پشت پرده کودتا

چرا شاه، حصر را بر عفو یا اعدام مصدق ترجیح داد؟

▫️تاریخ‌نگاری دوره‌ی مصدق، چه رسد به تاریخ‌نگاری سرنگونی او، درست مانند اطلاعات ما از این دوره، در آغاز راه است. رشد این طفل، به علت فضای سیاسی که پس از برکناری مصدق حاکم شد متوقف ماند. بعد از ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، دولت وقت، در موضع‌گیری‌های رسمی‌اش، مصدق را سیاستمداری تشنه‌ی قدرت و عوام‌فریب معرفی می‌کرد که با سوءاستفاده از احساسات موجّه ملی‌گرایانه‌ی مردم در جهت دست‌یافتن به اهداف سیاسی‌اش حرکت می‌کرد؛ حرکتی که خلاف قانون اساسی، علیه سلطنت غیردموکراتیک بود.

▫️فاتحانِ منازعه‌ای که سرانجامش سرنگونی خشونت‌آمیز مصدق بود، می‌بایست حتی اگر توجیهی برای اعمال خود ندارند دست‌کم آن اعمال را توضیح دهند. در دادگاه مصدق، حسین آزموده، دادستان ارتش، نخست وزیر برکنارشده را به خیانت، نقش قانون، عوام‌فریبی، به فلاکت کشاندن کشور، سرپیچی از قانون اساسی، خدمت به منافع بیگانگان، سعی در سرنگونی سلطنت، ایجاد یک جمهوری و نهایتاً کوشش برای رئیس‌جمهور شدن متهم کرد. مجازات چنین تخلفاتی، در صورت اثبات، اعدام بود، ولی مصدق نهایتاً به سه سال زندان محکوم شد.

▫️تا سوم مهر ۱۳۳۲ سپهبد فضل‌الله زاهدی، نخست‌وزیر جدید، پنج پیغام برای شاه فرستاده بود که از او تقاضا می‌کرد به دادگاه ارتش دستور دهد تا اجرای حکم اعدام مصدق و دیگران شتاب ورزد. اگرچه تصمیم شاه این بود که مصدق باید محاکمه و به مرگ محکوم شود، اما پس از صدور این حکم، همچنان بین عفو و اعدام او ترديد داشت. می‌توان چنین فرض کرد که انصراف شاه از اعدام مصدق (که احتمالاً به دلیل عکس‌العمل منفی‌ای بود که در مردم به وجود می‌آورد) به سبب آن بود که او آگاهانه سعی می‌کرد مصدق را از حافظه‌ی جمعی ایرانیان پاک کند. این تصمیمی از موضع قدرت بود که نشان می‌داد شاه به مصدق لطف کرده است، اما استمرار سلطنت شاه را تضمین می‌کرد.

*از پیش‌گفتار کتاب پشت پرده کودتا

*کانال تلگرام کلمه