پدیده ماهگرفتگی یا خسوف
نشریه تکانه ۲® | سپهر طلائی - ۰۳ فیزیک
ماهگرفتگی زمانی رخ میدهد که زمین بین خورشید و ماه قرار بگیرد و سایهی زمین روی ماه بیفتد؛ ولی ماه حدودا هر ۲۸ روز یکبار به دور زمین میچرخد و این باعث ایجاد این سوال میشود که چرا هر ماه، ماهگرفتگی رخ نمیدهد؟
ماه در مداری بیضوی به دور زمین میگردد که حدود ۵.۱۴ درجه نسبت به مدار زمین به دور خورشید (دایرةالبروج) مایل است؛ که این یعنی بیشتر وقتها، وقتی ماه بدر است، بهدلیل این زاویه یا ۵ درجه بالاتر از دایرةالبروج قرار دارد یا ۵ درجه پایینتر و از سایهی زمین رد نمیشود.
فقط وقتی ماه به نزدیکی گرههای مداری (دو نقطهی تقاطع مدار ماه با دایرةالبروج) برسد و همزمان بدر باشد، خسوف رخ میدهد.
سایهی زمین در برابر ماه
در فاصلهی ماه (حدود ۳۸۴,۴۰۰ کیلومتر)، قطر سایهی کامل (Umbra) زمین حدود ۹,۲۰۰ کیلومتر است.
قطر ماه حدود ۳,۴۷۴ کیلومتر است؛ پس ماه میتواند کاملاً داخل این سایه جا بگیرد.
اطراف سایهی کامل، ناحیهای به نام نیمسایه (Penumbra) وجود دارد که در آن فقط بخشی از نور خورشید مسدود میشود.
چرا ماه سرخ میشود؟
جو زمین نور خورشید را هنگام عبور پراکنده میکند. نور آبی و بنفش بهشدت پخش میشوند و از مسیر خارج میگردند. نور قرمز و نارنجی عبور کرده و خم میشوند و به ماه میرسند. به همین دلیل ماه در خسوف کلی، به رنگی بین قرمز مسی تا نارنجی تیره دیده میشود.
انواع مختلف خسوف عبارتند از :
خسوف کلی: ماه به طور کامل وارد سایهی کامل زمین میشود. بسته به موقعیت مدار، میتواند بین ۳۰ دقیقه تا بیش از ۱۰۰ دقیقه طول بکشد.
خسوف جزئی: تنها بخشی از قرص ماه وارد سایهی کامل میشود.
خسوف نیمسایهای: ماه فقط از نیمسایه عبور میکند. کاهش نور آن خفیف است و گاهی حتی با چشم غیرمسلح سخت دیده میشود.
دورههای زمانی خسوف
بهدلیل حرکت ماه و تغییر زاویهی مداری، خسوفها در بازههای مشخصی تکرار میشوند.
یک چرخهی معروف، ساروس (Saros) است که حدود ۱۸ سال و ۱۱ روز طول میکشد. خسوفها با الگوهای مشابه در این چرخه دوباره رخ میدهند.
نشریه تکانه ۲® حقوق استفاده برای جمیع عموم آزاد میباشد.