نگاهی به مسئولیت های فدراسیون ها در قبال حوادث ورزشی در قوانین

موضوع مسئولیت قانونی فدراسیون‌های ورزشی در قبال حوادث و سوانح ورزشکاران در حقوق ایران، ترکیبی از مسئولیت مدنی، کیفری و انتظامی را شامل می‌شود. در ادامه، یک جمع‌بندی تحلیلی از دیدگاه حقوقی و رویه‌ای ارائه می‌دهم:

1. مبنای حقوقی مسئولیت فدراسیون‌های ورزشی

الف) قوانین بالادستی

1. قانون مسئولیت مدنی (۱۳۳۹) – به‌ویژه مواد ۱، ۲ و ۳

بر اساس این قانون، هر شخص حقیقی یا حقوقی (از جمله فدراسیون‌ها) که بر اثر بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی موجب زیان دیگری شود، مکلف به جبران خسارت است.

2. قانون اهداف، وظایف و اختیارات وزارت ورزش و جوانان (1390)

وزارت ورزش موظف است بر ایمنی و سلامت فعالیت‌های ورزشی نظارت کند؛ این وظیفه به فدراسیون‌ها تفویض می‌شود.

3. اساسنامه فدراسیون‌های ورزشی

فدراسیون‌ها «شخصیت حقوقی مستقل غیرانتفاعی» دارند، ولی تحت نظارت وزارت ورزش فعالیت می‌کنند؛ لذا در قبال برگزاری مسابقات، آموزش‌ها و اردوها مسئولیت حرفه‌ای دارند.

2. انواع مسئولیت‌ها

الف) مسئولیت مدنی (جبران خسارت)

فدراسیون‌ها در صورتی مسئول جبران خسارت هستند که:

در اجرای وظایف خود قصور یا تقصیر داشته باشند (مثلاً بی‌توجهی به استانداردهای ایمنی، استفاده از مربیان فاقد صلاحیت، یا برگزاری مسابقه در شرایط ناایمن) و بین این تقصیر و حادثه، رابطه سببیت وجود داشته باشد.

نمونه‌ها:

سقوط ورزشکار بر اثر نقص تجهیزات مورد تأیید فدراسیون.

حادثه در اردو به‌دلیل نبود پزشک یا بیمه.

تمرین در شرایط خطرناک بدون نظارت فنی.

در این موارد، فدراسیون (به‌عنوان شخصیت حقوقی) و گاه مدیر یا مربی مربوطه (به‌صورت تضامنی) مسئول‌اند.

ب) مسئولیت کیفری

اگر سهل‌انگاری فدراسیون یا مسئولان آن موجب مرگ یا صدمه بدنی غیرعمدی شود، طبق: ماده ۶۱۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، یا مواد ۷۱۶ و ۷۱۸ همان قانون (بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی)، قابل تعقیب کیفری است.

ج) مسئولیت انتظامی و اداری

وزارت ورزش و کمیته ملی المپیک می‌توانند در صورت بروز حادثه ناشی از قصور مدیریتی، با: تذکر کتبی، تعلیق یا عزل مدیر فدراسیون، یا ارجاع پرونده به کمیسیون انضباطی، اقدام کنند.

3. بیمه و پوشش حقوقی

طبق آیین‌نامه بیمه ورزشکاران (مصوب هیأت وزیران) و بخشنامه‌های وزارت ورزش: همه ورزشکاران رسمی باید تحت پوشش بیمه حوادث ورزشی باشند؛ فدراسیون موظف است پیش از برگزاری هر رویداد، از بیمه‌نامه معتبر برای شرکت‌کنندگان اطمینان حاصل کند. در غیر این صورت، عدم بیمه خود نوعی تقصیر محسوب می‌شود.

4. حدود مسئولیت

فدراسیون‌ها معمولاً نمی‌توانند با درج شرط «عدم مسئولیت» از زیان رهایی یابند، مگر در مواردی که: حادثه ناشی از ریسک ذاتی ورزش باشد (مثل احتمال آسیب در بوکس) و هیچ‌گونه قصور یا نقض مقررات ایمنی از سوی برگزارکننده رخ نداده باشد.

5. رویه قضایی و دکترین

رویه محاکم ایران در سال‌های اخیر نشان داده: اگر ورزشکار قرارداد یا رضایت‌نامه کتبی داشته باشد، دادگاه بررسی می‌کند که آیا رضایت شامل پذیرش خطرات عادی بوده یا خیر. در صورت وجود قصور فنی (مثلاً نبود داور رسمی یا تجهیزات معیوب)، فدراسیون محکوم به پرداخت دیه و خسارت می‌شود.

ماده 158 قانون مجازات اسلامی (مصوب 1392)

ماده ۱۵۸ قانون مجازات اسلامی (مصوب ۱۳۹۲) یکی از کلیدی‌ترین مواد در تبیین عدم مسئولیت کیفری در فعالیت‌های ورزشی است.

متن این ماده چنین است:

مطابق بند (ب) ماده ۱۵۸ قانون مجازات اسلامی اعمال زیر جرم محسوب نمی‌شود:

حوادث ناشی از عملیات ورزشی، مشروط بر اینکه سبب آن، نقض مقررات مربوط به آن ورزش نباشد و این مقررات نیز با موازین شرعی مغایرت نداشته باشد.

تفسیر و ارتباط با مسئولیت فدراسیون‌ها

بر اساس بند (ب) این ماده، اصل بر این است که اگر حادثه‌ای در جریان یک فعالیت ورزشی پیش آید، در صورتی که:

1. ورزش در چارچوب مقررات و آیین‌نامه‌های رسمی آن رشته انجام شده باشد.

2. شخص یا نهاد مسئول (مربی، داور، فدراسیون و...) مقررات ایمنی را نقض نکرده باشد.

3. مقررات آن ورزش با موازین شرعی مغایر نباشد.

در آن صورت، حادثه جرم محسوب نمی‌شود و کسی (اعم از ورزشکار، داور یا فدراسیون) از نظر کیفری مسئول نخواهد بود.

اما اگر یکی از شروط بالا نقض شود؛ مثلاً اگر: فدراسیون یا برگزارکننده مسابقه تدابیر ایمنی لازم را رعایت نکرده باشد یا ورزشکار بدون حضور داور رسمی یا مجوز لازم تمرین کرده باشد یا تجهیزات غیرمجاز به‌کار رفته باشد. در این حالت، چون نقض مقررات ورزشی رخ داده است، حمایت ماده ۱۵۸ ساقط می‌شود و مسئولیت کیفری یا مدنی برای فدراسیون یا سایر عوامل حادثه برقرار می‌گردد.

جمع‌بندی با نگاهی به ورزش های هوایی

ورزش در چارچوب مقررات فدراسیون، رعایت ایمنی کامل حادثه غیرقابل تعقیب کیفری (ماده ۱۵۸) نقض مقررات فنی یا ایمنی از سوی فدراسیون یا مربی مسئولیت کیفری (به‌استناد مواد ۶۱۴ و ۷۱۶ ق.م.ا) فقدان بیمه، مجوز یا نظارت پزشکی در مسابقات رسمی مسئولیت مدنی و اداری فدراسیون.

1. مبانی کلی در نظام حقوقی ایران

فدراسیون‌های ورزشی در ایران دارای شخصیت حقوقی مستقل، غیردولتی ولی عمومی و غیرانتفاعی هستند. (به‌استناد ماده ۱ «اساسنامه فدراسیون‌های ورزشی آماتوری» مصوب وزارت ورزش و جوانان) با این حال، چون در حوزه سلامت و امنیت عمومی فعالیت دارند، در قبال جان و سلامت ورزشکاران مسئولیت مستقیم دارند.

2. مبانی قانونی مسئولیت فدراسیون‌ها در قبال حوادث ورزشی

الف) قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲)

1. ماده ۱۵۸ بند (ب) – حادثه ورزشی زمانی جرم نیست که نقض مقررات صورت نگرفته باشد.

2. ماده ۶۱۴ و ۷۱۴ تا ۷۱۸ (تعزیرات) – هرگونه بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی منجر به صدمه یا مرگ، جرم است.

3. ماده ۲۹۵ قانون مجازات اسلامی (دیه) – در صورت وقوع قتل یا جرح ناشی از تقصیر در حوادث ورزشی، مسئول پرداخت دیه ممکن است فدراسیون یا مربی باشد.

نتیجه: اگر فدراسیون یا مسئولان آن در رعایت مقررات ایمنی قصور کنند، حمایت ماده ۱۵۸ ساقط و مسئولیت کیفری برقرار می‌شود.

ب) قانون مسئولیت مدنی (۱۳۳۹)

ماده ۱: «هرکس بدون مجوز قانونی عمداً یا در نتیجه بی‌احتیاطی به جان یا مال یا آزادی یا حیثیت یا شهرت تجارتی یا به هر حق دیگر لطمه‌ای وارد کند، مسئول جبران خسارت است.»

ماده ۳: «در صورت تعدد مسئولان، دادگاه می‌تواند آنان را متضامناً محکوم کند.»

فدراسیون، باشگاه، مربی و داور در صورت قصور فنی یا مدیریتی همگی ممکن است در برابر زیان‌دیده (ورزشکار یا خانواده‌اش) مسئول مدنی باشند.

ج) قانون اهداف، وظایف و اختیارات وزارت ورزش و جوانان (۱۳۹۰)

بند (ح) ماده ۲: نظارت بر ایمنی فعالیت‌های ورزشی و سلامت ورزشکاران.

فدراسیون‌ها به موجب تفویض اختیار وزارت، مسئول اجرای این وظایف در رشته خود هستند.

بنابراین وزارت ورزش می‌تواند در صورت بروز حادثه، مدیر یا دبیر فدراسیون را مسئول بداند و از طریق کمیته انضباطی پیگیری کند.

د) آیین‌نامه ورزش‌های هوایی، تأکید بر اخذ مجوز از سازمان هواپیمایی کشوری برای پروازها. و زوم بیمه کامل ورزشکاران، مربیان و داوران.

تشکیل کمیته ایمنی پرواز برای هر رویداد.

الزام به استفاده از تجهیزات دارای استاندارد بین‌المللی (EN یا DHV)

هرگونه تخطی از این موارد، نقض مقررات محسوب و مشمول مسئولیت کیفری و مدنی می‌شود.

هـ) مقررات سازمان هواپیمایی کشوری و شورای عالی امنیت پرواز

تعیین مناطق مجاز و غیرمجاز برای پروازهای ورزشی.

لزوم صدور NOTAM یا مجوز پرواز برای جشنواره‌ها.

الزام حضور ناظر فنی و امدادی.

اگر پرواز در منطقه ممنوعه انجام شود (مثلاً نزدیک مناطق نظامی یا فرودگاه‌ها)، مسئولیت نه فقط فدراسیون بلکه برگزارکننده و مقام صادرکننده مجوز نیز مطرح است.

و) قانون بیمه اجباری حوادث ورزشی (مصوبات وزارت ورزش)

تمام ورزشکاران تحت پوشش بیمه ورزشی هستند (بند ۶ آیین‌نامه ۱۴۰۰).

فدراسیون موظف است قبل از هر مسابقه از اعتبار بیمه‌نامه اطمینان حاصل کند. در صورت نداشتن بیمه معتبر، فدراسیون به‌صورت تضامنی با مسئول رویداد موظف به جبران خسارت است.

3. انواع مسئولیت فدراسیون در حوادث ورزش‌های هوایی

نوع مسئولیت مبنای مصداق پیامد:

کیفری؛ مواد ۶۱۴ و ۱۵۸ ق.م.ا مرگ یا جرح ناشی از بی‌احتیاطی حبس و دیه

مدنی؛ قانون مسئولیت مدنی نقص تجهیزات، بیمه ناقص الزام به جبران خسارت

اداری / انتظامی؛ قانون وزارت ورزش قصور مدیریتی، عدم گزارش حادثه تذکر، تعلیق، عزل

حرفه‌ای / انضباطی؛ آیین‌نامه فدراسیون تخطی از مقررات پروازی محرومیت، لغو مجوز

بیمه‌ای؛ آیین‌نامه بیمه ورزشی عدم بیمه شرکت‌کنندگان پرداخت خسارت از سوی فدراسیون

4. نکته ویژه درباره «ورزش‌های هوایی»

ورزش‌های هوایی جزء ورزش‌های با ریسک ذاتی بالا (Inherently Dangerous Sports) هستند. بنابراین دو قاعده خاص درباره آن‌ها وجود دارد:

1. قاعده پذیرش خطر (Volenti non fit injuria): یعنی ورزشکار تا حدی که از خطرات طبیعی و ذاتی ورزش آگاه است، ریسک را پذیرفته است. اما این قاعده فقط تا زمانی معتبر است که برگزارکننده تقصیر نکرده باشد. (در صورت قصور، مسئولیت برقرار است.)

2. قاعده مضاعف ایمنی: فدراسیون موظف است سطح ایمنی را حتی بیش از استاندارد معمول حفظ کند (به‌علت شدت خطر).