مانند «محاربه»، «افساد فی الارض» هستند نگهداری می‌شوند.
از زندان‌های دستگرد و دولت‌آباد اصفهان و عادل‌آباد شیراز نیز اخبار مشابه آزادی به گوش می‌رسد. آزادشدگان بعضا کسانی هستند که حکمهای سنگین حبس و محکومیت دریافت کرده بودند. دادستان کل کشور روز جمعه اعلام کرد «در استان اصفهان ۱۹۴ نفر از زندانیان اعتراضات اخیر و ۷۹۲ نفر از محکومان جرائم عمومی نامه آزادی گرفتند تا به آغوش خانواده بازگردند.»
براساس بررسی کمیته در زندان تبریز نیز تا روز شنبه حدود ۷۰ نفر آزاد شدند و ۱۴۰۰ نفر هم که با وثیقه آزاد بودند، نامه عدم اجرای حکم یا منع تعقیب دریافت کردهاند. گفته می شود هم اکنون شانزده نفر از بازداشت شدگان اعتراضات ۱۴۰۱ در زندان تبریز باقی ماندهاند که احتمال می‌رود در روزهای پیش رو شش یا هفت نفر دیگر هم آزاد شوند.
آنها که رفتند، آنها که ماندند
نگاهی به منابع رسمی و گزارش‌های منتشر شده از طرف خبرگزاریهای داخل ایران هم تخمینی از آزادی‌های احتمالی به دست می‌دهد؛ به گفته‌ی رئیس دادگستری استان فارس ۵۸۰۰ نفر در شیراز آزاد می‌شوند. مدیرکل زندان‌های آذربایجان غربی از آزادی بیش از ۲۶۰۰ نفر خبر داد. دادستان عمومی و انقلاب گچساران گفت ۱۰۶ تن از محکومان و متهمان مشمول بخشنامه اخیر از زندان دوگنبدان این شهر آزاد می‌شوند و رییس کل دادگستری گلستان نیز از آزادی ۲۳۴ تن از شهروندان معترض در این استان خبر داد و گفت: «۴۳۵ محکوم و ۸۰ متهم مشمول عفو شدند که ۲۳۴ نفر تاکنون از زندان آزاد شدند.» ابراهیم حمیدی، رییس کل دادگستری کرمان هم از آزادی سه هزار و ۵۰۰ نفر به واسطه این «عفو» خبر داد. رئیس کل دادگستری استان کردستان نیز در مراسم آزادسازی زندانیان در زندان مرکزی سنندج گفت: تاکنون ۷۰۱ نفر از زندانیان استان مشمول عفو قرار گرفتند. او افزود:« از این تعداد ۲۵۲ نفر از جمله متهمان و محکومان حوادث اخیر از زندان‌های استان آزاد و ۴۴۹ نفر نیز مشمول تخفیف مجازات شدند.»
گزارش‌های رسیده به کمیته نشان می‌دهد که هرچند در ابتدا گفته شد تنها افرادی که برگه تعهد و یا ندامتنامه را امضا کنند، شامل آزادی می‌شوند اما در بعضی از شعبه‌ها افراد آزادشده نیز چنین برگهای را امضا نکردهاند. برخی دیگر از منابع به کمیته گفتهاند که این امکان وجود داشت که زیر برگه بنویسیم که «مفاد آمده در این برگه را قبول نداریم و نمی‌پذیریم که جرمی مرتکب شدهایم در عین حال خوشحال می‌شویم که از زندان آزاد شویم.». شعبه‌هایی مانند شعبه ۱۵ دادگاه انقلاب تهران به ریاست قاضی صلواتی هم فقط متن اصلی را به عنوان «عفو» می‌پذیرد و در صورتی که زندانی یا متهم آن را امضا نکند آزاد نمی‌شود.
هنوز مشخص نیست افرادی که در روزهای گذشته آزاد شده‌اند، قرار است دوباره به زندان بازگردند یا نه. برخی از افراد آزاد شده به قید وثیقه از زندان بیرون آمده‌اند و پرونده‌شان هنوز مختومه اعلام نشده و مشخص نیست وضعیت آنان چگونه خواهد بود.
کمیته پیگیری وضعیت بازداشت‌شدگان، ضمن اظهار شادی از آزادی معترضان دستگیرشده و زندانیان سیاسی، به خانوادهها، مردم ایران و تمام کسانی که در ماه‌های گذشته با نگرانی شرایط افراد دستگیرشده را دنبال کرده و صدای آنان بودهاند تبریک میگوید. ما همچنان در کنار زندانیان و خانوادههایی که عزیزانشان در زندان باقی ماندهاند هستیم و به حمایت از زندانیان و بازداشت‌شدگان این قیام ادامه میدهیم.