چند چندیم؟
روزنامه شریفنگاهی به اوضاع شریف در نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان
رتبه‌بندی بین‌المللی همواره از موضوعات و گاهی هم چالش‌های اصلی همه دانشگاه‌ها از جمله شریف بوده است. چراکه از طرفی شهرت و اعتبار بین‌المللی دانشگاه مطرح است و از طرف دیگر مشکلات فراوان داخلی کشور که دانشگاه از بازوهای اصلی برای حل آن‌ها به شمار می‌رود. برای همین هم به سراغ دکتر عباس ابراهیمی، عضو هیئت علمی دانشکده هوافضا و مدیر پایش مرجعیت بین‌المللی دانشگاه رفتیم تا هم از چرایی اهمیت رتبه‌بندی‌های بین‌المللی بیشتر بدانیم و هم از اوضاع فعلی شریف در رتبه‌های جهانی و برنامه‌های پیش‌روی دانشگاه برای بهبود آن مطلع شویم.
چقدر سرمایه‌گذاری جهت بهبود رتبه بین‌المللی دانشگاه را هم‌راستا با پرداختن به مشکلات داخلی کشور می‌دانید؟
این دو موضوع، مسیرهای متنافری نیستند. بررسی‌ها و مطالعات انجام شده نشان داده‌اند که یکی از مسیرهای میانی برای اثربخشی بیشتر دانشگاه در حل مسائل و مشکلات کشور، ارتقای جایگاه و اعتبار دانشگاه در مجامع بین‌المللی‌ست.
سیاست‌گذاران در سال‌های اخیر، حل مشکلات داخلی را در دانش‌بنیان کردن اقتصاد دیده‌اند که نمود آن در تصویب قانون «جهش تولید دانش‌بنیان» و ارتقای معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان، دیده می‌شود. یکی از مهم‌ترین شاخص‌های موفقیت در این رویکرد هم، صادرات محصولات و خدمات مبتنی بر دانش و فناوری بالا به‌جای منابع فیزیکی و خام است. رفتن به سمت اقتصاد دانش‌بنیان ملزوماتی دارد: تولید دانش نافع، تحقیق و توسعه علمی و تربیت نیروی انسانی ماهر و بادانش؛ درنتیجه ناگزیر به رشد علمی هستیم.
عوامل متعددی در این رشد علمی موثر هستند که یکی از اصلی‌ترین آن‌ها، توسعه تعاملات علمی-فناوری بین‌المللی‌ست. عوامل دیگر موثر نیز بدین شرح است: افزایش تعداد و کیفیت پژوهش‌گران باتمرکز بر حفظ و نگه‌داشت اساتید؛ جذب اساتید برجسته جدید؛ جذب محققین پسادکتری؛ جذب دانشجویان دکتری تمام‌وقت و کیفی؛ ارتقا در سطح آموزش با تمرکز بر دوره‌های آموزشی جدید، میان‌رشته‌ای و مهارتی؛ ارتقا در سطح استنادات و پژوهش‌های کیفی؛ افزایش تعاملات ارتباط با صنعت، پژوهش‌های ماموریت‌محور و توسعه بازار برای فناوری‌های اکتسابی در دانشگاه و درنهایت توسعه زیست‌بوم دانش، فناوری و نوآوری از طریق شرکت‌های زایشی دانشگاه.
هم بهبود این عوامل باعث افزایش شهرت بین‌المللی دانشگاه می‌شود و هم افزایش اعتبار بین‌المللی سبب ارتقای این عوامل موثر. بنابراین بهبود جایگاه بین‌المللی دانشگاه از طریق ارتقای این شاخص‌ها، پشتوانه‌ای برای بنیه اقتصاد دانش‌بنیان کشور خواهد بود. پس می‌توانیم بگوییم هدف اصلی، حل مشکلات کشور با پشتیبانی از درون‌زایی و دانش‌محور کردن اقتصاد است و برنامه‌های پیش‌رو، مستقیم یا غیرمستقیم درراستای این هدف حرکت خواهند کرد.
از نظام‌های رتبه‌بندی برایمان بگویید. معیارهای سنجش‌شان چیست و تمرکز دانشگاه بر بهبود عملکرد در کدام زمینه‌هاست؟
از بین نظام‌های رتبه‌بندی مختلف دنیا، پربازدیدترین آن‌ها، شانگهای، تایمز و کیو.اس. هستند. این نظام‌ها معیارهای متفاوتی دارند که باعث نتایج متفاوتی برای رتبه دانشگاه‌ها می‌شوند. شاخص‌های شانگهای بیشتر عینی یا به اصطلاح آبجکتیو هستند ولی تایمز و کیو.اس. به شهرت هم اهمیت می‌دهند که از طریق نظرسنجی از اساتید همکار بین‌المللی، دانش‌آموختگان و کسانی که دانش‌آموختگان دانشگاه را استخدام کرده‌اند انجام می‌شود. رتبه دانشگاه شریف در هردوی این نظام‌ها در کشور، اول بوده و درجهان بین ۳۰۰-۳۵۰ است.
در کیواس که بازدیدکننده و شهرت بیشتری نسبت به دو نظام دیگر دارد، آخرین و بهترین رتبه دانشگاه ۳۳۴ بوده است. ۹ شاخصی که در کیواس بررسی می‌شود عبارتند از: شهرت علمی، ارزیابی نظر استخدام کنندگان خروجی‌های دانشگاه، نسبت استاد به دانشجو، میزان استنادها به استاد، نسبت دانشجویان بین‌المللی، نسبت اساتید بین‌المللی، میزان همکاری با اساتید بین‌المللی، درصد اشتغال دانش‌آموختگان و اهداف توسعه پایدار یونسکو. درمیان این شاخص‌ها یکی از نقاط قوت فعلی دانشگاه، نسبت استنادات به استاد است. به این صورت که امتیاز ۴ دانشگاه برتر غرب آسیا که رتبه زیر ۲۰۰ دنیا را دارند (زیر ۱۰۰ در غرب آسیا نداریم) در این شاخص بین ۳۰-۶۵ درصد است درحالی که دانشگاه شریف با اینکه رتبه پایین‌تری دارد اما در این شاخص تقریبا امتیاز ۱۰۰ درصد دارد. به‌عبارتی، اساتید دانشگاه با امکانات موجود، از نظر کیفیت پژوهش بهترین عملکرد و بازدهی را داشته‌اند. برنامه و هدف‌گذاری ما نیز روی تامین مالی پایدار و جلب حمایت برای تقویت و بهبود شاخص‌هایی‌ست که هم در راستای اقتصاد دانش‌بنیان باشند و هم بیشترین آورده را برای دانشگاه به ارمغان بیاورند.
دانشگاه چه اقداماتی برای بهبود رتبه‌بندی درنظر دارد؟
برنامه‌ای ۱۰ ساله تدوین شده که اقدامات و هدف‌گذاری‌های آن در سه مرحله کوتاه‌مدت ( ۳ساله)، میان‌مدت (۶ ساله) و بلندمدت (۱۰ ساله) برنامه‌ریزی شده است. کلیات این برنامه تهیه و تنظیم شده و درحال استخراج جزئیات آن با همراهی همه ذی‌نفعان داخل و خارج دانشگاه و پی‌گیری روش‌های تامین مالی پایدار برنامه هستیم. اولین اقدام، استقرار دبیرخانه پایش مرجعیت بین‌المللی با هدف تدوین و پی‌گیری و نظارت بر پیشرفت اجرایی برنامه بوده است. برخی از اقدامات کوتاه‌مدت پیش‌رو بدین شرح است:
۱- مجوز ایجاد پردیس بین‌المللی در یکی از کشورهای اطراف باهدف جذب دانشجویان بین‌الملل و افزایش همکاری‌های پژوهشی؛
۲- جذب دانشجویان دکتری کیفی تمام‌وقت با پرداخت و پشتیبانی مالی و معیشتی و همچنین افزایش جذب محققین پسادکتری؛
۳- برنامه تشویقی برای نگه‌داشت دانش‌آموختگان خودمان در مقاطع بالاتر؛
۴- برنامه سرآمدان پرچم‌دار دانشگاه که در آن سالیانه از ۵ درصد (حدود 20 نفر) از اساتید دانشگاه با اعطای گرنت، حمایت ویژه برای توسعه فعالیت‌های علمی انجام می‌شود؛
۵- برنامه خانواده شریف که مخاطب آن دانشجویان، دانش‌آموختگان، فناوران، اساتید و هرکسی که به نوعی با دانشگاه در ارتباط است یا بوده است، می‌باشد. این برنامه، سکویی است که از هم‌رسانی و هم‌افزایی در شبکه اجتماعی شریفی‌ها، ایجاد ارزش افروده می‌کند. جزئیات آن دوسال است که در معاونت پژوهشی تنظیم شده و منتظر بودجه و اعتبار اولیه هست و درادامه خودش گردش مالی خودش را تامین خواهد کرد؛
۶- جذب اساتید برجسته و افزایش همکاری‌های پژوهشی و آموزشی بین‌الملل نیز مدنظر هستند.
چشم‌انداز برنامه ارتقای بین‌المللی جایگاه دانشگاه چیست؟
هدف‌گذاری دانشگاه، ارتقا رتبه به زیر ۳۰۰ در انتهای برنامه کوتاه‌مدت، رتبه زیر ۲۰۰ در برنامه میان‌مدت و رتبه زیر ۱۰۰ در برنامه بلندمدت، درصورت تامین اعتبار و بودجه‌های لازم برای تحقق اهداف است. درسال‌های اخیر جایگاه دانشگاه همواره رشد تدریجی داشته است که حاصل سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در یکی دو دهه گذشته است. اگر تزریق اعتبار و بودجه جدیدی صورت نگیرد، چه بسا به‌جای بهبود شاهد افت جایگاه علمی دانشگاه و کشور باشیم. برای اجرایی شدن این برنامه‌ها، نیازمند تصمیم‌های بزرگ و همراهی بخش‌های مختلفی در کشور هستیم؛ مثل وزارت عتف، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان، بنیاد علم ایران، سازمان برنامه بودجه، وزارت امورخارجه، فرهنگستان علوم و غیره. دانشگاه شریف با دارا بودن اساتید برجسته، ناحیه نوآوری شریف، جذب بهترین دانشجویان، رتبه اول در برخی شاخص‌های ارتباط با صنعت، نسبت استنادها به اساتید و همچنین داشتن بیشترین سرآمدان علمی کشور که اخیرا معرفی شدند، توانایی تحقق اهداف برنامه را دارد.