Қора ноутбук
( фантастик ҳикоя)
Икки кун олдин мени даволаётган касалхона врачи билан очиқчасига гаплашдим. У афсус билан бошини чайқаб ошқозонимнинг титилиб, дабдаласи чиқиб кетган расмини кўрсат-ди ( саратон бало-да). Ҳеч қандай умид йўқ. Врачнинг фикрича, нари борса икки ойлик умрим қолган. Мабодо яратганнинг раҳми келса яна бир ой яшашим мумкин.
Бунчалик барвақт омонатимни топшираман деб ўйламагандим. Аммо, на илож. Пешонага ёзилганидан қочиб-қутулиб бўлмайди. Йигирма олти ёшимда бу ёруғ дунёни тарк этиш пешонамга ёзилган экан-албатта шундай бўлади. Мен нимаям қила олардим.
Кеча касалхонадан уйга келдим. Тузалиб кетишимга умид қолмагач, у ерда пул тўлаб ёти-шимнинг нима кераги бор? Ўлимимни уйда кутдим нима-ю, касалхонада кутдим нима? Ҳар ҳолда, уйдагиси камҳаржроқ. Бунинг устига, уйда яқинларимнинг қайғули қиёфала-рини ҳар қадамда кўриб тураман ва бу менга тасалли беради. Ахир, ўзининг ўлаётгани бошқаларни хафа қилаётганини, уларнинг кўз ёшларига сабаб бўлаётганини кўрса ким-нинг кўнгли таскин топмайди? Ҳамма бундай илиқ муносабатни кўриб, намунали ва ях-ши инсон бўлган эканман, деган тахминларга берилади. Ҳатто, тубан ва ёвуз кимсалар ҳам. Шуларни ўйлаб уйга келдим.
Ота-онам кеча эрталабдан кечгача ёнимда ўтиришди. Ҳеч қаерга кетмай ва қайғуга чўмиб. Охири, бугун иш жойларига кетишди. Анча яхшиман, деб ёлғон гапириб, уларни ўзим кетказиб юбордим. Онам ёлғонимни сезиб, уйда қолмоқчи ва бира тўла иш жойидан таъ-тилга чиқмоқчи бўлганди-рости бунга кўнмадим. Шунга эрталаб у йиғлаб-йиғлаб кетди. Лекин, менимча пешинда қайтиб келса керак, кун бўйи ишлаш юра-гига сиғмайдигандек назаримда.
Уйдаги шароит ёмон эмас. Хонамдаги ғичирлайдиган, темир каравотда ётибман. Дераза-нинг ёнида. Ташқаридаги кузнинг маъюс ва заъфарон манзарасига қараб, кун ора ёғаётган ёмғир томчиларини деразамга неча марта урилишини санаб. Дераза токчасида бир тийин-га қиммат дори-дармонлар, чойнакда дарров совуб қолаётган кўк чой, шунингдек қора но-утбук турибди. Дориларни ҳовлидаги чиқинди қутисига ташлаб юборинг, деб онамга неча марта айтдим. Онам оғриқ кучайганида ичасан, деб унамади. Қўшимчасига дорихонадан янгиларини олиб келиб, уларнинг сафини тўлдирди.
Ноутбукни токчага қўйишини онамдан атайин илтимос қилдим. У шундан бери токчада турибди. Уни биров очиб, ичини титкилашидан ва тугмаларини нотўғри эзиб дастурдан чиқариб юборишидан ўлгудек қўрқаман. Шу нарса мени хавотирга солади. Шунинг учун икки кўзим унда. Кўздан панада турсин деб устига кулранг сочиқ ташлаб қўйганман.
-Балки, уни шкафнинг ичига солиб қўярмиз,- дейди онам хар олдимга кирганида.
-Тураверсин,- дейман унга эътироз билдириб.
-Уни ишлатмаяпсан, мени хонамда турса-чи?- дейди отам уни қўлига олиб , у ер бу ерини ушлаб кўраркан.
-Тураверсин,- дейман унга хам худди онамга гапиргандек.
Шу-шу касалхонадан келганимдан бери ноутбукни ўзимдан узоқлаштирмайман. У яп-янги эмас, деярли маънавий эскирган, ичидаги дастури ҳам ҳозирги андозалар билан солиштир-ганда ҳеч нимага ярамайди. Лекин, ундан ажралишни истамайман. Нима учун эканлигини айтайми? Чунки, унинг ичида йигирма олти йиллик умрим яширинган. Айнан шундай. Йигирма олти йиллик умрим! Шу умрим давомида тўплаган китобларим, ёзган қўлёзмала-рим, мактубларим, кундалигим, тушган суратларим унинг ичига батартиб жойлаштирил-ган...
Гохида хонадаги шкаф ва китоб жавонига қараб ётаман. Шкафнинг ичи бўм-бўш. Ўли-мимдан сўнг, унинг ичкарисини биров титкилайдиган бўлса, ундан на бирорта сурат, на қоғозга ёзилган мактуб топа олади. Бундай нарсалар йўқ у ерда. Оилавий ёки дўст-у би-родарлар билан тушган суратларим хам, эришган ютуқларимни ўзида акс эттирган сурат-ларим хам, жамийки суратларим шу ноутбукнинг ичида. Худди шундай тарзда, у ерда қо-ғозда ёзилган ва конвертга солиниб, почта маркаси ёпиштирилиб, бирортаси томонидан менга юборилган ҳеч қандай мактуб йўқ. Ҳаммаси электрон тарзда ёзилган, шу ноутбук-нинг ичида.
Китоб жавонида эса бор-йўғи ўнта китоб туради. Улар қайси китоблар эканини кўзимни юмиб айтиб бера оламан. Бошқа китоб йўқ. Жавон бўм-бўш. Жоним узилгач, уни эҳти-мол чойнак-пиёлалар териб қўйиладиган сервантга айлантиришар. Тергани китоб бўлма-ганидан кейин у сервантга айланса нима қипти, тўғрими? Барча ўзимга керакли, мени мафтун қилган, таъсирлантирган, онгим ва дунёқарашимни ўстирган, керак бўлса йиғлат-ган китоблар у ерда эмас, шу ноутбукнинг ичида.
Жавон олдидаги ёзув столимнинг усти ҳам бўм-бўш. Ўйлаб кўрсам бирорта қўлёзма ёки кундалик туширилган дафтар йўқ у ерда. Мана у ерга қараб турибман. Ҳеч қандай дафтар кўзга ташланмайди. Номзодлик диссертациямнинг қўлёзмаси-ю асл нусхаси ҳам, моногра-фия ва мақолаларим ҳам, ҳатто ўз ҳаётим ҳақида ёзган кундалигим ҳам шу ноутбукнинг ичида.
Демак, бутун ҳаётим шу ноутбукнинг ичида экан. Бутун ҳаётим! Энди кимдир нега ноут-букни ёнимга қўйиб олганимни тушунгандир. Аслида, бу қоп-қора, турли хил тугмалар-дан иборат матох- мени ҳаётим, ҳаётимни ўз ичига олган қурилма. Уни мабодо деразадан улоқтириб юборсам ёки кимдир дастурини бузиб, форматлаб ташласа у билан бирга бутун ҳаётим йўқолиб кетади ва мендан ҳеч қандай из қолмайди...
Ётавериш жонимга тегиб, ўрнимдан турмоқчи бўлдим. Оёққа туришим бу сафар хийла енгил кечди. Кеча ҳатто ҳожатга хам юриб чиқа олмагандим. Каравотдан тургач, китоб жавони ва стол устини кўздан кечирдим. Кейин хонадан юриб чиқиб, негадир йўлак охи-ридаги отамнинг хонаси томон қадам ташладим. Отам эшикни очиқ қолдирган экан.
Унинг хонаси меники билан бир хил эди. Ҳажмини назарда тутяпман. Қолаверса, инвен-тарлари ҳам. Бу хонада ҳам меникига ўхшаган шкаф, китоб жавони ва ёнғоқ дарахтидан ясалган ёзув столи бўлиб, меникидан фарқи- бу ердаги китоб жавони китобларга лиқ тўла, ёзув столининг устида дафтарлар ва қўлёзмалар қават-қават бўлиб ётарди.
Китоб жавонининг олдига борганимда, унинг ойнаванд эшиги ортидаги китоблардан би-рортасини қўлимга олиш истагида ёндим. Олган китобим Толстойнинг “ Анна Каренина” асари бўлди( бу асарни ноутбукимдаги кутубхонамда электрон варианти бор). Китобни очгандим, юзимга унинг ёқимли ҳиди урилди. Отам доим китобларнинг ҳиди ёқимли бў-лади, дерди. Китобни тўйиб-тўйиб ҳидларканман, бунга яна бир бор амин бўлдим. Ўйла-шимча, жавондаги китобларнинг барчасида ўзига хос шунақа ҳид бор. Ноутбукимдаги электрон кутубхонада-чи? Шуни ўйлаганимда ошқозоним енгил санчиб қўйди.
Китоб жавони олдида тик оёқда туравериш кўп ўтмай мени чарчатди. Инсон ўлими яқин қолганда суяклари мўртлашиб, тезда ҳолдан тойиб чарчайдиган бўлиб қолади чоғи, бир пасда харсиллаб нафас ола бошладим. Ёзув столи қаршисидаги стулга ўтиргач, нафасим сал-пал ростланиб ўзимга келдим.
Ёзув столи устида отамнинг дафтарлари ва А4 форматидаги оқ қоғозга ёзилиб папкага ти-килган ҳолда устма-уст терилган қўлёзмалари эътиборимни тортди. Дастлаб қўлёзмалар-ни варақладим. Булар бир неча йиллар олдин отам ҳимоя қилган докторлик диссертация-сининг яралиш тарихи, унинг қораламаларидан иборат қўлёзмалар эди. Уларнинг орасида отамнинг театр ҳақидаги монография билан мақолаларининг илк вариантларини ўзида қамраган қоғозлар ҳам учрарди. Қўлёзмалар ёнида қалин дафтар турарди. Бу отамнинг кундалиги эди. Кундалик олис бир минг тўккиз юз тўксонинчи йилдан бошлаб шу кунгача бўлган даврни ўз ичига олган, унга отам турли хил қайдларни, хотираларини ва шахсий фикр-мулоҳазаларини тинимсиз ёзиб борган эди.
Стол тортмасини очганимда у ердаги бир боғлам конвертлар ва қора ялтироқ муқовали альбом диққатимни ўзига жалб қилди. Конвертларда турли йилларда отамга юборилган мактублар ўрин олганди. Мактублар унинг дўстлари, ҳамкасблари, яқинларидан эди. Уларнинг айримлари сиёҳли ручкада ёзилган бўлса, айримлари шарикли ручкада ёзилган-ди. Альбомда эса отамнинг болалик, ўсмирлик, талабалик, ёшликдаги суратларидан тор-тиб оиламизнинг суратларигача бор эди. Уларнинг кўпчилиги альбомга ёпиштирилган, ёпиштирилмаган қисми бир тўп қилиниб унинг орасига қистириб қўйилганди. Ёпишти-рилмаган суратларнинг орқа томонида суратга олинган жой ва сана акс эттирилганди.
Отамнинг хонасидан кайфиятим тушиб чиқдим. Ўз хонамга кирганимда ошқозоним қат-тиқ санчишни бошлади. Оғриқ қолдирувчи дорини афтимни бужмайтириб ичгач, ўрнимга қайта чўзилдим. Каравотда ётарканман, кўзим олдида отамнинг хонаси, унинг китоблари, қўлёзмалари, мактублари ва суратлари доира шаклида айланишга тушди. Улар ҳақида ўй-ларканман, ноутбукнинг ичига тушиб қолган “ҳаётим” кайфиятимга янаям путур етказди ва ихтиёримга зид равишда чуқур тушкунлик сари шўнғидим.
Бир пайт кўзим кетиб қолибди. Уйқумда туш кўрдим. Тушимда ҳам худди ўз хонамга ўх-шаш хонада, ўшандек каравотда ётибман. У ерда ҳам деярли бўм-бўш китоб жавони билан ёзув столи, дераза токчасида эса қора ноутбук турибди. Тўсатдан, ана ўша токчадаги қора ноутбук жойидан ҳавога кўтарилди. У рўпарамдаги девор олдига учиб келиб ногаҳон кат-талашди. Унинг диаметри шунчалик катталашдики, рўпарамдаги деворни бутунлай эгал-лаб олди. Кейин унинг экрани ёнди. Катта экранда аввалига ўзимга таниш манзара гавда-ланди. Кетидан кутилмаганда одам бош чаноғи унда пайдо бўлди ва хунук, чийилдоқ овоз чиқариб менга мурожаат қилди: “Салом, Нодир”. Сўнгра, у оғзини қимирлатиб, хиринг-лаб бир-икки кулди. Бу бир неча дақиқа давом этди. У экрандан йўқолгач, бир оз тин ол-дим. Аммо, унинг ўрнига энди одам устихонидаги ингичка қўл суягини ёдга солувчи но-маълум қўл экранда кўринди ва мени асабийлаштирганча экран четида турган папкаларни зўр бериб титкилай бошлади. Шунда юрагимга росмана ғулғула тушди. Ўша папкалар-нинг ичига китобларим, қўлёзмаларим, мактубларим, кундалигим ва суратларим жойлаш-тирилганди-да. Номаълум қўл биринчи папкани очди. Бу менинг электрон кутубхонам эди. Унинг ичига ўзимга керакли китобларни йиғиб тўплаган эдим. Ғулғула кучайгандан кучайди ва асабийлашганимдан қўлларим қалтираб кетди. Папкани титкиларкан, номаъ-лум қўл бир-ма-бир у ердаги китобларни ўчиришга тушди. “ Анна Каренина” ни, “ Мар-тин Иден”ни, “ Горио ота”ни, “ Евгений Онегин”ни… Буни кўриб бир зумда бошим ган-гиб, тилим айланмай қолди. Оғзимни очиб нимадир демоқчи бўлдим, лекин овозим қурғур чиқмади.
Китоблардан сўнг, номаълум қўл бир неча дақиқа оралиғида қўлёзмаларим жой олган пап-канинг авра-астарини чиқариб ташлади. Кино санъати ҳақида кечалари ухламай, қийна-либ, не-не машаққатлар билан ёзган мақола ва эсселаримни кўрсаткич бармоғи билан ўчи-риш тугмасини қаттиқ эзганча асфаласофилинга жўнатди. Қўлёзмаларим папкаси ҳеч қан-ча вақт ўтмай ичида ҳеч вақоси йўқ кераксиз папкага айланди қолди.
Номаълум қўл чарчоқ нималигини билмасди. Навбат кўп ўтмай электрон почтамга келди. У йиллар давомида мактубларим жамланган папканинг ичини очиб кўрмасдан, уни поч-тамга қўшиб бир йўла ўчирди. Ўтган йиллар давомида яқин инсонларим, дўсту-биродар-ларим юборган қимматли ва қадрли мактублар арзимаган беш дақиқанинг ичида( ноутбук-нинг бурчагидаги соатга қараб тургандим) ўз мавжудлигини йўқотди.
Шу тобда ўрнимдан туриб, экрандаги номаълум қўлни чавақлаб, бурда-бурда қилиб таш-лашга тайёр эдим, бироқ ғазабим қанчалик ошиб-тошмасин қўл-оёғимни худди кимдир каравотга маҳкам боғлаб қўйгандек ҳечам уларни қимирлата олмасдим. Овозим ҳануз чиқмас, қанчалик бақириб ёрдамга чақирмай хонамга ҳеч ким кирмасди.
Номаълум қўл устига “ кундалик” деб ёзилган папканинг ичини очганида ғазабдан кўка-риб кетдим. Оғзимдан ён-атрофимга тупук сачрай бошлади. Папкани у титкилаб ташлади. Лекин, менга ниҳоятда азиз бўлган кундалигимни бирданига ўчирмади. Аксинча, худди эрмак қилгандек уни дам у еридан, дам бу еридан ўчирди. Дастлаб талабалик йилларим ҳақидаги бўлимни, кейин болалик пайтимни ўзида акс эттирган бўлимни йўқ қилди. Худ-ди шундай тарзда, кундаликнинг қолган бўлимларини ҳам пианино клавишларини чалган-дек тартибсиз ҳолда ноутбукнинг хотирасидан чиқариб ташлади.
У суратларим тўпланган папкага етиб келганида мен аллақачон бўшашиб, бўлаётган шаф-қатсиз жараённи илғай олмайдиган ҳолатга келиб улгургандим. Энди ғазабдан кўпик ту-пурмасдим. Кўз олдим оппоқ туманга йўғрилган ҳолда баҳайбатлашиб кетган ноутбук-нинг экранига шунчаки гарангсиб термулардим.
Суратларим ҳам бирин-кетин ноутбукнинг хотирасидан ўчирила бошланди. Тандирдан узилган иссиқ нонни тишлаб тушган болаликдаги суратим биринчи бўлиб ўчирилди. Ке-йин, мактабда усти-бошим чанг ҳолда футбол тўпи билан тушган суратим. Шу кетма-кет-ликда талабалик ва ёшлигимнинг олтин даврларини ўзига жо қилган суратлар ҳам, оила-мизда нишонлаган туғилган кун ёки янги йил байрамларидаги суратларим ҳам- ҳамма ҳаммаси номаълум қўл томонидан тубанларча ўчирилди.
Ҳар гал у ниманидир ўчираётганида, ноутбук экранида бояги одам бош чаноғи кўринар ва у гоҳ бўридек увиллаб мени астойдил мазах қилса, гоҳ ҳар ёнга қимирлаб ўчирилаётган папкаларга ишора қилганча “ қалай, зўрми?” деб очиқ оғзидан ташқарига тутун пуркарди.
Экрандаги папкалар бўм-бўш ҳолга келгач, унда энди менинг суратим намоён бўлди. Бу сурат қаердан келди билмайман. Папкалар ичида бундай суратим йўқ эди. Чамаси, сурат янги эди. Суратдаги чорасизлик акс этган аянчли ҳолатга касалхонадалигимда, аниқроғи врач тез кунда ўлишим мумкинлигини айтганида тушгандим. Наҳот, ўшанда кимдир мени пана жойдан туриб суратга олган бўлса?
Бир оз ўтиб суратнинг остига туғилган йилим ва эҳтимолий ўлиш йилим ёзилди: 1993-2019. Ўлган одамдан шунда фарқим қолмади. Бу мусибатни хазм қилолмай турганимда, бош чаноғи яна ноутбук экранида пайдо бўлди ва менга қарата баланд овозда “сен ўзидан ҳеч қандай из қолдирмайдиган йигирма биринчи аср авлодининг илк вакили бўласан”, де-ди ва бу гапни бир неча марта такрорлади. Бу гапнинг маъносини мен англаб-англамай, унинг беўхшов ва совуқ кулгуси ноутбукдан хона бўйлаб таралди. У кулаверди, кулавер-ди, кулаверди...
Уйғониб кетганимда , онам қошимда ўтирарди. Терга пишиб кетиб, кийналиб нафас олга-нимча унга қарадим. У хавотирли нигоҳи билан мендан кўзини узмас, безовта туришидан нима қилишини билолмаётгандек таасурот уйғотарди.
-Сенга нима бўлди?- деди у бир оздан сўнг менга пиёлада совуб қолган чойни тутаркан.
Пиёлани қўлимга олиб, чойни ютоқиб ичдим.
-Эрталаб қоламан десам қўярда қўймай ишга жўнатдинг мени.- давом этди онам кўз ёши қилиб.- Шунақа бўлишини кўнглим сезганди.
-Ноутбук,- дедим унга эътибор бермай атрофга олазарак боқарканман.- Қора ноутбук!
Онам бир қўли билан токчадаги ноутбукни олди.
-Уни бошқа ерга олиб қўяйми?- сўради менга кўрсатгач.
Мен шошиб унинг қўлидан ноутбукни тортиб олдим ва пайсалга солмай экранини ёқдим. Экрани ёнгач, кўзларимни катта-катта очиб ва юрагимни ҳовучлаб у ердаги папкаларни текширдим. Папкалар бут, уларнинг ичидаги нарсаларим жойида эди. Бундан анча енгил тортдим. Сал ўзимга келгач, ноутбукни эҳтиёткорлик билан ўчирдим-да, токчадаги ўрнига қайтиб қўйдим.
-Шу ерда тураверсин,- дедим онамга қараб.
Тинчланганимни кўргач, онам оғир қадам ташлаганча тушликка мастава қайнатаман деб хонадан чиқиб кетди. У ташқарилагач, каравотга чўзилиб ёнбошладим. Рўпарамдаги оп-поқ деворга тикилганча тушимни, унда асабимни қақшатган ўша одам бош чаноғини, но-утбук экранидаги папкаларга жойланган “ҳаётим” ни ўчириб ташлаган номаълум қўлни ўйладим. Айниқса, ноутбук экранида пайдо бўлган суратим, унинг остига ёзилган туғил-ган ва ўладиган йилим руҳимни бир қадар ларзага келтирди. Бош чаноғининг охирги сўзлари эса аъзойи-баданимни музлатиб юборди.
Вақт ўтиб бу хосиятсиз тушни унутишни, тасаввуримдан буткул чиқариб ташлашни ҳоҳ-лаб қолдим. Ортиқ уни эсламаслик учун бор ирода кучимни намойиш қилишга киришдим, ўзимни қўлга олишга интилдим. Бироқ, барибир ўша бош чаноғи ва унинг айтган сўзлари қулоғим остида чалинаверди. Ниҳоят, бу сўзлар замирида аччиқ ҳақиқат мавжудлигига ишонч ҳосил қилдим. Аслида ҳам шундай эди. Мен буни анчадан буён ҳис қилар, фақат тан олишга иккиланардим холос.
-У мутлақо ҳақ,- дедим бош чаноғини бир маҳал кўз олдимга келтириб.- Мен ўзидан ҳеч қандай из қолдирмайдиган йигирма биринчи аср авлодининг илк вакили бўламан...
Шерзод Артиков.
Ўзим ҳақимда қисқача маълумот.