پیشینه‌ای بر روز جهانی زن
کمیته توسعه پایدار انجمن آرمان دانشجویان۸ مارس: روزی برای زنان، پر از تاریخ و چالش
امروز، در روز جهانی زن، به دستاوردهای زنان در تاریخ و جامعه نگاه می‌کنیم. اما این روز فقط برای جشن نیست، بلکه فرصتی برای تأمل در چالش‌هایی است که زنان در سراسر جهان با آن روبرو هستند.
اما ریشه این روز به کجا برمی‌گردد؟ چه کسی آن را بنیان گذاشت؟ و آیا این روز نقشی در سرنگونی یک پادشاهی چند صد ساله در روسیه داشت؟
در این تلگراف، به این سوالات پاسخ می‌دهیم و به بررسی تاریخچه و اهمیت روز جهانی زن می‌پردازیم.
برای کشف تاریخچه‌ی واقعی روز جهانی زن، باید به بیش از ۱۰۰ سال قبل بازگردیم تا متوجه بشویم که نشانه‌های اولیه آن حدود سال ۱۹۰۰ ظاهر شد.
حزب سوسیال دموکرات آلمان، هر ساله، کنفرانس‌های برای بحث در مورد برگزار می‌کرد و درمورد مسائل زنان در آنها بحث می‌شد، مانند این واقعیت که به آنها اجازه مشارکت و رای دادن داده نمی‌شد.
تا سال ۱۹۰۷ کنفرانس بین‌المللی زنان سوسیالیست در اشتوتگارت، آلمان برگزار می‌شد و این کنفرانس توسط کلارا زتکین، یک مارکسیست آلمانی از حزب سوسیال دموکرات آلمان رهبری می‌شد.
یکی از اهداف اصلی او این بود که شرایطی برای زنان فراهم آورد تا زنان بتوانند به راحتی وارد دنیای کار شوند تا در نهایت، بتوانند در سازمان‌های حقوق کارگری شرکت کنند تا در آخر ابزار لازم برای بهبود وضعیت خود را داشته باشند.
در این کنفرانس آنها خواستار:
"حق رای عمومی زنان بدون هیچ‌گونه محدودیت مالکیت، مالیات، تحصیلات یا هر نوع مانع دیگری که ممکن است اعضای طبقه کارگر را از استفاده از حقوق سیاسی خود بازدارد" شدند.
در سوی دیگر اقیانوس آرام، در ایالات متحده، حزب سوسیالیست و کمیته ملی زنان اولین روز زن را اعلام کرده بودند. آنها در 28 فوریه‌ی 1909 در خیابان‌های نیویورک برای دستمزد و شرایط کاری بهتر تظاهرات کردند.
در این دوره تاریخی، هنوز تاریخ هشتم مارس از سوی شخص یا نهادی، تعیین نشده بود.
به دنبال وقایعی که پیش آمد، دومین کنفرانس بین‌المللی زنان کارگر در سال ۱۹۱۰، در کپهناگ با حضور بیش از 100 نماینده از سراسر جهان، برگزار شد.
کلارا زتکین ایده یک روز جهانی زن را مطرح کرد. روزی در هر سال و در هر کشوری که زنان بتوانند سازماندهی کنند و برای حقوق برابر تلاش کنند.
پس از رأی گیری به اتفاق آرا، روز جهانی زن متولد شد.
این زنان در کنفرانس در حال پیشبرد ایده‌های انقلابی دیگری نیز بودند؛ از جمله
· آنها خواستار یک روز کاری هشت ساعته شدند.
· آنها پیشنهاد کردند که زنان باردار هشت هفته قبل از زایمان از کار دست بکشند
همچنین هشت هفته "بیمه مادری" در تولد کودک به زنان پرداخت بشود و همه زنان شاغل، از جمله کارگران کشاورزی، کارگران خانگی و خدمتکاران از این مزایا برخوردار شوند.
این سیاست‌ها از طریق صندوق ویژه زایمان، که از درآمدهای مالیاتی بود، تأمین می‌شد.
این سیاست‌ها نه تنها برای کمک به مادران و حفظ امنیت آنها بود، بلکه برای پرداخت هزینه کارهای ضروری و بدون حقوقی که زنان برای جامعه انجام می‌دادند(مانند خانه‌داری و فرزند‌آوری)، در نظر گرفته شده بود و به آنها اجازه می‌داد در دنیای کار باقی بمانند.
این سیاست‌ها بنیانگذار ایده‌های مرخصی پس از زایمان مادران و مرخصی پدران است، که امروزه تقریباً در تمام کشورهای توسعه‌یافته رایج است.
از همان ابتدا، روز جهانی زن، روز زنان کارگر بود و هدف آن رسیدگی به مسائل آنها بود.
پس از این، جشن‌های روز جهانی زن در سراسر اروپا برگزار شد.
اولین جشن اروپایی روز جهانی زن در ۱۸ مارس ۱۹۱۱ در وین برگزار شد.
زنان با حمل بنرهایی از جمله پرچم‌های قرمز به یاد شهدای کمیون پاریس و خواستار حق رای، در خیابان مشهور رینگ اشتراسه، راهپیمایی کردند.
میلیون‌ها تراکت در خیابان‌های آلمان پخش شدند؛ "ای هم رزمان، زنان و دختران کارگر، 19 مارس روز شماست. حق شماست. خواسته شما که جنبش سوسیال دموکراسی در پشت آن است، کار سازمان‌یافته است. زنان سوسیالیست در سراسر جهان با شما همبستگی دارند. ۱۹ مارس را به روز افتخار خود تبدیل کنید!"
بیش از یک میلیون زن در آلمان برای برابری به خیابان‌ها ریختند و فریادهایشان برای برابری طنین‌انداز شد.
این اشتیاق در سال ۱۹۱۲ با اعتصاب کارخانه نساجی لارنس در ایالات متحده، که بیشتر با نام اعتصاب «نان و رز» شناخته میشود، ادامه یافت.
«نان و رز» شعاری بود که توسط رز شنایدرمن، یک زن سوسیالیست و فمینیست آمریکایی لهستانی الاصل، ابداع شده بود.
او در سخنرانی خود گفت: «شخص کارگر باید نان داشته باشد، اما او همچنین باید رز داشته باشد.»
به عبارت دیگر، کارگران برای بقا، صرفاً به دستمزد (نان) نیاز ندارند.
آنها همچنین به عزت نفس و شرایط کاری مناسب (رز) نیاز دارند.
با ادامه برگزاری روز زن، تظاهرات بیشتری به وقوع پیوست که تا اینکه دنیا وارد جنگ جهانی اول شد.
طی جنگ جهانی اول، در سراسر اروپا، تظاهرات سیاسی مانند روز زن برای حفظ آرامش در جبهه داخلی سرکوب شدند.
برای مخالفت با این جنگ، کلارا زتکین در آوریل ۱۹۱۵ سومین و آخرین کنفرانس زنان سوسیالیست را برگزار کرد.
در این کنفرانس، نمایندگانی از سراسر جهان حضور داشتند، از جمله افرادی مانند نادژدا کروپسکایا و همسرش، ولادیمیر لنین.
آنها اعلام کردند که جنگ تنها به نفع ثروتمندان و کارخانه‌های اسلحه‌سازی است بلکه پسران و شوهرهای مادران را نیز از آنها می‌گیرد.
تلاش‌های گسترده این زنان تأثیری در جلوگیری از جنگ نداشت، اما ایده روز جهانی زن همچنان پابرجا ماند.
روز زن قبلاً در روسیه جنجال به پا کرده بود. زنان روس برای اولین بار در سال ۱۹۱۳ روز جهانی زن را برگزار کردند. سال بعد، تمام برگزارکنندگان روز جهانی زن در روسیه دستگیر شدند.
این دستگیری ها باعث کاهش شور و شوق جشن ها شد. اما جنگ به سرعت شرایط را تغییر داد.
جذاب‌ترین جشن روز جهانی زن در سال ۱۹۱۷ در روسیه به رهبری فمینیست الکساندرا کولونتای برگزار شد.
تا سال ۱۹۱۷، با اعزام مردان به جبهه، تعداد زنان کارگر در کارخانه ها به طور چشمگیری افزایش یافته بود. دستمزد زنانی که جایگزین مردان شده بودند، نصف دستمزد مردان بود.
علاوه بر این، زنان عمدتا در صنایع نساجی و شیمیایی مشغول به کار بودند که با ساعات کاری طولانی و شرایط وحشتناک همراه بود.
در روز جهانی زن ۱۹۱۷، زنان در اعتراض به رفتار ناعادلانه، به خیابان‌های پتروگراد (سن پترزبورگ امروزی) ریختند. این اعتراضات در ۲۳ فوریه به تقویم روسیه یا ۸ مارس به تقویمی که امروزه استفاده میشود، علیه جنگ، گرسنگی و تزار (پادشاه) صورت گرفت. هزاران زن با راهپیمایی در خیابان‌ها، کارگران کارخانه‌ها را چه زن و چه مرد، برای پیوستن به اعتصابات فراخواندند. دو روز بعد، تقریباً تمام صنایع پتروگراد به حالت تعطیل درآمدند.
دیگر فقط کارگران در این اعتراضات شرکت نداشتند. دانشجویان، معلمان و افراد از اقشار مختلف جامعه نیز به تظاهرات پیوستند.
تزار نیکلاس به ارتش دستور داد که در صورت لزوم، به معترضان شلیک کنند. سربازان و پلیس به تظاهرات‌کنندگان حمله کردند. اما تلاش آنها برای متوقف کردن اعتراضات بی‌فایده بود. زنان موفق شدند کل هنگ‌ها را متقاعد کنند که به آنها بپیوندند.
لئون تروتسکی در مورد این زنان می‌گوید: «آنها جسورانه‌تر از مردان به صفوف نظامی نزدیک می‌شوند، تفنگ‌ها را در دست می‌گیرند، التماس می‌کنند، تقریباً فرمان می‌دهند: «سرنیزه‌ها را پایین بگذارید، به ما بپیوندید!» انقلاب فوریه روسیه آغاز شده بود.
تروتسکی نوشت: «۲۳ فوریه (۸ مارس) روز جهانی زن بود و پیش‌بینی می‌شد جلسات و اقداماتی برگزار شود. اما تصور نمی‌کردیم که این «روز زن» آغازی برای انقلاب باشد.»
هفت روز پس از روز جهانی زن، تزار نیکولای دوم از سلطنت استعفا داد و به ۳۱۴ سال حکومت سلسله رومانوف بر روسیه پایان داد. دولت موقت به یکی از اولین دولت‌های قدرتمندی تبدیل شد که حق رأی را به زنان اعطا کرد.
در سال ۱۹۲۱، کلارا زتکین و دومین کنفرانس بین‌المللی زنان کمونیست در مسکو اعلام کردند که هشتم مارس به عنوان تاریخ رسمی روز جهانی زن در نظر گرفته شود.
با کمک زتکین، لنین روز جهانی زن را در سال ۱۹۲۲ به یک تعطیلات در تقویم کمونیستی شوروی، تبدیل کرد.
کمونیست‌های چین نیز از آن سال شروع به جشن گرفتن آن کردند.
این دستاوردها نهایتا توسط استالین در سال ۱۹۳۶ نابود شد. او سیاست‌های لیبرال را لغو کرد و سقط جنین را ممنوع اعلام کرد و در نتیجه، حق رأی زنان عملاً بی‌فایده شد.
اما ایده اصلی و روحیه انقلابی که منجر به کسب این حقوق شده بود، همچنان پابرجا ماند.
با توجه به ارتباط روز جهانی زن با کمونیسم و روسیه، این روز در غرب با اقبال کمتری روبرو شد.
به ویژه از زمانی که زنان در غرب حق رأی را به دست آوردند و بسیاری بر این باور بودند که مبارزه زنان برای حقوق‌شان به پایان رسیده است.
آمریکا که در وحشت و ترس از وجود کمونیسم به سر می برد، این روز را به طور کامل کنار گذاشت و پس از سال ۱۹۲۲، اطلاعات در مورد آن کم‌رنگ شد.
و اینگونه بود که این روز، روزی که الهام بخش زنان کارگر قرن بیستم بود، روزی که فریاد برابری و سوخت یک انقلاب بود، پشت پرده آهنین پنهان شد.
روز جهانی زن تا دهه ۱۹۷۰ تنها در کشورهای سوسیالیستی به عنوان یک تعطیلات مهم باقی ماند.
اما با ظهور جنبش هیپی (Flower Power) در اواخر دهه ۱۹۶۰، فمینیست ها مجددا این روز را به صحنه آوردند و با افزایش قدرت جنبش زنان، معنای جدیدی به آن بخشیدند.
بیشتر جامعه جهانی تا سال ۱۹۷۵، این تاریخ را به طور رسمی به رسمیت نمی شناختند.
سازمان ملل متحد در آن سال، سال جهانی زن را با حضور والنتینا ترشکووا، اولین زن فضانورد به عنوان نماینده اتحاد جماهیر شوروی، جشن گرفت.
و اینگونه بود که از آن سال به بعد، سازمان ملل متحد به طور رسمی روز جهانی زن را در هشتم مارس جشن گرفت.
هشتم مارس در ایران
البته چند دهه ای طول کشید تا هشت مارس به ایران برسد.
جمعیت "پیک سعادت نسوان" در سال 1301 اولین زنانی بودند که در شهر رشت در کنار فعالیت های اجتماعی شان هشت مارس را هم گرامی داشتند. این جمعیت در سالیان بعد به انتشار مجله پیک سعادت نسوان پرداختد که این نشریه توسط جمعیت پیک سعادت نسوان به صاحب امتیازی روشنک نوعدوست در رشت منتشر می‌شد و در سایر شهرهای ایران نیز خواننده داشت. مقاله‌های آن اجتماعی، ادبی و دربارهٔ حقوق زنان بود.روشنک نوعدوست بنیانگذار مجله در سر سخن نخستین شمارهی آن هدف از انتشار پیک را چنین شرح داد:.. خامه ی ناتوان به دست گرفته ایم که تا حد امکان عوامل و وسایل تبه روزی را نشان داده اصلاحات اساسی آنها را خواستار شویم.. مجله ما نیز خود را برای مبارزه ی اجتماعی تجهیز کرده در سلک مطبوعات عالم نسوان ایران شمع ضعیفی است که در راه ترقی و سعادت نسوان گذاشته میشود و امیدوار است قدم های سریعی در راه تعالی و نجات و تثبیت حقوق مدنی نسوان از پیش بردارد.
در سال ۱۳۵۷، زنان در 17 اسفند تظاهرات بزرگی در تهران و دیگر شهرهای ایران برگزار کردند و حتی فعالان فمینیست مشهور بین‌المللی مانند کیت میلت برای حمایت به ایران سفر کردند.
متاسفانه، تظاهرات سال ۱۳۵۷ با خشونت نیروهای امنیتی مواجه شد و سرکوب جای امید را گرفت.
در دهه‌های بعد، برگزاری علنی روز جهانی زن در ایران با چالش‌های بسیاری روبرو بود.
پس از دو دهه سکوت، در سال ۱۳۷۶، زنان موفق به برگزاری مراسم علنی هشت مارس در شهر کتاب تهران شدند. از آن زمان به بعد، هشت مارس به طور فزاینده‌ای در ایران به عنوان روز گرامیداشت زنان و فرصتی برای بحث و گفتگو حول مسائل مربوط به حقوق زنان شناخته میشود.