هفتصد کلمه درباره منافع ملی
محمد فاضلیخیلی حرف‌ها درباره سخنرانی مسعود #پزشکیان در جلسه مجمع عمومی سازمان ملل متحد گفته شده است، ولی به نظرم ۱۳ جمله اصلی در میان سخنرانی ایشان هست. من این جملات را بر اساس تناسب داشتن با تأمین منافع ملی ایران و زندگی بهتر برای ایرانیان ارزیابی می‌کنم و حتی از رعایت ملاحظات اخلاقی در این سخنرانی – نظیر با احترام یاد کردن از ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور پیشین در ابتدای سخنرانی - گذشته‌ام.
متن سخنرانی ۱۶۴۰ کلمه است و ۷۰۰ کلمه آن‌را انتخاب کرده‌ام. به گمانم استخوان‌بندی این سخنرانی که سخن گفتن با جهانیان است، و منافع ملی ایران هم در آن رعایت شده این ۷۰۰ کلمه است. دلایل این اعتقادم را در پایان هر عبارت توضیح داده‌ام.
۱. «من با برنامه‌ای مبتنی بر «اصلاحات»، «وفاق ملی»، «تعامل سازنده با جهان» و «توسعه اقتصادی»، وارد کارزار انتخابات شدم و موفق شدم اعتماد هموطنانم را در پای صندوق‌های رأی جلب نمایم. من قصد دارم بنیان‌هایی استوار برای ورود کشورم به عصر جدید و نقش‌آفرینی سازنده و مؤثر در نظام در حال ظهور جهانی پایه‌گذاری کنم، موانع و چالش‌ها را برطرف کنم و مناسبات کشورم را براساس ملزومات و واقعیت‌های دنیای امروز سازمان‌دهی نمایم.»
هر چهار عبارت «اصلاحات»، «وفاق ملی»، «تعامل سازنده با جهان» و «توسعه اقتصادی» ملزومات ایران امروز هستند. به علاوه عبارت «مناسبات کشورم را براساس ملزومات و واقعیت‌های دنیای امروز سازمان‌دهی نمایم» کلام واقع‌بینانه و از ملزومات توسعه ایران است.
۲. «ما در کنار مردم کشورهای شما، که در خیابان‌ها علیه اقدامات اسرائیل تظاهرات می‌کنند، ایستاده‌ایم و جنایت علیه بشریت را محکوم می‌کنیم.»
پزشکیان با به‌کار بردن «ما در کنار مردم کشورهای شما» ایران را بخشی از افکار عمومی و کنش‌های جهانی در نقد خشونت اسرائیل قرار می‌دهد، نه آنکه ایران را تافته جدا بافته ضدیت با اسرائیل نشان دهد. به علاوه، بر مخالف جهانی با خشونت‌ورزی اسرائیل تأکید می‌کند.
۳. «جامعه جهانی باید فورا خشونت را متوقف کند و هرچه زودتر آتش بسی دائمی‌بر قرار گردد و وحشیگری دیوانه‌وار اسرائیل در لبنان - پیش از آنکه منطقه و جهان را به آتش بکشاند - متوقف شود.»
پزشکیان جامعه جهانی را به مقابله با اسرائیل فرا می‌خواند – نه آنکه ایران را تنها مقابله‌کننده با اسرائیل و خشونت‌ورزی آن تلقی کند – و موضعی را بیان می‌کند که امروز اتحادیه اروپا نیز خواستار آن است، یعنی توقف خشونت‌ها بالاخص بین اسرائیل و لبنان.
۴. «تنها راه پایان دادن به کابوس هفتاد ساله ناامنی در غرب آسیا و جهان، بازگرداندن حق تعیین سرنوشت مردم فلسطین است. پیشنهاد می‌کنیم که تمامی مردم فلسطین - چه کسانی که اکنون در سرزمین مادریشان حضور دارند و چه آنهایی که مجبور به ترک خانه و کاشانه شده‌اند - در یک همه‌پرسی سراسری، آینده خود را تعیین کنند.»
پزشکیان، راهکاری دموکراتیک (همه‌پرسی) پیشنهاد می‌کند. می‌دانم راه‌حل‌های دیگری هم مطرح‌شده و همه شکست خورده‌اند، اما این موضع‌گیری، منطقی و مطابق با منافع ملی ایران است، حتی اگر در واقعیت بدانیم که اکنون عملی نیست.
۵. «به تاریخ معاصر منطقه نگاه کنید! ایران هرگز آغازگر هیچ جنگی نبوده و تنها در برابر تجاوز دیگران قهرمانانه از خود دفاع نموده و متجاوزان را پشیمان ساخته است! ایران، سرزمین هیچ ملتی را اشغال نکرده است؛ چشم به منابع هیچ کشوری نداشته است؛ و بارها برای ایجاد صلح و ثبات پایدار در منطقه طرح‌های گوناگون به همسایگان و مجامع بین‌المللی پیشنهاد داده است. ما از ضرورت اتحاد منطقه و تشکیل یک «منطقه قوی» سخن گفته‌ایم.»
۶. «من رئیس‌جمهور کشوری هستم که در تاریخ معاصر خود بارها در معرض تهدید، جنگ، اشغال و تحریم قرار گرفته است. هیچگاه دیگران به کمک ما نیامده، به اعلام بی‌طرفی ما اعتنایی نکرده و حتی به کمک متجاوز آمده‌اند. ما به تجربه آموخته‌ایم که تنها می‌توانیم به مردم و توان‌مندی‌های بومی خود متکی باشیم. جمهوری اسلامی ایران مصمم به تأمین و تضمین امنیت خود است، نه ایجاد ناامنی برای دیگران. ما خواهان صلح برای همه هستیم و با هیچ‌کس سر جنگ و دعوا نداریم.»
عبارت‌های ۵ و ۶ را باید کنار هم دید. پزشکیان اولاً تاریخ را یادآوری می‌کند (ایران دوبار علی‌رغم اعلام بی‌طرفی، توسط قدرت‌های جهانی در جنگ جهانی اول و دوم اشغال شده است.) و عبارت «جمهوری اسلامی ایران مصمم به تأمین و تضمین امنیت خود است، نه ایجاد ناامنی برای دیگران.» خیلی پیام روشنی است؛ یک پیام امنیتی بسیار مهم که در مسالمت‌آمیزترین و خلاصه‌ترین شکل بیان شده است. و عبارت «ما به تجربه آموخته‌ایم که تنها می‌توانیم به مردم و توان‌مندی‌های بومی خود متکی باشیم.» بیان راهبردی توأمان در سیاست داخلی و حرکت از سیاست داخلی به سمت سیاست خارجی است.
۷. «ما خواستار صلح و امنیت پایدار برای مردم اوکراین و روسیه هستیم. جمهوری اسلامی ایران ضمن مخالفت با جنگ و تأکید بر لزوم توقف سریع درگیری‌های نظامی در اوکراین، از هرگونه راه‌حل صلح‌آمیز حمایت می‌کند و معتقد است تنها از طریق گفت‌وگو این بحران خاتمه می‌یابد.»
پزشکیان رسماً اعلام می‌کند موضع دولت او، جدا کردن پرونده روابط ایران-اروپا، و ایران-غرب از پرونده روسیه-اوکراین است. وزن مسیر طی‌شده در این پرونده، بر دولت پزشکیان و ایران سنگینی می‌کند، اما این موضع‌گیری، نسبت به آن‌چه در گذشته اتفاق افتاده، در راستای منافع ملی ایران است.
۸. «تحریم‌ها، سلاحی مخرب و غیرانسانی هستند که با هدف فلج کردن اقتصاد کشور اعمال می‌شوند. محرومیت از دسترسی به داروهای حیاتی، یکی از دردناک‌ترین پیامدهای تحریم‌ها است که جان هزاران انسان بی‌گناه را به خطر می‌اندازد. این اقدام، نه تنها نقض آشکار حقوق بشر، بلکه جنایتی علیه بشریت است.»
۹. «تحریم‌های یکجانبه مردم را هدف قرار داده و در پی نابودی بنیان‌های اقتصادی ایران است. هدف، امنیتی‌سازی ایران است و نتیجه آن، ناامنی همگان.»
پزشکیان اثر تحریم‌ها را انکار نمی‌کند، خسارات آن‌را یادآور می‌شود و آشکارا از هدف «امنیتی‌سازی ایران» سخن می‌گوید؛ و در ادامه تأکید بر مقوله امنیت ایران (در عبارات پنج و شش) تأکید می‌کند که امنیت کالای همگانی است و امنیتی‌سازی و تضعیف امنیت ایران، «ناامنی همگان» است.
۱۰. «ما آماده تعامل با اعضای برجام هستیم. اگر تعهدات برجامی‌به طور کامل و با حسن نیت اجرا شود، می‌توان در مورد دیگر مسائل هم وارد گفتگو شد.»
صرف‌نظر از این‌که برجام ۲۰۱۵ در شرایط امروز قابل احیا هست یا نیست، اولاً تأکید بر آمادگی برای تعامل و عبارت «می‌توان در مورد دیگر مسائل هم وارد گفتگو شد» موضع مهمی از جانب تهران است و شرایط جدیدی را اعلام می‌کند. تأکید بر گفت‌وگو هم رویکردی متفاوت از هر رویکرد تشدیدکننده تنش است.
۱۱. «این ایران نیست که در کنار مرزهای شما پایگاه نظامی ساخته است. ایران نیست که کشور شما را تحریم کرده و مانع از روابط تجاری شما با جهان شده است. ایران نیست که مانع از دسترسی شما به دارو می‌شود. این ایران نیست که مانع دسترسی شما به نظام بانکی و پولی جهان شده است. ما نیستیم که سران ارتش شما را ترور کرده‌ایم، بلکه آمریکاست که عزیزترین سردار نظامی ایران را در فرودگاه بغداد ترور کرده است.»
پزشکیان در این عبارت، مردم آمریکا را خطاب قرار می‌دهد. او اولاً تأکید می‌کند که در شرایط فعلی آمریکا منافع ایران را تهدید کرده است. او هم‌زمان به دیدگاه‌های غالب در سیاست داخلی ایران درباره تنش با آمریکا توجه دارد، و حتی حساسیت‌های سیاست داخلی را لحاظ می‌کند، تأکید می‌کند که کنشگر مؤثر در تعامل بر سر مسأله تحریم‌ها، آمریکاست. نفس خطاب قرار دادن مردم آمریکا، می‌تواند بخش کوچکی از دیپلماسی عمومی در یک سخنرانی هم باشد.
۱۲. «پیام من به همه دولت‌هایی که راهبردی غیرسازنده در قبال ایران در پیش گرفته‌اند این است که از تاریخ درس بگیریم. ما می‌توانیم از این محدودیت‌ها فراتر رویم و دوران جدیدی را آغاز کنیم. این دوران جدید با به رسمیت شناختن دغدغه‌های امنیتی ایران و هم‌چنین کار مشترک بر سر مسأله‌های مشترک شروع می‌شود.»
عبارت «ما می‌توانیم از این محدودیت‌ها فراتر رویم و دوران جدیدی را آغاز کنیم» و تأکید بر پشت سر گذاشتن تاریخ، و هم‌زمان تأکید بر «به رسمیت شناختن دغدغه‌های امنیتی ایران» و «کار مشترک بر مسأله‌های مشترک» بیان خلاصه‌ای از رویکرد عاقلانه به تأمین منافع ایران است، بالاخص این‌که خطاب این عبارت به دولت‌های دارای راهبرد غیرسازنده در قبال ایران است.
۱۳. «ایران آمادگی دارد برای ساختن دنیایی بهتر با قدرت‌های جهان و همسایگانش، مراودات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی مؤثر و از جایگاه برابر داشته باشد. پاسخ مناسب به چنین پیامی که از ایران صادر می‌شود، اعمال تحریم‌های بیشتر نیست، بلکه اجرای تعهدات قبلی در رفع تحریم‌ها برای بهبود واقعی شرایط اقتصادی مردم ایران است و زمینه‌سازی برای توافق‌های بیشتر است. من امیدوارم این صدا از ایران امروز به خوبی شنیده شود.»
پزشکیان، آشکارا پیام می‌دهد که هدف «رفع تحریم‌ها برای بهبود واقعی شرایط اقتصادی مردم ایران است.» اعلام آمادگی ایران برای مراودات همه‌جانبه و تأکید بر «زمینه‌سازی برای توافق‌های بیشتر» در صورتی که منافع ایران تأمین شود هم سازگار با منافع ملی ایران است. و در آخر تأکید می‌کند «من امیدوارم این صدا از ایران امروز به خوبی شنیده شود.»
🔴نتیجه‌گیری
تصور می‌کنم ارائه هفتصد کلمه حرف حساب و در راستای منافع ملی ایران، بیان نکردن عباراتی که کسانی بتوانند از آن‌ها علیه ایران استفاده کند، و تلاش برای روی میز قرار دادن تحریم‌ها، امنیتی‌سازی ایران، آمادگی برای تعاملات گسترده، تأکید بر راهبرد مذاکره، و همراه نشان دادن ایران با بقیه جهان در زمینه‌ای نظیر مواجهه با اسرائیل، از سخنرانی پزشکیان، کنشی سازگار با منافع ملی ایران ارائه می‌کند. امیدوارم این صدایی باشد که در خارج و داخل، به درستی شنیده شود.