مهره‌ی شطرنج: برنامه پیشنهادی برای خودسازی- پاره‌ی نخست
نوشته: بانو سهیلا سعیدیانی - روانسر
بسم الله الرّحمن الرّحیم
الحمد لله ربّ العالمین والصّلاة والسلام على سيّد المرسلين وعلى آله وأصحابه و اتباعه الى يوم الدّين
همگی میدانیم که در زمانه‌ای سخت قرار گرفته‌ایم، از هر طرف ضربات هولناکی بر پیکره‌ی امّت اسلام وارد می‌شود دشمنان از دیر باز تاکنون با برنامه‌های دقیق و بلند مدت قصد تضعیف ما را داشته و دارند و در این دوران بیشترین ضعف بر امّت اسلام وارد شده است.
متأسّفانه اکثر ما در خوابی نه چندان خوش فرو رفته‌ایم. مهره‌ی سرباز صفحه‌ی شطرنج دشمنان شده‌ایم. وقت آن است که تکانی به خود بدهیم؛ از خواب غفلت بیدار شویم، یک سرباز ساده‌ی پیاده‌نظام هم می‌تواند با شجاعت حرکت کند و بازی را به دست بگیرد و تاریخ را بسازد. هر کدام از ما زنان مسلمان، سرباز ساده‌ای هستیم که می‌توانیم با ایفای نقش مادر، همسر و زن مسلمان، ضعف واردشده بر پیکره‌ی اسلام را درمان باشیم.
از شما خواهران عزیزم تقاضا دارم به خود بیاییم، از خواب غفلت بیدار شویم، زنان در طول تاریخ اسلام زحمات بسیاری کشیده‌اند. به اولین‌ها بنگرید اولین مسلمان، اولین شهید. به مادرانی که فرزندان نوجوان خود را به جهاد تشویق می‌کردند، مادرانی که علم‌آموزی فرزند را به دیدار او ترجیح می‌دادند. همسرانی که از شوهران خود روزی حلال درخواست می‌کردند، همسرانی که حافظ مال و ناموس شوهران خود بودند. زنانی که با اخلاق و رفتار خود دعوتگران دین اسلام بودند. زنانی که با پوشش و حجاب خود مدافع دین اسلام بودند. زمان آن رسیده است که به وظایف خود به‌خوبی عمل کنیم. زمان تلاش فرارسیده است. باور کنید و ایمان داشته باشید که می‌توانیم. ما به پشتوانه‌ی ایمان به الله متعال و در سایه‌سار عمل به دستورات قرآن و سنّت می‌توانیم و قادریم به یاری امّت اسلام به پا خیزیم. زمان تعلل نیست از همین لحظه شروع کنیم، اولین قدمها را محکم و استوار برداریم. حتماً می‌پرسید چگونه؟
نماز؛ اولین گام بندگی و خودسازی
به عنوان شروع اولین قدمها را با خودسازی برمی‌داریم. و خودسازی را با عبادات آغاز میکنیم. انجام عبادات آنگونه که در شرع آمده و با خلوص نیت بزرگترین و مهمترین قدم است. با نمازهای یومیه شروع میکنیم می‌دانم که همگی الحمدلله اهل نماز هستیم، فقط محض یادآوری خدمتتان عرض می‌کنم. نمازهای واجب را به موقع به جا آوریم چند دقیقه قبل از اذان وضو گرفته، آماده باشیم. هرکاری که داریم در وقت نماز کنار بگذاریم و فقط به فکر پاسخگویی به ندای الله متعال باشیم مانند صحابه باشیم هر کاری که داشتند در موقع اذان رهایش می‌کردند و به ندای «حیّ علی الصلاة » پاسخ می‌گفتند. حتّی کفاش و خیاط سوزنی را که فرو کرده بود خارج نمی‌کرد تا نمازش را به جا نمی آورد. از کسانی که به حج مشرف شده‌اند بپرسید حتماً از لذت نماز اول وقت خاطرات شیرینی دارند. نماز را اول وقت به جا آوریم تا تأثیر فوق‌العاده‌اش را دریافت کنیم. در کنار نمازهای واجب از نمازهای سنّت عافل نشویم. یادمان باشد که الله متعال می‌فرماید هرکس می‌خواهد به من برسد عبادات واجب را به جا آورد و هرکس می‌خواهد سریعتر و قبل از دیگران به من برسد از به جا آوردن سنّت غافل نشود. پس با انجام سنّتها برای رسیدن به رضایت پروردگار از هم سبقت بگیریم و چه زیباست این مسابقه‌ی « وَفِي ذَٰلِكَ فَلْيَتَنَافَسِ الْمُتَنَافِسُونَ» ﴿المطففين: ٢٦﴾ و این همان چیزی است که باید برای آن مسابقه دهید رضایت پرودگار و بهشت پر نعمت! نمازهای سنّت رواتب را تا حد امکان به جا آوریم(دو رکعت قبل از نماز صبح، چهار رکعت قبل از ظهر، دو رکعت بعد از ظهر، دو رکعت بعد از مغرب و دو رکعت بعد از عشاء)، در فاصله‌ی بالا آمدن آفتاب تا نیم ساعت قبل از ظهر وضو داشته باشیم و در اولین فرصت حداقل نماز ضحی را به جا بیاوریم (حداقل دو رکعت حداکثر ده رکعت) یادمان باشد هر صبح که از خواب بیدار می‌شویم بر هر مفصلی از مفاصل بدن صدقه‌ای واجب می‌شود و نماز ضحی ثوابی برابر با همه‌ی آن دارد. نماز وتر بعد از عشاء را فراموش نکنیم. اگر برایتان مقدور است در طول هفته یکبار یا بیشتر نیمه‌های شب (ترجیحاً یک ساعت قبل از نماز صبح )بیدارشوید و نماز شب را به جا آورید و با دعا و استغفار به نماز صبح وصل شوید تاثیرات این نماز و دعای شبانه را در زندگی روزانه مشاهده خواهید کرد. ان شاء الله.
به فکر کودکانمان هم باشیم سنین خردسالی فرصت بسیار مناسبی برای آموزش نماز به آنهاست. کودکان دوست دارند در کنار پدر و مادر بایستند و حرکات نماز را تکرار کنند از این خصلت فطری کودکان استفاده کنید تا نماز را به خوبی یاد بگیرند. برای انجام این کار، کلمات نماز را با صدای بلند و شمرده شمرده ادا کنید تا فرزندتان آن را به خوبی یاد بگیرد؛ صبر و حوصله به خرج دهید و آرام آرام نماز را به او آموزش دهید. به کودکان خود یادآوری کنید که برای پذیرفته شدن در صف مسلمانان نماز، اولین قدم است. اجازه ندهیم برای یاد دادن نماز به کودکانمان کسی از ما پیشی بگیرد؛ چرا که تا هر زمان او نماز میخواند قطعاً برای شما حسنات ذخیره می‌شود؛ از این خیر فراوان به آسانی نگذرید. با یاد دادن نماز، تازه کار ما شروع می‌شود مرتب باید زمان نماز را به آنها یادآوری کنیم خسته نشویم با زبانی شیرین با مدارا و صبر فرزندانمان را به سوی نماز خواندن فرا خوانیم. پدرها پسرها را تشویق کنند و به همراهشان در مساجد نماز جماعت بخوانند. اصول حضور در مساجد و چگونگی نماز جماعت را قدم به قدم به آنها آموزش دهند و مادرها دختران را با تهیه‌ی چادر و مقنعه‌ی نماز تشویق کنند و در کنار دختران نماز را به جماعت بخوانند صبر بسیاری نیازمند است اما امیدوار باشیم حتماً نتیجه‌ی مثبت می‌گیریم.
روزه؛ دومین ابزار خودسازی و ابراز بندگی
دومین مرحله‌ی خودسازی توجه به روزه‌ی ماه مبارک رمضان و همچنین روزه‌های سنّت است. روزه‌ی ماه رمضان در سال یک بار زمان انجامش فرا میرسد و از عبادات مهم در خودسازی و تربیت نفس است. پس سعی کنیم بهترین استفاده را از این ماه داشته باشیم و هر سال در ابتدای ماه این نکات را به خود یادآوری کنیم.
زمانی که برای استقبال از یک مهمان عزیز آماده می‌شویم روح از شادمانی دیدار به پرواز در می‌‌‌‌آید و روان به شوق دیدار جان می‌گیرد. هر قدر ارزش مهمان بیشتر باشد مراسم استقبال و آمادگیها بیشتر می‌شود و در صورتی که بدانیم امکان دارد این آخرین دیدار باشد احساسات چند برابر می‌شود. در میان عبادات، روزه‌ی ماه رمضان بیشترین امکان را دارد که دوباره تکرار نشود؛ زیرا آدمی نمی‌داند تا سال بعد زنده خواهد ماند تا از این فرصت بیکران معنویت و دیدار دوست بهره‌مند شود یا نه؟ پس بسیار مناسب است که انسان مسلمان به نکاتی در این باره توجه کند:
۱-با خلوص نیت تصمیم قطعی داشته باشیم که در این ماه مبارک روزه باشیم. دعا کنیم که خداوند ما را به این ماه مبارک برساند و اگر توفیق درک ماه را یافتیم شکر و سپاس الله متعال را به جا آوریم.
۲- در فرزندان ایجاد شور و شوق نماییم. داستانهایی از برکات روزه برایشان تعریف کنیم از خاطرات شیرین روزه‌داری، مهمانی‌های افطار، از لذت سحری خوردن، شرکت در کلاسهای ماه رمضان و نماز تراویح، برایشان بگوییم و شوق روزه را در قلبهایشان زنده کنیم. از شبهای قدر و مفاخر روزهای رمضان بگوییم. از پیروزی‌های مسلمانان در این ماه مبارک برایشان تعریف کنیم. با شور و شوق به تمییز کردن خانه و آماده‌سازی آن برای ورود به ماه مبارک بپردازیم: مانند زمانی که برای ورود یک مهمان عزیز آماده می‌شویم. از لحاظ علمی و فقهی خود را برای روزه‌داری آماده کنیم احکام روزه را در حد ساده‌ی آن یاد بگیریم. اگر امکان حضور در مساجد باشد آداب مسجد و حضور در آن را در حد امکان به فرزندان خود آموزش دهیم.
۳-با اعضای خانواده، نشستی خانوادگی تحت عنوان «بیایید برای رمضان آماده شویم» ترتیب دهیم. در این نشست با مشورت همه‌ی افراد خانواده برنامه‌ای را برای استفاده‌ی بهتر از این ماه تدوین و مکتوب کنید. بچه‌ها را تشویق کنید و از پیشنهاداتشان استقبال کنید.
۴-طبق طرح برنامه‌ریزی شده برنامه‌ای برای تلاوت قرآن داشته باشیم. سعی کنیم ساعاتی را برای تلاوت قرآن انتخاب کنیم که همه‌ی اعضا بتوانند در آن شرکت کنند مخصوصاً کودکان خردسال را در کنار خود بنشانیم تا به تلاوت گوش دهند البته صبر و حوصله‌شان را در نظر داشته باشیم. فرصت خوبی برای آموزش حفظ قرآن به کودکان است سوره‌های کوچک را به آنها آموزش دهیم و در قبال یادگیری و حفظ سوره‌ها به آنها جایزه دهیم ان‌شاءالله نتیجه‌ی مثبت خواهید گرفت. فرصت بسیار مناسبی برای آموزش نماز هم هست. گفتیم که کودکان دوست دارند در کنار پدر و مادر بایستند و حرکات نماز را تکرار کنند. باز هم تکرار میکنیم از این خصلت فطری کودکان استفاده کنید تا نماز را به خوبی یاد بگیرند.
۵-برنامه‌ای برای دعا در این ماه آماده کنید. دعاها و خواسته‌های خودمان را یادداشت کنیم و در اوقات دعای سحر و افطار و در نمازها به طور مرتب همین خواسته‌ها را از الله متعال درخواست کنیم. یادمان باشد از فرمانروای مطلق کائنات درخواست میکنیم پس خواسته‌هایمان بزرگ باشد و خواهران و برادران ایمانی خود را در دعاهایمان فراموش نکنیم. به فکر همه‌ی مسلمانان باشیم و آزادی، عزت و سربلندی همه را از الله متعال درخواست کنیم.
۶-برنامه‌ای برای صدقه داشته باشیم در این ماه اگر امکان دارد کمی پول توجیبی بچه‌ها را زیاد کنیم تا آنها هم بتوانند در صدقه دادن شرکت کنند. پاداش الهی صدقه را برایشان توضیح دهید و آداب صدقه دادن را به آنها بیاموزید؛ اگر ماهانه به بچه‌ها پول می‌دهید برای عادت دادنشان به پرداخت زکات از آنها بخواهید ٥/٢ درصد از آن را برای افراد مستحق کنار بگزارند به آنها یادآوری کنیم که از صفات مؤمنان و محبان الله متعال بخشندگی و انفاق است.
۷-از هم‌اکنون اوقات رمضان را تنظیم کنید. یادمان باشد رمضان زمانی است برای تمرین اعتدال، کم‌خوابی، کم‌خوری و کم‌گویی. درست است که خواب روزه‌دار هم عبادت است ولی بهتر است از میزان مشخصی بیشتر نباشد. پرخوری کردن در افطار و سحر اصلاً خوب نیست به علاوه از اسراف و زیاده‌روی در سفره‌ها باید پرهیز کنیم. ساعاتی را در طول روز به سکوت بگذرانیم. همچنین خودمان را عادت دهیم به گفتن اذکار در همه حال. به کودکان آموزش دهیم که اذکار مختلف را در حالات مختلف بر زبان آورند. برنامه‌های تلویزیون را محدود کنیم تصمیم بگیرید چه برنامه‌هایی را نگاه کنید و فقط برای آن برنامه‌ی خاص تلویزیون را روشن کنیم.
۸-کودکانی که هنوز به سن بلوغ نرسیده‌اند را به گرفتن روزه تشویق کنیم. به آنها بگوییم که به لطف الله متعال می‌توانی سختی‌ها را تحمل کنی و به پاداش بزرگ روزه‌داران دست پیدا کنی ولی به آنها زیاد سخت نگیرید؛ اما اگر بالغ شده‌اند باید روزه بگیرند. برای تشویق روزه‌اولی‌ها برایشان هدیه‌ای تهیه کنید اگر می‌توانید با حضور پدربزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها اولین روزه گرفتنشان را جشن بگیرید و جایگاه جدیدش را در میان بندگان مخلص خداوند تبریک بگویید.
۹-برنامه‌ای برای مطالعه داشته باشید کتابهایی از زندگی صحابه و پیامبر عزیزمان تهیه کنید و کودکان را با آن بزرگواران آشنا کنید.
۱۰-اگر امکان حضور در مساجد بود همراه فرزندان در نماز جماعت و نماز تراویح و مجالس قرآن شرکت کنیم. اگر هم امکانش نبود حتماً نماز تراویح را در منزل به جا آورید و سعی کنید به جماعت برگزارش کنید.
۱۱-از به جا آوردن صله‌ی رحم در این ماه غافل نشوید. مهمانی‌هایی ساده ترتیب دهید و با مهمانان خود و همینطور با شرکت کودکان، نماز و قرآن خواندن را فراموش نکنید.
۱۲-در رفع مشکلات مادی و معنوی همسایه‌ها و اقوام در حد توان تلاش کنیم.
۱۳- در وقت سحر سعی کنید همه‌ی اعضای خانواده بیدار شوید و در کنار هم از برکات سحر برخوردار گردید و نماز صبح را به جا آورید. حتی کودکانی که روزه نمی‌گیرند هم اگر می‌توانید بیدار کنید و لذت عبادت را بچشید.
۱۴-اگر افرادی پیر و یا بیمار در خانواده دارید که نمی‌توانند روزه بگیرند وضعیت آنها را برای کودکان شرح دهید و طوری با آنها برخورد کنید که احساس ناراحتی نکنند خود را سربار ندانند.
۱۵-به کودکان بیاموزید و یادآوری کنید که در ماه مبارک به مادر خانواده در تهیه‌ی سفره‌ی افطار و سحر کمک کنند تا او هم بتواند به موقع به برنامه‌های تدوین شده بپردازد.
۱۶- شبهای قدر را قدر نهیم همراه خانواده این شبهای پر برکت را احیا کنیم دعا و تلاوت همراه با تدبّر را در این شبهای پرخیر از دست ندهیم. یکی از عبادات و سنّتهای فراموش‌شده یعنی سنّت اعتکاف را در این شبها زنده سازیم. اگر می‌توانیم در مسجد و اگر امکانش نیست در خانه این سنّت را احیا کنیم. برای اینکه فرزندان بتوانند این سنّت بسیار با ارزش را زنده کنند به آنها کمک کنیم و آموزش بدهیم. برای اجرای این سنّت در هر ساعتی از شبانه‌روز و یا در شبهای قدر ابتدا نیت میکنیم که به عنوان مثال یک ساعت یا دو ساعت معتکف شویم وضو می‌گیریم و دو رکعت نماز می‌خوانیم. در گوشه‌ای از منزل خلوت میکنیم و در مدت زمانی که نیت کرده‌ایم کاملاً با خدای خودمان خلوت میکنیم و این مدت را با دعا و راز و نیاز و نماز و تلاوت قرآن همراه با تدبّر سپری میکنیم و فقط برای تازه کردن وضو اگر نیاز باشد اعتکاف را ترک میکنیم. اصل این است که سنّت اعتکاف حتماً در مسجد باشد ماندن در خانه و انجام عبادت اعتکاف تنها در صورتی انجام می‌شود که امکان حضور در مسجد نداشته باشیم.
۱۷-از اسراف و زیاده‌روی پرهیز کنیم از سفره‌های پرهزینه و تجمّلات بکاهیم و بیشتر به فکر نیازمندان باشیم. صدقات را بیشتر کنیم. این ماه ماه بخشش است بیشتر ببخشیم در انفاق کردن همچون ابر پر باران آسمان باشیم و ایمان داشته باشیم خداوند نعماتش را همچون باران بر خانه‌هایمان نازل خواهد کرد.هر قدر بیشتر ببخشیم بیشتر دریافت خواهیم کرد. پس از نقصانی روزی نترسیم بیشترین حد صدقه و انفاق و زکات را در نظر بگیریم و فقط شاهد برکات روز افزون آن باشید.
و بالاخره به یاد داشته باشیم رمضان ماه برکت است، رحمت الله متعال همه را فرا می‌گیرد، گناهان در این ماه بخشیده می‌شود، دعاها اجابت می‌گردند و خداوند به رقابت انسانها در کار خیر نزد فرشتگان مباهات میکند، پس بیایید در این ماه بزرگ در انجام کارهای خیر برهم پیشی بگیریم و از الله متعال بخواهیم ما را یاری دهد تا بتوانیم خیرات و برکات این ماه را شامل حال خود و خانواده‌هایمان گردانیم. همگی ما را مورد رحمت و مغفرت خود قرار دهد. آمین یا رب العالمین
روزه‌های سنّت و خودسازی
در طول سال بهتر است به روزه‌ی سنّت اهمیت زیادی بدهیم روزه‌های سنّت همچون شارژی در میانه‌ی راه هستند، که توان معنوی ما را تقویت میکنند میزان تقوا را افزایش می‌دهند برنیروی فرقان (قدرت تشخیص خوب و بد) می‌افزاید و حال و هوای زیبای رمضان و ساعات سحر و افطار را برایمان زنده می‌سازند. پس تا جایی که در توان دارید روزهای دوشنبه و پنج شنبه را فراموش نکنید. روزهای ١٣، ١٤ و ١٥ماههای قمری روزهای تاسوعا و عاشورا و روز عرفه و... خداوند به همگی ما توفیق اجرای سنّت را ببخشاید و در زمره‌ی روزه داران درگاهش قرارمان دهد. ان شاء الله
سومین وسیله‌ی تزکیه؛ تلاوت و تدبّر در قرآن مجید و حفظ آن
در ادامه‌ی تکالیف عملی توجه به تلاوت و تدبّر در قرآن کریم را باید مورد بازنگری قرار دهیم. راستی در طول شبانه‌روز چقدر از وقتمان را به خواندن قرآن اختصاص می‌دهیم؟ قرآنی که دستورالعمل زندگی، قانون الله و تنها راه سعادت ماست چقدر مورد استفاده ما قرار می‌گیرد؟ در طول روز چند بار به این کتاب بی نظیر سر می‌زنیم؟ متأسّفانه گاهی روزها می‌گذرد ما از آن غافلیم و این همان مصیبتی است که ما را لحظه به لحظه از سعادت دور می‌سازد.
بیایید تصمیمی جدی بگیریم در هر حالتی ساعاتی را به تلاوت و تدبّر اختصاص دهیم. بهترین زمان خلوت شب و سحرگاهان است هنوز کار روزانه شروع نشده و بدن به‌اندازه کافی استراحت کرده است بهتر است صفحاتی را برای خودمان تکلیف کنیم و هر روز صبح بعد از نماز صبح یا قبل از اذان صبح آن را تلاوت کنیم.
برنامه‌ای هم برای تدبّر در قرآن داشته باشیم از تفاسیر ساده شروع کنیم و هر روز تکرار می‌کنم هر روز حتی اگر یک آیه هم بوده آن را با تفسیر مطالعه کنیم و در آن تدبّر کنیم. ما فرزندان خود را به حفظ قرآن سفارش میکنیم و مرتب تشویقشان میکنیم که قرآن را حفظ کنند تا در روز قیامت شافعشان باشد اما چرا خودمان از حفظ قرآن غافلیم چرا ما شفاعت قرآن را نصیب خودمان نسازیم چرا در زمره‌ی دوستان الله متعال قرار نگیریم آن هم با حفظ آیات قرآن. ...دیر نیست از همین الان شروع کنید ما می‌توانیم. ...از همه مهمتر عملی کردن دستورات قرآن در زندگی است سعی کنیم هر آیه‌ای را که تلاوت کردیم و معنایش را دریافتیم آن را در زندگیمان عملی کنیم اینگونه به هدف والای پیام قرآن دست پیدا خواهیم کرد و سعادتمند دنیا و قیامت خواهیم شد ان شاءالله... پس تلاوت روزانه صفحاتی از قرآن،، دریافت معانی و تدبّر در تفاسیر آیاتی از قران، حفظ آرام و قدم و به قدم قرآن و بالاخره عمل به دستورات قرآن، موفق و موید باشید.
امّت «اقْرَأْ» و سرانه‌ی مطالعه
در ادامه‌ی تکالیف عملی خودسازی به کار و عملی اشاره میکنیم که کمتر از عبادات نیست و شاید پربیراه نباشد اگر بگوییم مغز و هدف عبادات در آن نهفته است. مطالعه و کتاب خواندن مطلبی است که در عین مهم بودن، در زمان ما، متأسّفانه بسیار مورد کم مهری قرار گرفته است. گاهی می‌‌شنویم که کسی میگوید من به مطالعه علاقه مندم،، یا اینکه من به مطالعه علاقه‌ای ندارم از کتاب خواندن خسته می‌‌شوم،، اما این را کسی باید بگوید که کتاب و مطالعه را تفریح و سرگرمی بداند نه انسان مسلمانی که به تایید کتاب آسمانیش، خواندن را، یک ضرورت برای زندگی و حیاتش می‌‌داند. کتابی که اولین کلام آن با لفظ «إقرأ» بر قلب رسول نازل گردیده است. تأکید بر خواندن در ابتدای یک رسالت عالمگیر قطعاً نشان از ضرورت این مطلب است. پس اظهار علاقه کردن یا بی‌علاقگی به خواندن بسیار بی‌معنی جلوه میکند و مانند آن است کسی بگوید به خوردن یا خوابیدن علاقه دارم یا بی‌علاقه‌ام یا خوردن و نوشیدن و خوابیدن خسته‌ام میکند. در حالی که اینها نیازهای ضروری برای زندگی و حیات بشر هستند؛ پس مطالعه هم به تأکید قرآن از ضروریات حیات است. باز هم به تأکید قرآن نه هر مطالعه‌ای بلکه خواندنی که برای الله باشد: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ ﴿١﴾ مطالعه‌اى سازنده است كه هدفش رضايت الله باشد. و اگر کسی اهل علم و مطالعه هم هست، باید این را بداند که این توانایی را خداوند به او بخشیده است پس مغرور نشود؛ چرا که انسان از خود چیزی ندارد و توانایی مطالعه و خواندن و علم‌آموزی همگی از جانب الله متعال است: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ ﴿١﴾ خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ ﴿٢﴾ اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ ﴿٣﴾ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ ﴿٤﴾ عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ ﴿٥﴾
دکتر راغب سرجانی در کتاب «ارزش مطالعه» میگوید: کلید قیام این امّت همان کلمه‌ی«اقْرَأْ» است. بدون خواندن و مطالعه امکان قیام امّت وجود ندارد.
از این رو یکی از مسؤولان یهودی میگوید: ما از امّت اسلام نمی‌‌ترسیم، زیرا امّت اسلام نه میخواند و نه مطالعه میکند. در حقیقت این یهودی دروغگو راست گفته است. امّتی که نمی‌خواند امّتی بی‌هیبت است و کسی به آن اهمیت نمی‌‌دهد.
این حقیقتی است که میزان بی‌سوادی در کشورهای اسلامی ٣٧ درصد است. تازه فقط قشر بی‌سواد نیستند که از مطالعه دور هستند بلکه متأسّفانه قشر باسواد و تحصیلکرده هم از مطالعه بسیار دورند و یا مطالعه‌ای سازنده ندارند یعنی یا در فضای مجازی مطالبی در هم برهم را می‌‌خوانند یا کتابهایی که ارزش خاصی در رشد معنوی و ارتقای سطح زندگی را ندارند مطالعه میکنند مانند رمانهای عاشقانه و جنایی و پلیسی و... و درصد کمی از جامعه‌ی اسلامی به مطالعه اهمیت می‌دهند و مطالعه‌ی سازنده دارند که برای درمان دردهای جامعه بسیار ناچیز است و مانند آن است مسکّنی ساده را برای درمان سرطانی پیشرفته به کار ببریم. پس برای اینکه از این اوضاع نابسامان نجات یابیم باید هر روز مطالعه‌ی سازنده داشته باشیم.
پس در واقع ما دو مشکل داریم: اول؛ گروهی که به مطالعه و خواندن علاقه‌ای ندارند و دوم؛ گروهی که عملاً ساعتهای زیادی را مطالعه میکنند اما هدف خاصی ندارند و مطالعه‌شان سازنده نیست.
برای حل مشکل اول مطالعه باید هدف و نیتی قوی داشته باشیم، من مسلمان طبق دستور و امر مستقیم الله به خواندن موظف شده‌ام، «إقرأ!» پس وظیفه دارم امر پروردگار را به جا بیاورم، همچنین برای بدست آوردن سعادت دنیا و آخرت به خواندن نیازمندم، برای اینکه به خانواده و اطرافیان و امّت اسلامی نفع برسانم به خواندن نیازمندم.
بعد از اینکه هدف را مشخص کردیم و نیت کردیم مطالعه کنیم نیازمند یک برنامه‌ریزی هستیم یعنی برنامه‌ای مشخص برای مطالعه، این که چه کتابی بخوانیم و در چه مدت زمانی آن را بخوانیم و همچنین چه ساعاتی را به مطالعه اختصاص دهیم، همگی یک برنامه‌ریزی منظم لازم دارد. همچنین مطالعه‌ی منظم و یادداشت‌برداری، نکات مهم را برای دیگران بازگو کردن، جمعی و به همراه دوستان مطالعه نمودن، گام به گام پیش رفتن و عجله نکردن در خرید کتاب و یکدفعه‌ای مقدار زیادی مطالب را ردیف نکردن برای مطالعه، ایجاد محیطی هرچند کوچک برای قرار دادن كتابهاى مناسب و بالاخره مشورت گرفتن از اساتید و علما در مورد نوع کتاب و نحوه‌ی مطالعه، همگی می‌توانند مارا در یک مطالعه صحیح و موفق یاری دهند.
برنامه‌ی مطالعاتی پیشنهادی
برای مشکل دوم، چندین زمینه‌ی مطالعاتی را خدمتتان معرفی می‌کنم.
- اولین زمینه و مهمترین آن همان خواندن و تدبّر در قرآن است. انتخاب ترجمه و تفاسیر مناسب ما را یاری می‌دهد فهم صحیحی از این پیام الهی داشته باشیم پس حتماً در برنامه‌ی روزانه تلاوت و تدبّر در قرآن را فراموش نکنیم.( البته قبلاً مفصل در این باره صحبت کردیم)
- خواندن کتابهایی در مورد احکام ساده(فقه) ما را یاری می‌دهد که در مسائل مربوط به حلال و حرام و شرعیات تا حدود زیادی آگاهانه عمل کنیم.
- آشنایی با سنّت صحیح و احادیث پیامبر (صلی الله علیه وسلم) هم ما را یاری می‌دهد که در راستای تعالی شخصیتی موفقتر عمل کنیم کتابهایی که در این زمینه وجود دارند مانند ترجمه‌ی صحیحین بخاری و مسلم، ترجمه‌ی فارسی اللؤلؤ والمرجان فیما اتفق علیه الشیخان و ترجمه‌ی ریاض الصالحین را می‌توان تهیه کرد و روزانه حداقل با یک حدیث آشنا شویم بسیار خوب و مفید خواهد بود.
- تاریخ یکی از زمینه‌های مطالعاتی بسیار مهم است. مطالعه تجارب گذشتگان و عبرت گرفتن از شکستها و ناکامیها راه پیروزی و موفقیت را هموار میکند. برای مطالعه‌ی تاریخ از خواندن سیره‌های معتبر و زندگینامه‌های صحابه و بزرگان دین غافل نشویم.
- در زمینه‌ی حرفه و شغل خاصی که داریم حتماً باید مطالعه داشته باشیم. هر کاری حتی خانه‌داری، نیازمند این است که با مطالعه و تحقیق به‌روزرسانی شود وگرنه همچنان درجا می‌زنیم و پیشرفتی نخواهیم داشت.
- در زمینه‌ی کودکان و نوجوانان حتماً باید مطالعه داشته باشیم. تربیت بخش مهم و اساسی زندگی ماست و تربیت صحیح از دامان پدران و مادران فرهیخته‌ای که با مسائل تربیتی اسلامی و صحیح آشنایی دارند آغاز می‌شود.
- مغز و روان انسان گاهی دچار خستگی می‌شود؛ پس نیاز به سرگرمی و تفریح هم هست خواندن اشعار زیبا و لطایف نغز، روح و روان را طراوت می‌بخشد. اینها تنها نمونه‌ها و پیشنهاداتی هستند برای یک مطالعه‌ی سازنده. امیدوارم این مطالب برای همگی ما آغازگر یک سیر مطالعاتی صحیح و سازنده باشد.
ذکر و نقش آن در خودسازی انسان
در ادامه‌ی تکالیف عملی به این نکته می‌رسیم که یک انسان مسلمان در تمام طول شبانه‌روز باید زبانی ذاکر و قلبی حاضر داشته باشد. تفاوت انسان زنده و مرده در همین نکته‌ی ذاکر بودن است. اذکاری که انسان مسلمان در طول شبانه‌روز می‌تواند خود را با آن مشغول سازد و نشاط و سرزندگی را به قلب و زندگی وارد کند.
همانگونه که همگی می‌دانید به جا آوردن شکر نعمت‌‌ها در دین مبین اسلام بسیار مورد توجه قرار گرفته است و ذکر «الحمدلله» در بسیاری از موارد بیان می‌شود تا همواره نعمات الهی را در نظر داشته باشیم پیامبر (صلی الله علیه وسلم) همواره توصیه فرموده‌اند که زبان و قلبی ذاکر داشته باشیم یعنی همزمان با به زبان آوردن ذکر قلبمان هم حاضر باشد. قدیمی‌ها تسبیحی در دست داشتند مدام لبهایشان به ذکر می‌جنبید اما چون در اکثر مواقع قلب حاضر نبود فقط به یک عادت تبدیل شده بود در حالی که می‌توان با حضور قلب این عادت را به عبادت تبدیل نمود (کاری به درست یا غلط بودن تسبیح به دست گرفتن ندارم راستش را بخواهید من ذکر گفتن را در بسیاری از مواقع فراموش می‌کنم اما تسبیح مثل یک یادآور آن را به یادم می‌اندازد). در سنّت صحیح الحمدلله گفتن در بسیاری از ساعات شبانه‌روز توصیه شده است. از لحظه‌ی بیدارشدن با ذکر«الحمد لله الذی احیانا بعد ما اماتنا والیه النشور» آغاز می‌شود پس از آن هر خوردن و نوشیدن با «بسم الله» آغاز و با «الحمد لله» پایان می‌‌‌‌یابد و اینگونه نعمت بیداری از خواب شبه مرگ و خوردنیها و نوشیدنیهای پاک را مرتب به ما یادآوری میکند که همه‌ی اینها از جانب خداست و شکر و سپاس فقط مخصوص اوست. البته همه میدانیم که الحمدلله در واقع همان خدایا تو را سپاس می‌گویم لفظ فارسی است. بعد از خواندن هر نماز ۳۳ مرتبه الحمدلله گفتن و با هر بار گفتن این کلمه نعمتی را در خاطر آوردن یکی دیگر از سنّتهای مورد تایید است یعنی فقط در ٢٤ساعت شبانه‌روز با پنج وعده نماز واجب ۱۶۵ مرتبه الحمدلله را بر زبان می‌‌‌‌آوریم و ۱۶۵ نعمت را در نظر می‌گیریم. سنّت است هر نعمتی که در طول روز به ما میرسد خواه مادی یا معنوی لفظ الحمدلله را بر زبان بیاوریم تا دهنده‌ی نعمت فراموش نشود قبل از خواب یکی از اذکار توصیه شده ۳۳ بار الحمدلله و صد البته یادآوری ۳۳ نعمت است با یک حساب سر انگشتی متوجه می‌شویم که طبق توصیه‌ی پیامبر عزیزمان در طول روز بیش از ۲۰۰ بار از نعماتی که به ما داده شده تشکر میکنیم البته باز هم متوجه باشیم حضور قلب بسیار ضروری است و در ضمن متأسّفانه بیشتر اوقات یا فراموش میکنیم یا تنبلی میکنیم و الحمدلله گفتن را یا فراموش میکنیم و یا فقط از روی عادت بر زبان می‌‌‌‌آوریم پس واقعاً به یادآوری و شاید تسبیح و یادداشت نیازمندیم.
یکی دیگر از اذکاری که می‌توانیم زبانمان را به آن مترنم سازیم ذکر «سبحان الله» است بعد از هر نماز ۳۳ مرتبه و قبل از خواب ۳۳ مرتبه و در اثنای گفتن سبحان الله بزرگی و بزرگواری الله متعال را در نظر آورید و به یاد بیاوریم که مشکلات روز مره و مصایب و ناراحتی همگی بر اثر کم کاریها و اشتباهات خودمان است و الله متعال از نقص بدور است.
در برخورد با مشکلات لفظ «الله اکبر» و «لا حول ولا قوة الا بالله العظیم» را فراموش نکنیم. «استغفر الله» کلید بخشایش گناهان و درمان فقر وکم‌آبی و مایه‌ی داشتن فرزندانی سالم و سربلند را هرگز فراموش نکنیم با هر «استغفر الله واتوب الیه» گفتن گناهان خود را پیش چشم حاضر کنیم و بخشایش را از الله متعال درخواست کنیم.
در آشپزخانه با «بسم‌الله» وارد شویم، در هنگام استفاده از آب ذکر «صلوات» را فراموش نکنیم به امید شفاعت محبوبمان حضرت محمد (صلی الله علیه وسلم) و نوشیدن از آب حوض کوثر، در هنگام شستن میوه و سبزی ذکر الحمدلله فراموش نشود و همینطور «اللهم ارزقنا حسن الخاتمة و اللهم اسالک الجنة» را بسیار بر زبان آوریم به امید اینکه خداوند بهشت و نعماتش را نصیبمان سازد، در هنگام روشن کردن گاز به الله متعال پناه ببریم و «اللهم اجرنا من النار» را بر زبان جاری سازیم، خسته که شدیم «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم» و «لا حول ولا قوة الا بالله العظیم» را فراموش نکنیم و اذکار صبحگاهی و شامگاهی را در حد توان بخوانیم و اینگونه در طول شبانه‌روز زنده به اذکار باشیم الله متعال قلب و روحمان را همواره با عطر یادش معطر سازد آمین برحمتک یا الرحم الراحمین
نقش سکوت و تفکر در تعادل شخصیت انسان
کم کم به مرحله‌ای می‌رسیم که نیاز به تمرین بیشتری داریم؛ چرا که می‌خواهیم شخصیتی متعادل از خودمان بروز دهیم. نیاز داریم که در طول روز تمرین سکوت داشته باشیم و در گفتارمان اعتدال را رعایت کنیم. زیاد سخن گفتن همواره مورد نکوهش بوده است و آنکس که زیاد سخن میگوید مهار سخن از دستش خارج می‌شود و در بسیاری از مواقع سخنانی میگوید که موجب پشیمانی‌اش می‌شود. چه خوب است دقایقی در روز تمرین سکوت کنیم، یاد بگیریم قبل از سخن گفتن کمی مکث کنیم و حرفمان را مزه‌مزه کنیم سپس آن را بر زبان بیاوریم. تمرین کنیم لحظاتی در روز در سکوت کامل در هستی و خلقت تفکر کنیم و ذهن را با ذکر سبحان الله متبرک سازیم. تمرین کنیم کمتر در مورد دیگران سخن بگوییم و به قضاوت رفتار دیگران نپردازیم بلکه سکوت کنیم و به نحوه‌ی رفتار خودمان فکر کنیم و در رفع عیوب رفتار خود تلاش کنیم و در این لحظات توبه و استغفار را فراموش نسازیم. حتی در برابر فرزندانمان هم تمرین سکوت کنیم کمتر امر و نهی کنیم و بیشتر به حرفهایشان گوش دهیم. در برابر بزرگترها هم در سکوت به درد دلهایشان توجه کنیم و شنونده‌ی صبور خاطرات دلنشین و تکراری پیرترها باشیم. تلاش کنیم اعتدال در گفتار را در وجودمان نهادینه سازیم.
پرهیز از پرخوری، اسراف و تبذیر
به فکر ایجاد تعادل در خوراک و پوشاک و خواب خود باشیم. همانگونه که همگی میدانیم پرخوری کردن از نظر پزشکی و سلامتی اصلاً صحیح نیست و بالطبع شایسته‌ی یک مسلمان نیست. علاوه بر آن اسراف در خورد و خوراک کفران نعمت است و نوعی ناسپاسی محسوب می‌شود. در این دوران سختی تا آنجا که امکان دارد از اسراف کردن بپرهیزیم. مواد غذایی را در راه سفره‌های رنگین و پرتجملات هدر ندهیم. همگی می‌دانید که در یک دوره‌ی کم‌آبی قرار گرفته‌ایم به مصرف آب توجه کافی داشته باشیم. میدانیم که برای تولید بسیاری از مواد غذایی میزان زیادی آب مصرف می‌شود با اسراف مواد غذایی در واقع در مصرف آب هم اسراف کرده‌ایم. الگوی مصرف مان را تغییر دهیم در ایجاد الگوی مناسب و صحیح پیش قدم باشیم به دنبال راه‌های صحیح مصرف باشیم در این راه اعضای خانواده را با خود همراه سازیم.
ادامه دارد...