نخستین همایش دگرپذیری و رواداری در مهاباد برگزار شد
مهاباد - پایگاه اطلاعرسانی اصلاح
نخستین همایش دگرپذیری و رواداری؛ مبانی و راەکارها عصر روز پنجشنبه ٢٧ تیرماه در تالار وحدت مهاباد برگزار شد.
بنا به گزارش اصلاحوب در این همایش که با حضور جمع کثیری از مردم و سخنرانی پژوهشگران داخلی و خارجی روز پنجشنبه ٢٧ تیرماه در تالار وحدت مهاباد برگزار شد، محمد مهدی شهریاری استاندار آذربایجان غربی با ارسال پیامی که بهوسیلهی معاون وی و فرماندار ویژهی شهرستان مهاباد دکتر ایرج شجاعی قرائت شد، ضمن قدردانی از بانیان این همایش، ابراز امیدواری کرد که فضیلت مدارا و گفتوگو بیش از پیش به همّت فرهیختگان و اندیشمندان دلسوز وطن مطرح و در بطن جامعه جاری و ساری گردد؛ چرا که صلح، پاداش دانایی و بردباری است و گریبانگیری و نارواداری، دستاورد جاهلیت و آفت بدخواهان برای به تسلیم وا داشتن ارادهی مردم فرهیخته ایران عزیز و عقب نگه داشتن این تمدّن بزرگ و تاریخی است.
در بخش دیگری از پیام استاندار آ.غ آمده بود: اکنون که نخستین همایش دگرپذیری و رواداری با باور اینکه دگرپذیری همان پذیرش درونی تفاوتها و احترام و به رسمیت شناختن تکثر آراء و اندیشههایی است که در آن حذف، طرد، به حاشیه راندن و تحقیر دیگری جایگاهی نداشته و تنها گفتوگوی برابر، ابزار و وسیله انتقال دیدگاهها، افکار و مواضع است، در حال برگزاری است، با درک شرایط کنونی و اینکه رواداری و دگرپذیری، امروزه از اولویّتهای مهمّ جامعهی ماست، امید آن داریم فتح بابی جدید در باب گفتمانسازی این باورهای والای انسانی در جامعهی ما باشد.
فرماندار مهاباد ضمن تشکر از بانیان این همایش و ابراز خوشحالی از برگزاری همایش، بر ضرورت و اهمیت چنین همایشهایی در شرایط فعلی تاکید نمود.
وی افزود: برای توسعهی انسانی، پیشرفت، آبادانی کشور و تعامل سازندهی همهی اقوام و فرهنگها بهویژه در استان ما، برگزاری و تداوم این همایشها ضرورت خاص دارد.
در بخش دیگری از همایش، دکتر مسعود پزشکیان نائب رییس اول مجلس شورای اسلامی در سخنانی به ضرورت مفهوم وحدت از دیدگاه قرآن پرداخت. وی افزود: بسیاری از مشکلات جهان اسلام به خاطر مسایل ایدئولوژیک و ذهنی است که استکبار جهانی آن را علیه ما تقویت میکند و زمینهی تفرقه و کینه بین مسلمانان را به وجود میآورد.
وی ادامه داد: آنچه مسلّم است دشمنان و بدخواهان بیکار ننشستهاند و با آتشافروزیهای مداوم خطرناکتر از همیشه با پاشیدن بذر اختلاف مذهبی در ابعاد گوناگون سعی در مخدوش کردن فضای معاصر در دنیای اسلام و تیرهکردن روابط بین مسلمانان دارند.
پزشکیان با بیان اینکه منطقهی ما مستعدّ ایجاد اختلافهای بین مذاهب و قومیتهاست، اظهار داشت: ذات حقّ تنها متعلّق به پرورگار جهانیان است و مربوط به اشخاص نیست تا با بیخردی خود از آن به عنوان زمینهی اختلاف استفاده کنند.
نائب رئیس مجلس شورای اسلامی با تأکید بر اینکه آنانی که بین اهل سنّت و اهل تشیع فاصله ایجاد میکنند نه سنّی هستند و نه شیعه، اظهار داشت: اتّحاد و انسجام اسلامی یکی از ضروریترین مسایل مسلمانان در بعد داخلی و خارجی است و هیچگونه منافاتی با اصول مذهبی ندارد.
در این همایش که به صورت دو پنل برگزار شد، در پنل اول دکتر ژیلا مرادپور، دکتر ابوبکر علی(کاروانی) از اقلیم کردستان عراق و دکتر عبدالسلام امامی امام جمعهی مهاباد مشارکت نمودند.
دکتر ژیلا مرادپور، دکتری فقه و حقوق اسلامی در سخنانی گفت: در اسلام دگرپذیری و رواداری وجود دارد؛ امّا دگراندیشی وجود ندارد. وی «مؤلفةقلوبهم» را بهعنوان یکی از اصناف مستحق دریافت زکات، نمادی از رواداری دانست. وی به چند نمونه از رواداری در فقه اسلامی ازجمله شرع منقبلنا، جواز خروج از خلاف جهت مراعات خلاف و تبعیت از حکم مذهب مرسوم در صورتیکه آن حکم محتاطانهتر باشد، اشاره نمود.
وی به سنّت و سیرهی پیامبر(ص) و خلیفهی راشد عـمر بن خطاب(رض) در برخورد با مخالفان در مدینه و بیتالمقدس اشاره نمود.
در بخش دوم پنل دکتر ابوبکر علی، «پژوهشگر و نواندیش دینی از اقلیم کردستان» به ضرورت مبحث رواداری و دگرپذیری پرداخت و اجرای کاربردی این مفاهیم از ضروریات زندگی مسالمتآمیز دانست و بر قانونی کردن حقّ متفاوت بودن و تمایزات دینی، مذهبی، نژادی، ایدئولوژیک، سیاسی و اندیشگی تأکید نمود. وی علت تمایز و تفاوت میان انسانها را به سرشت متنوّع جهان هستی، تاریخ و نظامهای مختلف حکمرانی نسبت داد. وی افزود که وجود تمایز در اندیشهی اسلامی مشروع است و آنرا در حوزهی حقوق و تکالیف به رسمیت میشناسد. وی با استناد به قول محمد عابد الجابری گفت: در اسلام اصل بر توحید است امّا در سیاست اصل بر شرک و شراکت همهی ساختارها و طیفها و... در تصمیمگیریهای سیاسی و مدیریت است. وی گفت: با استناد به آیهی «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ» افزود: وجود تفاوت میان انسانها یک حقیقت آفاقی و یک حقّ برای دیگری است و مراد از آن تعارف و همشناسی است.
وی تأکید کرد که وجود تفاوت و تمایزات هویتی نباید سبب تبعیض در حقوق فردی شود و آنرا در ساختار یگانهی جهان هستی که انسان را از نفس واحد آفریده است باید دید. وی با استناد به آیاتی از قرآن مجید از جمله: «ثُمَّ إِلَى رَبِّكُم مَّرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ»، گفت: بنا به این آیات محکم قرآنی، هیچکس حقّ ندارد تفاوتها و تنوّع را از میان بردارد و تنها خداوند متعال است که در روز قیامت بین آنها داوری خواهد کرد.
وی گفت: اختلافها و تفاوتها و تمایزات تنها با پند و اندرز و موعظه مدیریت نمیشوند؛ بلکه باید این تکثر در قالب حقوق اساسی برابر در قانون اساسی به رسمیت شناخته شوند و همهی طیفها احساس تعلق و وابستگی به نظام سیاسی و حقوقی در ساختار مدیریتی دولت- ملّت داشته باشند و احاد انسانی حقوق و تکالیف یکسان داشته و حقّ متفاوت بودن برای آنان نه بهعنوان موهبت و بخششی از سوی دیگران، بلکه بسان حقّ انسانی به رسمیت شناخته شود.
دکتر عبدالسلام امامی امام جمعهی مهاباد نیز در ادامه این همایش بیان کرد: اسلام دین اخوت، وحدت، یکدلی، مساوات و برابری است و جذابیتهای آن موجب شده تا جوانان اروپایی روز به روز به این دین بزرگ الهی بیشتر روی آورند.
ماموستا امامی وحدت را رمز پیروزی مسلمانان جهان دانست و خاطر نشان کرد: باید با افزایش آگاهی مردم، تبیین اندیشهها و بصیرت افزایی دینی به تقویت و گسترش اتحاد اسلامی همت گماشت تا اینگونه به همزیستی مسالمتآمیز میان مذاهب اسلامی دست یافت.
دکتر صلاحالدین خدیو روزنامهنگار و تحلیلگر سیاسی در پنل دوم همایش در سخنانی گفت:
«رواداری گرچه امروز در جوامع کثرتگرای غربی بویژه آنهایی که به صورت رسمی چند فرهنگگرا محسوب میشوند، فضیلتی بی چون و چرا محسوب میشود، امّا برآمدن آن در سپهر اندیشه و سیاست اروپا، بیشتر محصول یک ضرورت بود. ضرورتی که اصطلاحاً از پی سازشهای دردناک سر برآورد.»
وی افزود: منازعات پایانناپذیر میان اعتقادات و باورهای متضاد و متعارض که راهی برای سازش و توافق نمیجستند و طرفین دعوا نمیتوانستند به عنوان نمایندهی صراط مستقیم و مذهب صالح، نظر خود را به دیگران تحمیل کنند. در متن چنین کارزاری بود که «رواداری» مانند هر نظریهی جدیدی که در شرایط بنبست و انسداد به دنیا میآیند، به آرامی و به تدریج بعنوان یک راهحل مطرح شد.
وی درباب تبارشناسی رواداری گفت: «وابستگی به شرایط عینی در واقع سرنوشت مشترک بیشتر اندیشههای سیاسی است و گویای این واقعیت که هیچ نظریهای در خلأ زاده نمیشود. نظریهی حاکمیت یکپارچه و دولت مطلقهی هابز نتیجهی دغدغهها و دلمشغولیهایی است که عمدتاً مخلوق بریتانیای ناآرام و ناامن قرن شانزده بودند. پیمان وستفالی و طلیعهی دولت مدرن که مشروعیت خود را از موجودیتی سیاسی بنام ملت میگرفت، نتیجهی جنگهای مذهبی سی ساله اروپاست. هر سه این نظریهها قبل از آنکه به هنجار تبدیل شوند، اجبار بودند و چند سده آزمون و تجربه نیاز بود تا آنها را از ضرورت به فضیلت تبدیل نماید.»
وی درباب ایضاح مفهومی رواداری گفت: نوعی طرز تلقی همراه با تحملِ طرفِ مقابل در جامعه است که موجب همزیستی صلحآمیز و خشونتگریزی میشود. شخص «روادار» در اعتقادات، نحوهی رفتار و کردار و یا شیوهی عمل و زندگی دیگران دخالت نمیکند حتی اگر آن اعتقاد و رفتار برایش سؤالبرانگیز باشد. رواداری نوعی طرز تلقی همراه با تحملِ طرفِ مقابل در جامعه است که موجب همزیستی صلحآمیز و خشونتگریزی میشود.
وی تأکید کرد که اگر در جهانی همگن و همسان و عاری از تفاوت زندگی میکردیم که در چشم انداز هیچ مسئلهای وجود نداشت، نیازی هم به رواداری نبود.
خدیو چالشهای مخالف رواداری را به دو دسته تقسیم کرد و افزود: «دستهای که به جهانشمولی ارزشهایی چون دموکراسی، حقوق بشر و آزادی عقیده و وجدان باور داشته و هیچ نسبیتی را در آن نمیپذیرند. از نظر اینان به ارزشها باید به مثابهی یک مذهب جهانی و یا یک قانون اساسی عالمگیر نگریست و هیچ جرح و تعدیلی به بهانه نسبی بودن موازین و معیارها در آنها روا نیست.
گروهی دیگر امّا در واکنش نسبت به دگرگونیهای ایجاد شده در جوامع خود بدلیل ورود مهاجران، روی دندهی راست افتاده و با پیگیری نوعی سیاست هویت، دنبال نابگراییهای سیاسی و فرهنگی افتادهاند. اینان مخاطبان احزاب و دستجات نوفاشیستی و سیاستمداران عوامگرا هستند.»
وی افزود: در کشورهای خاورمیانه بدون استثنا مسیر رواداری مشخصاً از راه گردن نهادن به الزامات دولت ـ ملت میگذرد. این بدان معناست که دولت به لحاظ عقیدتی بیطرف شود و نماینده تنوّع و تکثرهای موجودیتی سیاسی بنام ملت گردد. این بدان معناست که تا سیاست شهروندی و برابری حقیقی و حقوقی تمام اتباع جای سیاست هویت را که میان شهروندان دست به گزینش و انتخاب میزند نگیرد، نمی توان راهی برای نیل به رواداری و دگرپذیری متصور بود.
وی تأکید کرد: تجربهی غرب در این زمینه راهگشاست. نخست سیاست کرامت جای سیاست شرافت را که مبتنی بر مال و خون و مذهب و تبار و جنسیت بود گرفت. این تحول به این معنا بود که تمام افراد در برابر قانون برابر شدند. پس از تعمیق این مهم، این پرسش پدید آمد که شهروندان آزاد شده و مساوی در برابر قانون، تعلقات فرهنگی، مذهبی، و هویتی متفاوتی هم دارند که صرفاً در اجتماعات گروهی متجلّی میشود. یعنی غیر از هویت فردی دارای هویتهای جمعی هم هستند که نیازمند پاس داشتن است.
خدیو افزود: جوامع اسلامی در مواردی نظیر سیاست شهروندی امپراطوری عثمانی بعنوان جامعهای متکثر و متنوّع به لحاظ مذهبی و قومی و چه حکومت مسلمانان در اندلس، تجربیات شگفتانگیزی از رواداری به منصهی ظهور گذاشتهاند که بعضاً امروزه در غرب در مباحث چند فرهنگگرایی به آنها استناد میشود.
وی در پایان گفت: دولتهای موجود که یا محصول دولت ـ ملتسازیهای مخلوق استعمارند و یا ناشی از تعجیل در ورود ناقص این ایده و نونوار کردن دولتهای ماقبل مدرن، نتوانستهاند به تمام معنا دولت ملی باشند؛ از اینرو باید نخست این گام برداشته شود. برای داشتن اجتماعی روادار و عاری از خشونت، فرد، جامعه و دولت هر سه باید روادار و دگرپذیر شوند.
در بخش دیگری از پنل دوم «استاد تحسین حمه غریب» از نواندیشان برجستهی اقلیم کردستان و مدیر مؤسسهی معرفتی «هژان» و استاد دانشگاه توسعهی انسانی سلیمانیه، از رواداری و دگرپذیری به مثابهی فضیلت اخلاقی یاد کرد و تأکید کرد که ضمن اینکه حقّ متفاوت بودن و «دیگری مرکزی» ضروری است به حقی اساسی تبدیل شود که در قانون اساسی تبلور مییابد باید پیش از آن، بهعنوان فضیلتی انسانی در سویدای نهان انسانها نهادینه شود. وی با تأکید بر اخلاق فضیلتگرایانه، و به حقّ برخطا بودن و حقّ ناحق بودن بهعنوان شاخصهی مهم دگرپذیری اشاره و همزیستی مسالمتآمیز انسانها را در همین چارچوب میسر و شدنی دانست.
دکتر سید نوید نقشبندی استادیار گروه فقه شافعی دانشگاه کردستان سخنران دیگر همایش به تعریف و تبیین انواع «دیگری» در قرآن کریم، کلام اسلامی، فقه و عرفان ایرانی- اسلامی پرداخت.
وی افزود: مفهوم «خودی» و «دیگری» زاییدهی وجود تنوّع در ساختار هستی است. گرچه موضوع تنوّع در هستی و در انسانها بدیهی است؛ امّا قرآن در آیهی ٢٢ سورهی مبارکهی روم بدان اشاره میكند و این نشانهی اهمیت آن است. وی افزود در قرآن خداوند در آیات ١١٧ بقره و ١٠١ انعام اشاره میکند که همو «بدیع السماوات والأرض» است؛ خداوند بدیع است و هیچ مخلوق قدیمی ندارد، خداوند دو بار یک چیز را نمیآفریند.
این پژوهشگر دینی افزود: اعتقاد به تنوّع و پذیرش آن یک تاکتیک موقتی نیست بلکه یک بینش برآمده از واقعیت موجود در هستی(همهی مخلوقات اعم از فیزیکی و... ازجمله روحیات، عقاید، سنن و قوانین ثابت هستی) است که همواره همراه و همگام محقق است. وی ادامه داد: این باور به تعدد به نسبیتگرایی میانجامد و این یک توصیه نیست بلکه یک واقعیت است که پذیرش یا عدم پذیرش ما در آن تغییری ایجاد نمیکند و علمای پیشین ما ازجمله امام شافعی و نووی(رحمهمالله) همواره در صدور فتواها در نظر داشتهاند و مورد قبول ایشان بوده است. نقشبندی افزود: قائل شدن به تنوّع، پذیرش واقعیت موجود است و علم به این واقعیت باید تکاندیشی را ازمیان بردارد. وی در پایان تأکید کرد: امّا عاملی هست که پس از علم به واقعیت مانع پذیرش آن میشود و آن بغی(= همهچیزخواهی، خودشیفتگی و...) است.
سخنران پایانی این همایش دکتر رسول ابوالمحمدی از علمای دینی سقز بود. وی درباب «باور به وحدت دین و تعدّد شرایع، حقّ و صواب از مسلّمات دین اسلام است» سخنرانی کرد و گفت: «بدیهی است که همه میپذیرند که انسانها در پارهای از امور فطری، یعنی جنسیت، زبان، نژاد، فرهنگ، رنگ و... تفاوتهای دارند. لازمهی این تفاوتها گوناگونی در امور اختیاری مانند تدین، تمذهب، نظم سیاسی، اقتصادی، آموزشی و.. است و چارهای از این گوناگونی نیست.»
وی افزود: با این وصف قرآن کریم بیان میدارد که به رغم این تفاوتها، اسباب و اموری فطری و کسبی دیگری وجود دارد که انسانها را به هم پیوند میدهد مانند تولد از نفس واحده، اخوت انسانی، اخوت ایمانی، وحدت دین، معاهدات و قراردادهای اجتماعی و... باور به وحدت در بخشی از امور فطری و کسبی و تعدد و کثرت در بخشی دیگر از آنها میطلبد که انسانها امور مشترک و وحدت را مبنا و امور متفاوت و متعدد را فرست همزیستی مسالمتآمیز بدانند. لذا کثرتگرایی از حیث معرفتشناسانه، مسألهی است که میتوان با آن تعامل کرد. امّا این تعامل بعد از تسلیم در برابر این موضوع است که هیچ انسان یا جماعت انسانیای در ادعای برخورداری از حقیقت کامل اولویت ندارد. اعتقاد به این حقیقت و رعایت آموزههای دگرپذیری قرآن کریم منجر به همزیستی و همکاری میشود،
این استاد حجره و دانشگاه در پایان سخنانش، نتایج زیر را به دست داد:
١. یکی از ویژگیهای بزرگ اسلام انسانی بودن آن است، که بخش مهمی از اصول و مبادی نظری و عملی آن را به خود اختصاص داده است به شیوهای که به عقاعد، عبادات، شعائر، منهج، اداب و اخلاق آن گره خورده است.
٢. یکی از ثمرهی انسانی بودن اسلام اخوت و برادری انسانی است، که اسلام آن را بر این مبنا بنا نموده که تمام بشریت فرزندان زن و مردی هستند که به اصطلاح قرآن آنان را در دایرهی ارحام عام و بهمپیوسته عمومی قرار میدهد. و بالتبع اسباب و عللی خلقتی و کسبی قرار داده که در صورت رعایت، مایهی ارتباط و تحمل و دگرپذیری است.
٣. بعد از اخوت انسانی، قرآن اخوت دینی و ایمانی را مقرر نموده که نه تنها با اخوت انسانی مخالفت ندارد بلکه در راستای تقویت آن قرار دارد.
٤. دین در طول تاریخ بشریت و تمام انبیا یکی بوده، ولی شرایع و مناهج آنان متعدد و متنوّع.
٥. تفرق در دین غیر مشروع وتنوّع در شرایع صحیح و مجاز بوده است.
٦. این نهج(وحدت دین و عدم صحت تفرق در آن) در دین محمدی هم صدق میکند، به این معنا که تفرق در دین اسلام مردود، ولی اختلاف، تنوّع، تکثر و تعدد در احکام فقهی، فتوای، سیاسی، فکری، دعوی و منهجی مشروع و مجاز است.
٧. لذا وحدت شریعت در اسلام مانع اختلاف و تنوّع در احکام و فتاوا نیست و این اختلاف تفرق در دین محسوب نمی شود، بلکه اختلاف در اجتهاد و رأی است که در این شریعت واحده به آن اجازه داده شده است.
٨. باور به پذیرش تکثر و تنوّع احکامی، فتوای، دعوتی، سیاسی، فکری و.. مستلزم تعاملی است که قوانین و آداب آن در بطن خود شریعت اسلامی وجود دارد و از پیروان خود خواسته است که آن را رعایت کنند.
٩. رعایت آداب خلاف و باور به تعدد بزرگترین عامل دگرپذیری است.
گفتنی است در ابتدای این مراسم جلال معروفیان، «دبیر نخستین همایش دگرپذیری و رواداری» ضمن عرض خیر مقدم به حاضران و تشکر از همهی کسانی که در برگزاری این همایش سهیم بودهاند در ایضاح مفهومی دگرپذیری گفت: «دگرپذیری عبارت است از پذیرشِ زندگی و ارتباط مسالمتآمیز در چارچوب قانون و اخلاق با دیگر انسانهاییکه از لحاظ قومی، زبانی، رنگی، نژادی، فکری، دینی و مذهبی و... با ما یکسان نیستند؛ به نحوی که به لحاظ روانی و فکری، وجود آنان را در کنار خود بپذیریم و با زور و خشونت باورهای خود را به آنها تحمیل نکنیم.»
با توجّه به نقش فرهنگ و سرمایهی اجتماعی در توسعه، دگرپذیری و رواداری اهمّیتی مضاعف مییابد؛ زیرا بدون قبول «دیگری» گفتوگو و شناختی حاصل نخواهد شد و بدون گفتوگو و شناخت، نمیتوان از همهی ظرفیتهای طبیعی و قانونی برای پیشرفت و توسعه بهره گرفت.
در این همایش گروه سرود نوا به سرپرستی محمد احمدزاده از تهران، گروه موسیقی آقایان جلال خورشیدی و کاوه چلبی و نیز گروه موسیقی سنّتی آذری به سرپرستی آقای سلیمی از میاندواب به اجرای چند سرود پرداختند.
در پایان این مراسم، از پژوهشگران و سخنرانان همایش با اهدای لوح یادبود و تندیس همایش، تقدیر و تجلیل به عمل آمد.
