✅ گزارش شماره یک کمیته پیگیری
کمیته پیگیری وضعیت بازداشت شدگان شهریور ۱۴۰۱کمیته پیگیری وضعیت بازداشت شدگان شهریور ۱۴۰۱، شش روز پس از شروع اعتراضات سراسری به قتل حکومتی مهسا (ژینا) امینی در ایران آغاز به کار کرد. این کمیته، تلاش کوچکی از سوی چند تن از فعالان سیاسی و حقوق بشری برای فراموش نشدن نام کسانی است که این روزها شجاعانه در خیابان‌ها اعتراض می‌کنند و دستگیر و زندانی می‌شوند.
در اعتراضات به کشته شدن مهسا امینی که اکنون دامنه وسیعی به خود گرفته است، طبق آمار موجود تا کنون بیش از ۷۰ نفر کشته، صدها نفر زخمی و هزاران نفر بازداشت شده‌اند، وضعیت دستگیرشدگان نگران‌کننده است. با توجه به محدودیت‌های شدید امنیتی و محدودیت دسترسی به اینترنت در سراسر ایران از یک سو و فشار و تهدید خانواده‌های بازداشت‌شدگان از سوی دیگر، اطلاع از شمار دقیق بازداشتی‌ها و اسامی آنان تقریبا امری محال است. ما اما در این گزارش، خلاصه‌ای از وضعیت کلی دستگیریها، نهادهای بازداشت‌کننده و محل‌های احتمالی نگهداری افراد را ارائه کرده و در پایان آماری از تعداد افرادی که کمیته تاکنون توانسته به اسامی و محل بازداشت آنان دست پیدا کند را ارائه می‌کنیم.
🔘 وضعیت کلی اعتراضات و دستگیریها
این دور از اعتراضات در روز جمعه ۲۵ شهریور ۱۴۰۱ و بعد از اعلام خبر کشته شدن مهسا امینی، با تجمعاتی در برابر بیمارستان کسری، محل بستری او، آغاز شد. اعتراضات یک روز پس از اعلام خبر درگذشت مهسا و در زمان خاکسپاری او در آرامستان آیچی سقز، بالا گرفت و بعد از آن تا زمان نوشتن این گزارش که ۱۴ روز از آغاز ناآرامی‌ها می‌گذرد در حداقل ۸۵ شهر و ۲۹ استان و ۱۸ دانشگاه بزرگ گسترش یافت.
آمارها از ابعاد گسترده‌ی بازداشت معترضان خبر می‌دهد. در آمار رسمی ارائه شده، در روز دوم مهرماه خبرگزاری تسنیم به نقل از یک منبع امنیتی، بدون ذکر نام، اعلام کرد که «یک‌هزار و ۲۰۰ نفر از عوامل اغتشاشات اخیر شناسایی و برخی از آنها دستگیر شده‌اند.» این در حالی بود که در همان روز ۲ مهرماه فرمانده انتظامی گیلان، از دستگیری ۷۳۹ نفر تنها در این استان خبر داده بود. در روز ۴ مهرماه نیز پلیس سمنان گفت ۱۵۵ نفر در این استان دستگیر شدند و خبرگزاری ایرنا در روز سوم مهر به نقل از محمد کریمی دادستان ساری گفت که در استان مازندران ۴۵۰ نفر بازداشت شدند. روز شش مهرماه، رئیس کل دادگستری لرستان هم از دستگیری 120 نفر در این استان خبر داد.
گزارش‌های غیررسمی اما آمار بازداشتی‌ها را بسیار بیشتر از این تعداد تخمین می‌زند.
شبکه حقوق بشر کردستان با استناد به دست‌کم دو منبع در هر شهر دستگیری ۶۷۵ نفر را گزارش کرده است. به گزارش این شبکه در میان بازداشت‌شدگان دست‌کم ۱۸ کودک وجود دارند. اسامی ۳۰ نفر از بازداشت‌شدگان در آمل نیز به دست کمیته رسیده است که در بین آنها ۳ کودک حضور دارند. بنا بر گزارش ایران وایر بیش از ۲۰۰۰ نفر بازداشتی به زندان‌های اوین، فشافویه و زنان قرچک منتقل شده‌اند. این در وضعیتی است که اساسا امکان ارائه آمار از افرادی که بی‌نام و نشان در خیابان‌های سراسر کشور دستگیر می‌شوند وجود ندارد.
گزارش‌های رسیده از زندان‌های مختلف نشان می‌دهد که وضعیت بازداشت‌شدگان مناسب نیست. در روزهای گذشته ویدیوهای متعددی منتشر شد که نشان می‌داد افراد در حین بازداشت مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرند. هم اکنون این نگرانی وجود دارد که آیا افراد بازداشت شده در مکان‌های مناسبی نگه‌داری‌می‌شوند و به امکانات درمانی و پزشکی دسترسی دارند یا نه؟
یک فایل صوتی که طی روزهای اخیر از یلدا معیری، عکاس و روزنامه‌نگار محبوس در زندان قرچک ورامین منتشر شده این نگرانی‌ها را تایید می‌کند. او در این تماس می‌گوید «چیزی بالغ بر ۱۰۰ نفر را ریختند در سوله‌ی ورزشی بدون تهویه هوا». همچنین خبر دیگری از زندان زنان قرچک حاکی از آن است که در این زندان لااقل ۱۲۰ نفر در بندی جدا از دیگران نگهداری می‌شوند. این در وضعیتی است که قرچک یک زندان رسمی بوده و زندانیان امکان برقراری تماس حداقلی و اعلام وضعیت خود را دارد. تجربه نشان داده که در مورد بازداشتگاههای غیررسمی و جاهایی که زندانی امکان برقراری تماس با خانواده یا رسانه‌ها را ندارد، وضعیت به مراتب بدتر است. گزارش‌های دیگری که به صورت اختصاصی به دست کمیته رسیده هم حکایت از شکنجه فیزیکی و ضرب و شتم و بازداشتشدهها در سنندج دارد.
مجموع این شرایط نشان از آن دارد که قوانین مرتبط با حقوق متهمان در هنگام بازداشت، بار دیگر توسط دستگاه‌های امنیتی در حال نقض شدن است. خانواده‌های بسیاری از بازداشت‌شدگان در شهرهای مختلف، در برابر دادسرا و زندان‌ها سرگردانند و اطلاعی از شرایط فرزندان دستگیرشده‌شان ندارند. بی‌خبر نگه داشتن خانواده‌ها و قطع تماس فرد بازداشت شده با خانواده و نزدیکانشان مصداق شکنجه است. همه این‌ها در حالی است که بسیاری از بازداشتی‌ها جوان هستند، سابقه بازداشت نداشته و در اکثر موارد از حقوق خود آگاه نیستند و در عین حال به وکیل هم دسترسی ندارند.
🔘 نهادهای بازداشت‌کننده
به نظر می‌رسد در این موج اعتراضات نیز مانند دفعات پیشین، نهادهای موازی متعددی در کار بازداشت شهروندان هستند. دستگیری‌های خیابانی و جمعی معمولا به دست نیروی انتظامی و نیروهای وابسته به پایگاه‌های بسیج و مساجد صورت می‌گیرد. نهادهای امنیتی مانند وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه بازداشت‌های هدفمند را انجام می‌دهند. با وجود این در بسیاری از بازداشت‌هایی که در موج اخیر صورت گرفته؛ چه در مورد دانشجویان و روزنامه‌نگاران و چه فعالان مدنی و سیاسی از نهاد بازداشت‌کننده خبری در دست نیست و این موجب سردرگمی خانواده‌ها در مراجعاتشان برای پیگیری وضعیت دستگیرشدگان می‌شود. همچنین طبق گزارش‌ها در برخی شهرها، ارتش نیز برای سرکوب مردم به خدمت گرفته شده است.
🔘 محل‌های احتمالی نگهداری بازداشت‌شدگان
اطلاعات در مورد مکان‌های نگهداری افراد کم است. در سنندج برخی از فعالان زن دستگیر شده به کانون اصلاح و تربیت این استان منتقل شده‌اند. زندان سنندج نیز محل نگهداری بازداشت‌شدگان است و اطلاعات رسیده به کمیته نشان می‌دهد که برخی از بازداشتی‌ها به پاسگاه «12فروردین» سنندج منتقل شده و در آنجا مورد ضرب و شتم قرار گرفتند. شدت این شکنجه‌ها شدید توصیف شده است.
در تهران تاکنون نام دو زندان قرچک و فشافویه به گوش می‌رسد. به نظر می‌رسد زنان در زندان قرچک و مردان در زندان فشافویه نگهداری می‌شوند. در زندان اوین نیز، بندهای امنیتی مانند 209 و 2-الف محل نگهداری بازداشت شدگان وزارت اطلاعات و اطلاعات سپاه است. اطلاعی از بازداشتگاههای غیررسمی در دست نیست.
در اسلام‌شهر گزارش‌هایی مبنی بر انتقال بازداشتی‌ها به مقر سپاه سیدالشهدای این شهر به گوش می‌رسد. گفته می‌شود بازداشتی‌ها به مدت ۴۸ ساعت در محوطه باز این مقر با چشم بند نگاه داشته شده و به شدت مورد ضرب و شتم قرار گرفته‌اند.
در شهرستان‌ها و شهرهای کوچکتر نیز افراد به بازداشتگاههای اطلاعات و اطلاعات سپاه فرستاده می‌شوند. در میان بازداشتی‌ها کودکان (افراد زیر ۱۸ سال) نیز دیده می‌شوند که به کانون‌های اصلاح و تربیت منتقل می‌شوند.
🔘 آمارهای تایید شده کمیته پیگیری از بازداشت‌شدگان
کمیته پیگیری، تاکنون توانسته به اسامی و شهر محل بازداشت؛ ۶۳ دانشجوی دستگیرشده، ۳ وکیل، ۲۰ فعال زن، ۱۷ روزنامه نگار، ۱۸ فعال سیاسی، ۳۵ فعال مدنی و ۲۴۵ شهروند بازداشتی، مجموعا بیش از ۴۰۰ نفر دست پیدا کند.
در صورت امکان ما را در شناسایی و پیگیری وضعیت بازداشت‌شدگان یاری کنید. گزارش‌های بعدی کمیته پیگیری وضعیت بازداشت شدگان شهریور ۱۴۰۱ متعاقبا منتشر خواهد شد.