وضعیت کرونازده آموزش‌های آنلاین در مدارس
علیرضا منافی
در دوران همه‌گیری کرونا کلاس‌های درس از کلاس‌های درسی مدارس به کامپیوترها و تبلت‌ها نقل مکان کرده است؛ ولی فقدان زیرساخت‌های مناسب اینترنت داخلی، ناکارآمدی نرم‌افزارهای رسمی آموزش و پرورش، عدم آموزش کافی آموزگاران و والدین برای همیاری دانش‌آموزان و البته مشکلات اقتصادی خانواده‌ها برای فراهم آوردن ابزارهای الکترونیک مانند تلفن هوشمند و تبلت باعث شده است تا بسیاری از کودکان و نوجوانان ایرانی از حق اساسی برخورداری از آموزش محروم بمانند.
***
چند ماه پس از شیوع همه‌گیری ویروس کرونا، در فروردین ۱۳۹۹وزارت آموزش و پرورش با همکاری وزارت فناوری و ارتباطات تصمیم گرفت تا آموزش‌ها را به صورت متمرکز در اپلیکیشن شاد به دانش‌آموزان عرضه کند. با این حال اتفاقی که در عمل رخ داد، نشان داد این اپلیکیشن در ارائه خدمات آموزشی ناتوان است و از کارآمدی لازم برخوردار نیست.
مطابق با آنچه در سند ۲۰۳۰ آمده است: «موسسات آموزشی باید به اندازه کافی و منصفانه از منابع آموزشی برخوردار باشند که هم امن بوده و هم سازگار با محیط زیست باشد. این امکانات باید به راحتی در دسترس تعداد کافی از معلمان و مربیان قرار گیرد تا آن را در راستایی دانش‌آموزمحور به کار برند. این رهیافت‌ها باید از لحاظ تعلیمی-تربیتی به شکل فعال و تعاملی طراحی شده باشند؛ کتاب‌ها، سایر منابع درسی و منابع آموزشی در دسترس همگان و نیز تکنولوژی‌های مربوط به آنها بایستی ماهیتی غیرتبعیض‌آمیز، برخوردار از بهترین ویژگی‌ها برای آموزش و از لحاظ کاربری برای دانش‌آموزان آسان و راحت باشد. همچنین این ابزارها باید متناسب با متن آموزشی، از لحاظ کارایی موثر و در دسترس همه دانش‌آموزان، کودکان، نوجوانان و بزرگسالان قرار گرفته باشد.»
با این وجود، آذری جهرمی، وزیر ارتباطات دولت یازدهم در نظرسنجی از طریق شبکه اجتماعی اینستاگرام قبل از شروع سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ پرسیده بود که آیا برای آموزش مجازی از «شاد» استفاده میشود یا نه. ۷۳درصد از مخاطبان وی به این پرسش پاسخ منفی دادند و تنها ۲۷ درصد گفته بودند که از این اپلیکیشن بهره می‌برند.
«علی» که مدیر یک مدرسه ابتدایی در ناحیه سه شیراز است، می‌گوید: «این اپلیکیشن دارای مشکلات زیادی است؛ بیشتر اوقات در حال ارسال پیام نرم‌افزار از کار می‌افتد؛ برخی اوقات مشکل عدم اتصال یا کندی در ارسال پیام‌ها واقعا برای کاربران کلافه‌کننده است.» او در پاسخ به این پرسش که راه‌حل در چیست، می‌گوید: «بسیاری از مدارس و معلمان به پیام‌رسان‌ها و اپلیکیشن‌های دیگر رو آورده‌اند؛ ولی بسیاری از این موارد هم یا به درد تشکیل کلاس و برگزاری درس نمی‌خورند یا اینکه به دلیل زیرساخت‌های نامناسب اینترنت نمی‌توان از تمام امکانات آنها مثلا مکالمات ویدیویی استفاده کرد»
در مدارس غیرانتفاعی که خانواده‌ها با مشکلات مالی کمتری روبرو هستند، نرم‌افزار «اسکای‌روم» جایگزینی برای اپلیکیشن شاد است؛ در حالی که در مدارس دولتی به دلیل فقدان منابع مالی برای اشتراک ماهیانه یا سالیانه این نرم‌افزار از پیام‌رسان «واتساپ» برای برقراری ارتباط بین نظام آموزشی و دانش‌آموزان استفاده می‌کنند که نه‌تنها بستری مناسب برای برقراری کلاس درسی نیست؛ بلکه با محدودیت حجم ارسال فایل روبروست و از سوی دیگر کیفیت مکالمه‌ها به دلیل پایین بودن سرعت اینترنت قابل قبول نیست.
همچنین یکی دیگر از مسائل مهم آن است که بسیاری از خانواده‌ها قادر به تامین ابزار الکترونیکی به صورت شخصی برای فرزندان خود نیستند؛ بنابراین در توافقی بین مدارس و اولیای دانش‌آموزان، محتوای آموزشی برای تلفن‌های همراه خانواده‌ها ارسال میشود تا از طریق آنها در دسترس فرزندان قرار گیرد. اما نداشتن آگاهی‌های لازم برای استفاده از تلفن همراه یا هزینه‌های بالای دانلود محتوا خانواده‌ها را از درگیر شدن در فرایند آموزش به ستوه آورده و همین موضوع باعث تنش بین افراد خانواده با فرزندان میشود. علاوه بر اینکه در بسیاری از موارد معلمان به جای ارسال محتوای درسی تنها به دادن برخی دستورات به والدین اکتفا می‌کنند و انتظار دارند تا خانواده‌ها فرایند تدریس را در منزل خود به عهده بگیرند.
علی نیز یکی از دلایل افزایش خشونت‌های خانگی در دوران کرونا را به همین مساله مرتبط می‌داند و می‌گوید: «در برخی موارد خانواده‌ها با ما تماس می‌گیرند و ازینکه قادر به تدریس به کودکان نیستند شکایت دارند. بسیاری از خانواده‌ها معتقدند وقتی نمی‌توانند در روند آموزشی فرزند خود سهیم باشند، از سوی فرزندان شماتت می‌شوند و همین موضوع باعث میشود تا گاهی فضای خانه متشنج شده و با کودکان برخوردهای فیزیکی کنند؛ خانواده‌ها فکر می‌کنند تنها راه آموزش از طریق حضوری و برگزاری کلاس در محیط مدرسه است.»
«مریم» دانش آموز کلاس ششم مدرسه دولتی در بندرعباس است؛ او می‌گوید: «کلاس‌های درس ما در واتساپ تشکیل میشود و به دلیل پایین بودن سرعت اینترنت بسیاری از کلاس‌های درس او با مشکل مواجه میشود، در مواردی اینترنت معلمان در حین کلاس قطع میشود و گاهی هم اینترنت دانش‌آموزان با مشکل مواجه میشود.»
همین مساله آموزگاران را نیز مجبور می‌کند تا فقط به تدریس کفایت کنند و نتوانند فرصتی را برای سوال و جواب در هنگام درس اختصاص دهند.
پایین بودن ظرفیت انتقال محتوا از طریق واتساپ باعث نمایان شدن مشکل دیگری است که ریشه در قوانین مربوط به استفاده از اپلیکیشن تلگرام دارد. مریم می‌گوید: «معلمان مدرسه فایل‌های حجیم را از طریق «تلگرام» برای ما ارسال می‌کنند؛ ولی به دلیل فیلتر بودن تلگرام دسترسی به این فایل‌ها همیشه دردسر تازه‌ای برای ما و خانواده‌های ما به همراه دارد. برخی اوقات بیش از ده فیلترشکن را باید نصب کنیم تا بالاخره بتوان با یکی از آنها به تلگرام وصل شد. گاهی هم در هنگام دانلود فیلترشکن‌ها از کار می‌افتند.»
مادر «پریسا»، دانش‌آموز کلاس اول به مشکل ارسال تکالیف برای معلمان اشاره می‌کند و می‌گوید: «سرعت پایین اینترنت باعث میشود تا در ارسال تکالیف بچه‌ها مشکل داشته باشیم؛ در این هفته دوبار شب تا صبح پای تلفن بودم تا بالاخره بتوانم فایل ویدیوی املای پریسا را ارسال کنم.» وی درباره مساله برگزاری امتحانات نیز به نکته دیگری اشاره می‌کند: «از وقتی که قرار بر این شد که امتحانات بچه‌ها در سامانه فارس‌آموز برگزار شود، بچه‌ها در نوشتن و املای بسیاری از موارد با مشکل روبرو شده‌اند؛ بسیاری از جمله‌ها در این پلتفرم به درستی وارد نمی‌شود و جای برخی حروف و کلمات دایما جابه‌جا میشود و برای اصلا کلمات انگلیسی را با حروف فارسی ثبت می‌کند!»
«اردشیر»، پژوهشگر امنیت اینترنت می‌گوید: «استفاده از اپلیکیشن شاد برای معلم‌ها اجباری است و در صورتی‌که مشخص شود، معلم در پلتفرم دیگری تدریس می‌کند، بازخواست خواهد شد. از این رو بعضی از معلم‌ها برای دورزدن این دستورالعمل کلاس‌ها را در پلتفرم دیگری برگزار می‌کنند و تکالیف را از طریق شاد در دسترس دانش‌آموزان قرار می‌دهند تا فعالیت آنها در اپلیکیشن شاد ثبت شود.» وی برخی از مشکلات اساسی اپلیکیشن شاد را این‌چنین برمی‌شمرد: «اجرا نشدن در برخی تلفن‌های همراه و تبلت‌ها؛ پایین بودن سرعت ارسال فایل‌ها، مشکلات سیستم در بخش احراز هویت، ... همگی از مسائلی است که توسعه‌دهندگان نرم‌افزار شاد در نسخه‌های اخیر تا حدی برای بهبود آن تلاش کرده‌اند ولی متاسفانه به قدری نسخه کنونی ناکارآمد است که حتی برخی اوقات دانش‌آموزان در وارد کردن اطلاعات خود در صفحه بیو و یا تغییر عکس پروفایل خود نیز با مشکل روبرو می‌شوند؛ واقعا مشخص نیست چرا باید تغییر یک عکس پروفایل در چنین نرم‌افزاری با این‌چنین سختی‌هایی همراه باشد!؟ حتی گاهی اوقات شما در حالی که در یک گروه حضور دارید، نمی‌توانید پیام‌های ارسالی بعد از ورود شما به این گروه را ببینید؛ و تنها راه این است که از نرم‌افزار خارج شوید تا در ورود دوباره بتوانید تغییرات قبلی و پیام‌های تازه را مشاهده کنید.»
جنبه تراژیک دیگر داستان زمانی بیشتر رخ می‌نماید که گروهی از افراد نیکوکار در اقدامی خودجوش استان زنجان سعی کردند تا برای یاری‌رسانی به دانش آموزان تعدادی تبلت را از طریق آموزش و پرورش در اختیار مدارس قرار دهند؛ اما مدارس با اخذ تعهد از دانش‌آموزان و خانواده های آنها خواستار شدند تا این تجهیزات در پایان سال تحصیلی دوباره به مدارس بازگردانده شود. فارغ از بهانه‌های واهی مانند امکان فروش این تبلت ها از سوی خانواده‌ها که خود گونه ای توهین به کسانی محسوب میشود که نیازمند یاری مالی هستند نکته جالب توجه آن است که مسئولان دلیل این کار را استفاده نادرست دانش آموزان از تبلت‌ها در ایام غیرتحصیلی عنوان کرده اند. از سوی دیگر افراد نیکوکار نیز خواستار پیگیری دولت در پی این اقدام برآمدند که تاکنون هیچ پاسخی به دست نیامده است.
ناکارآمدی دولت یازدهم در بهبود زیرساخت‌های سخت‌افزاری توسعه اینترنت و فراهم کردن زمینه مناسب برای دسترسی به شبکه آزاد اطلاعات اینترنتی در کنار ضعف اساسی در طراحی و توسعه نرم‌افزار مناسب کاربران دانش‌آموز، نشان‌دهنده آن است که مساله واقعی دنیای ارتباطات ایرانیان با پروپاگاندای «وزیر جوان و جوان‌ترین وزیر» حل‌شدنی نیست. از سوی دیگر، در حالی‌که خانواده‌های ایرانی برای مواجهه با معضل آموزش از راه دور دست و پنجه نرم می‌کنند، دغدغه اساسی بخش آموزش در دولت واگذاری تالیف کتب درسی به دست حوزه‌های علمیه است و همچنان شیوه ناکارآمد مدیریت اقتصادی دولت، مردم را دچار چنان ضعف و ناتوانی کرده است که خانواده‌های ایرانی همچنان برای تهیه امکانات و تجهیزات الکترونیک آموزش مجازی در تنگنا قرار دارند. آینده فرزندان این مرز و بوم به دست بی‌کفایت چه کسانی رقم می‌خورد؟
علیرضا منافی
#کودک #دانش_آموز #اینترنت #تکنولوژی #شاد