هما ناطق
پروژه تاریخ شفاهی ایران هاروارد
هما ناطق در ۱۳۱۳ در ارومیه زاده شد. پدربزرگش یک روحانی به نام میرزا جواد ناطق بود که در مبارزات مشروطه حضور داشت. پدرش ناصح ناطق در اروپا تحصیل کرده‌بود و اهل ادبیات و شعر بود. اما مادرش، از خانواده‌ای فئودال و در واقع بچه پنجم میرزا تقی خان امیرکبیر بود و در یک خانواده‌ای قجری و مذهبی بزرگ شده بود.
او در کودکی به همراه خانواده به تهران نقل مکان کرد و دوران تحصیل ابتدایی را در مدرسه مهر و فیروزکوهی و متوسطه را در دبیرستان انوشیروان دادگر گذراند و بعد از اتمام کلاس دهم او را به انگلستان فرستادند و بعد از نزدیک به دو سال به ایران بازگشت.
در ۱۳۳۶ برای گذراندن دوره کارشناسی تا دکترا به فرانسه رفت. آنجا به سرعت به سیاست گرایش پیدا کرد و رساله پایان‌نامه‌اش را دربارهٔ احوال و تفکر سید جمال‌الدین اسدآبادی نوشت. این تحقیق با کمک هزینه مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه در ۱۳۴۶ منتشر شد. هم‌زمان با همکاری ژیلبر لازار اقدام به ترجمه اشعار شعرای معاصر ایران کرد. در پاریس با ناصر پاکدامن ازدواج کرد.
در فرانسه به عضویت کنفدراسیون دانشجویان درآمد و در ۱۳۴۷ به تهران بازگشت، ابتدا در مؤسسه مطالعات اقتصادی مشغول به کار شد که ارتباطی با علائق و تحصیلاتش نداشت.
سید حسین نصر رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه تهران که کتاب زندگی سیاسی سیدجمال اسدآبادی تألیف ناطق را دیده بود، درخواست استخدام وی را در دانشگاه مطرح کرده بود و به این ترتیب ناطق از سال ۱۳۴۸ تا سال ۱۳۵۹ به تدریس در دانشکده تاریخ دانشگاه تهران پرداخت. در طول این مدت یک بار در سال ۱۳۵۲ به دانشگاه پرینستون دعوت شد و به مدت یک سال در بخش تحقیقات خاورمیانه آن دانشگاه تدریس کرد.
در جریان انقلاب، جهت بازگشایی کانون نویسندگان کوشش کرد و در اردیبهشت ۱۳۶۰ به عنوان عضو هیئت دبیران کانون نویسندگان ایران انتخاب شد. پس از انقلاب در ۱۳۵۹ و به دنبال انقلاب فرهنگی، به اجبار به فرانسه بازگشت، مدتی را به تشویق غلامحسین ساعدی به تحقیق دربارهٔ رابطه ایران و عثمانی و روسیه پرداخت.
در ۱۳۶۳ به عنوان استاد تمام وقت در مؤسسه پژوهش‌های ایرانی دانشگاه سوربن مشغول به کار شد. ناطق در این سال‌ها به نقد اندیشه‌ها و کرده‌های سیاسی خود به ویژه در دوران انقلاب پرداخت. یکی از آثار مهم او در این دوره کتاب «کارنامۀ فرهنگی فرنگی در ایران» بود که در ۱۳۷۵ در پاریس منتشر شد. در ۱۳۹۴ عنوان دکتری افتخاری مؤسسه ملی زبان‌ها و تمدن‌های شرقی را کسب کرد.
آخرین اثر او کتاب «بازرگانان در دادوستد با بانک شاهی و رژی تنباکو» است که بر پایه آرشیو حاج امین الضرب نوشته شده است.
هما ناطق نهایتا در ۱۱ دی ۱۳۹۵ در آرو ( در جنوب‌غربی پاریس) درگذشت.
مصاحبه با هما ناطق در مجموعه تاریخ شفاهی ایران، دانشگاه هاروارد در سال ۱۳۶۳ انجام شد. ناطق در این مصاحبه با صراحت و صداقت عجیبی از افکار، خاطرات و نقد کارهای خود صحبت کرده است.
این مصاحبه در ۶ نوار و مجموعا ۵ ساعت ضبط شده است. موضوعات مطرح شده در این شش نوار به طور خلاصه این چنین است:
۱ - آغاز زندگی، تحصیل در فرانسه و بازگشت به ایران. تدریس در دانشگاه و صحبت‌هایی درباره انقلاب مشروطه، جنبش بابیه و بهایی‌گری
۲ - درباره روح الله خمینی، غرب‌ستیزی در سالهای پایانی سلطنت، سانسور در دوره پهلوی، تشکیل کانون نویسندگان، آغاز فعالیت‌های سیاسی، بازداشت همراه با نعمت آزرم و شکنجه، شرکت در جریان انقلاب
۳ - بازداشت دوم، آزادی با اقدام احسان نراقی، درباره تیمسار مقدم، چپ‌ها و مارکسیست‌ها، همکاری با سازمان چریک‌های فدایی و مقاله نویسی در روزنامه‌ها، انتقاد از خود درباره فعالیت‌های دو سال نخست پس از انقلاب
۴ - بختیار در نخست‌وزیری، روزهای منجر به انقلاب، گروگانگیری و اشغال سفارت امریکا، یک دوره آزادی در دانشگاه، آغاز سرکوب، اخراج از دانشگاه، زندگی مخفیانه و خروج از ایران، بنی‌صدر و انقلاب فرهنگی، ارتباط روشنفکران با توده مردم
۵ - درباره براهنی، حاج سید جوادی، غلامحسین ساعدی و نسبت روشنفکران با توده مردم
۶ - جبهه دموکراتیک ملی، اعلامیه علیه دولت در تابستان ۵۶ و اختلافات بر سر آن، نظر درباره حقوق زنان
جهت عضویت در کانال تاریخ شفاهی ایران ، هاروارد بر روی لینک زیر کلیک نمایید
