مادر آگاهی
نشر نوگاممادرش روس بود و پدرش سفیر ایران در شوروی سابق. در کنار درس‌های مدرسه، فرانسه آموخت و بر زبان‌های روسی و انگلیسی نیز مسلط بود. در ۱۶ سالگی همراه خانواده‌اش به مسکو رفت و در آن‌جا در دانشگاه در رشته زبان و ادبیات تحصیل کرد. سه سال بعد به تهران بازگشت و در دانشگاه تهران فلسفه و علوم تربیتی خواند و دو سال بعد رشته تعلیم و تربیت را در دانشگاه لندن و کلمبیای آمریکا تکمیل کرد. در ۲۳ سالگی به ایران بازگشت و یک سال بعد اولین مدرسه‌ی تابستانه را تاسیس کرد.
لیلی آهی، معروف به لیلا اَیمَن از مؤسسان شورای کتاب کودک و از نویسندگان کتاب‌های درسی و کتاب‌های روش تدریس، در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۰۸ متولد شد.
لیلی آهی از آغاز کار شورای کتاب کودک تا سال ۱۳۵۹ که از ایران به آمریکا مهاجرت کرد، دبیر هیات مدیره این شورا بود. او از دوستان و همکاران نزدیک توران میرهادی بود.
شاید بتوان گفت این آشنایی و همکاری که از سال ۱۳۳۲ در مجله‌ی «سپیده فردا» شکل گرفت، نقطه‌ی عطفی بود برای تغییری بزرگ در نظام آموزشی کودکان ایران.
لیلی آهی معتقد بود سوادآموزی وقتی تنها به آموزش خواندن و نوشتن محدود شود، تاثیری در پیشرفت جامعه ندارد. در واقع آموختن سواد باید با آموزش فکر کردن همراه باشد. «سوادآموزی برای آزادی و آزاد شدن است»
این طرز فکر و همچنین بستر اجتماعی که در ایران هم‌گام با جهان در دهه‌ی ۱۳۳۰ فراهم شده بود، مشوقی بود برای گروهی از روشن‌فکران تا تلاش‌هایی را برای گسترش ادبیات کودک و تغییرات اساسی در شیوه‌ی آموزش کودکان در ایران شروع کنند. در همین راستا اتفاقاتی مانند نشر کتاب‌های کودک و کتاب‌های آموزش روش تدریس، ایجاد رشته‌های دانشگاهی، تاسیس مدارسی برای آزمودن شیوه‌های جدید آموزش، انتشار نشریات، برگزاری نمایشگاه‌های کتاب، و... در حال وقوع بود.
در چنین فضایی در سال ۱۳۳۵ لیلی آهی با همکاری توران میرهادی نخستین نمایشگاه کتاب کودک را برگزار کردند. اگر چه استقبال از این نمایشگاه به‌جایی رسید که در سال‌های ۱۳۳۷ و ۱۳۳۹ نیز تکرار شد. اما دستاورد بزرگتر آن پی بردن به بضاعت اندک کتاب کودک در آن زمان بود. لیلی آهی در این مورد می‌گوید:
«غالبا وقتی می‌خواستیم نمایشگاه کتابی برای بچه‌ها ترتیب بدهیم، می‌دیدیم کتابی نیست که بخواهیم نمایشش بدهیم. من، توران میرهادی، آذر رهنما و یکی دو نفر دیگر دیدیم که کمبود کتاب کودک و نوجوان وجود دارد و این نیاز را حس کردیم و فکر کردیم چه کنیم که کتاب بیشتر نوشته و ترجمه بشود.»
در سال ۱۳۳۸، وزارت آموزش و پرورش و بنگاه «انتشارات فرانكلین» با هدف آموزش شیوه‌ی علمی تهیه‌ی كتاب‌های درسی، لیلی آهی و ثمین باغچه‌بان را به «تیچرز كالج» كلمبیا در امریكا فرستاد. لیلی در آن جا با دیدن شورای کتاب کودک آمریکا دانست که ما نیز در ایران به چنین نهادی نیاز داریم.
«موسسه‌ای که خودش ناشر نباشد اما به ناشران کمک کند.»
وقتی لیلی با این ایده به ایران بازگشت همراه با توران میرهادی و ۶۰ نفر از دست‌اندرکاران ادبیات و روان‌شناسی کودک در جلسه‌ای که در مدرسه‌ی فرهاد برگزار شد، اساسنامه‌ای تدوین کردند و این چنین بود که اولین هیات مدیره شورای کتاب کودک در سال ۱۳۴۱ تاسیس شد.
و لیلی آهی به عنوان نخستین دبیر هیات مدیره شورای کتاب کودک انتخاب شد.
یکی از اصلی‌ترین فعالیت‌های این نهاد از ابتدا تا کنون، ارزیابی همه کتاب‌های منتشر شده در حوزه‌ی ادبیات کودک و نوجوان و ارائه فهرست‌هایی بر اساس کیفیت این آثار است. این فهرست ابتدا بر اساس گروه سنی بود و بعدتر تبدیل به فهرست‌های موضوعی شد و در سال‌های اخیر علاوه بر فهرست کارهای خوب، فهرست کارهای ضعیف را هم منتشر می‌کند. تا به این ترتیب به تولید خواندنی‌های مناسب برای کودکان و بالا رفتن کیفیت کتاب‌ها کمک کرده باشد.
اما فعالیت آهی محدود به شورا نبود. سال ۱۳۴۴ کانون پرورش فکری تاسیس شد. محلی برای نشر و مطالعه‌ی ادبیات کودک و نوجوان. در سال‌های درخشان فعالیت کانون، به پیشنهاد و پیگیری خانم آهی کامیون‌هایی اجاره کردند که بارش کتاب بود، در واقع کتابخانه‌ای سیار با بار افسانه و رویا و قصه برای بچه‌های ایران در شهرهای کوچک و روستاهای دور، اقدامی پیشرو و بسیار موثر در فضای آموزشی کودکان و نوجوانان.
همچنین او از کسانی بود که در بازنویسی کتاب‌های درسی نقش به سزایی داشت. پیش از تغییراتی که با تلاش افرادی مانند لیلی آهی ایجاد شد، کتاب‌های درسی بی‌رنگ و تصویر و روح، تنها به آموختن الفبا محدود می‌شدند.
تحولات سال ۱۳۵۷ بسیاری از مناسبات را تحت تاثیر قرارداد، چنان که فعالیت بسیاری از نهادهای فرهنگی دولتی و غیردولتی متوقف شد و یا جهت آن تغییر کرد.
شاید جدی‌ترین تاثیری که انقلاب ۵۷ بر شورای کتاب کودک گذاشت، مهاجرت لیلی آهی از ایران بود. او که از آغاز تا سال ۵۹ دبیر هیات مدیره شورا بود و در کنار توران میرهادی یکی از ارکان اصلی این شورا به شمار می‌رفت.
اگرچه با رفتن آهی و درگذشت توران میرهادی و سپردن سمت دبیری شورا به نوش‌آفرین انصاری فعالیت این نهاد متوقف نشد.
اما چه چیزی باعث شد شورای کتاب کودک در همه این سال‌ها برقرار بماند؟
لیلی آهی معتقد بود این ماندگاری دو دلیل دارد. یکی عشق و علاقه اعضای شورا که بی‌هیچ چشمداشت مالی و تنها به عشق کودکان کار کرده‌اند و دیگری مستقل بودن این نهاد.
به گفته خانم آهی، مخارج شورای کتاب کودک در تمام سال‌های فعالیتش با مشارکت اعضای شورا و کمک‌های خیراندیشان تامین شد و هیچ نهاد دولتی به این مرکز کمک نکرد.
از لیلی آهی ۳۹ اثر منتشر شده که کتاب‌های «پالتو قرمز»، «هر که پیدا کرد مال خودش»، و مقالاتی مثل «نقدها و نظرها: شورای کتاب کودک» و «کتاب‌های خوب کدامند؟» از آن جمله‌اند.
آهی همچنین مدیر پژوهش برای تعیین واژه‌های پایه برای سوادآموزی بود. نتیجه‌ی این پژوهش جمع‌آوری بیش از ۱۰میلیون واژه از کلام شفاهی و کتبی کودکان و بزرگسالان فارسی‌زبان در نواحی شهری و روستایی ایران با تحصیلات ابتدایی یا کمتر از آن و تعیین هزار واژه‌ی پایه‌ی زبان فارسی برای تهیه‌ی مواد خواندنی برای نوسوادان بود. این فهرست قرار بود در ایران منتشر شود، اما با تحولات سال ۱۳۵۷ موفق به انتشارش در ایران نشدند، که نهایتا در آمریکا با تلاش لیلی آهی منتشر شد.
آهی پس از مهاجرتش به آمریکا نیز تا آخرین روزهای زندگی‌اش به آموزش روش تدریس فارسی به معلمان فارسی زبان و آموزش خواندن و نوشتن فارسی به کودکان علاقه‌مند به زبان فارسی مشغول بود.
لیلی آهی در ۱۵ شهریور سال ۱۳۹۷ در سن ۸۹ سالگی در آمریکا درگذشت.
آهی از زنان پیشگامی بود که تلاشش برای نشر آگاهی و تربیت فکر، تاثیری ماندگار بر نسل‌های گذشته، حال و آینده دارد.
**برای نوشتن این مطلب به منابع زیر رجوع شده:
بی‌بی‌سی فارسی، مصاحبه با بهمن دارالشفایی، مستند پیشگامان، ایران نامگ، پرشین بهایی مدیا