📚 شبه علم، عناصر اربعه و نقد طب سنتی
✍️ حمیدرضا رضوی
🔺اگر تمام دانایی‌های بشر را معرفت یا دانش(نالِج - Knowledge) بنامیم، بخشی از این دانش را علم(سایِنْس - Science) تشکیل می‌دهد.
🔺علم دانشی است تجربی، ابطال پذیر، فارغ از ارزش، غیر هنجارین که طی روشی نظام‌مند به عنوان روش علمی حاصل می‌شود.
🔺علم تنها نوع دانش نیست. فلسفه و دین نیز دو شاخه‌ی معرفتی فربه هستند. اگرچه در حوزه‌ی امور مادی و طبیعی، علم یکه‌تاز است. برای قرون متمادی بشر تلاش می‌کرد علت بارش باران را با دیدگاه‌های فلسفی(هرچیز به اصل خود باز می‌گردد. آب زمینی است و به زمین باز می‌گردد!) یا دیدگاه‌های دینی توضیح دهد. تا اینکه علم به کمک آمد. نه تنها علت دقیق بارش را تبیین کرد که امکان ایجاد بارش مصنوعی را نیز ممکن ساخت.
🔺به همین دلیل علم در طی حدود دویست سال اخیر از جایگاه ویژه‌ای برخوردار شده است. ازین رو بسیاری برای اثبات مدعای خود، صفت علمی را به مدعای خود الصاق می‌کنند.
مواردی که از ابدا علمی نیستند. ویژگی‌های علمی بودن را ندارند و با روش علمی نیز حاصل نشده اند.
▪️این دست موارد را شبه‌علم گویند.
برای مثال برخی تلاش می‌کنند با استفاده از فیزیک کوانتوم و فرکانس‌های مغزی و .... چشم زخم یا فال قهوه را به صورت علمی! تبیین کنند.
💢عناصر اربعه!
در یونان قدیم سوالی ذهن فلاسفه را درگیر کرده بود. جهان از چه ساخته شده است؟
▪️تالس گفت همه چیز از آب ساخته شده است. زیرا حیات از آب است. و زمین نیز بر روی آب قرار دارد.
▪️انکسیمنس گفت همه چیز از هوا ایجاد شده است. خود آب نیز هوای متراکم است. آب(هوای مایع) اگر متراکم شود، سنگ(یخ) می‌شود. (او به تبدیل حالت جامد، مایع و گاز دقت کرده بود)
▪️هراکلیتوس آتش را ماده المواد می‌دانست. زیرا با آب و هوا متفاوت است. (خودش نمی‌دانست اما به تفاوت بین ماده و انرژی دقت کرده بود. آتش انرژی است.)
▪️گزنوفانس نیز ترکیب خاک و آب را منشا همه چیز می‌دانست. احتمالا دیدن کرم و حیوانات دیگر در گل‌ولای رودخانه‌ها او را به این فکر رسانده بود. (در ادیان ابراهیمی نیز انسان از خاک و آب سرشته شده است)
▪️و سرانجام امپدوکلس اعلام کرد که جهان از ترکیب چهار عنصر آب، باد، آتش و خاک ساخته شده است. و هر ماده‌ای به نسبتی از این چهار عنصر را در خود دارد. تغییر در نسبت این چهار عنصر، باعث تغییر ماده می‌شود. (مثل ترکیب کردن چهار رنگ که با تغییر نسبت، رنگ حاصله عوض می‌شود.)
🔺در ادامه این دیدگاه کامل‌تر شد. مثلا آب و خاک به عنوان عناصر سنگین و هوا و آتش به عنوان عناصر سبک تقسیم بندی شدند.
آب را سبب تری، خاک را سبب خشکی، آتش را سبب گرمی و هوا را سبب سردی دانستند.
🔺این تفکر سالیان سال ادامه داشت. و تاثیر بسیار زیادی بر فلاسفه و حکمای اسلامی و ایرانی گذاشت. و تا چند صدسال پیش نیز تفکر غالب بود و کاملا صحیح پنداشته می‌شد.
💢طب سنتی
❌ابتدا مطلب عناصر اربعه را مطالعه کنید.
🔺در ادامه‌ی این تفکر که همه چیز از چهار عنصر ساخته شده است، حکما و اطبا به این نتیجه رسیدند که انسان نیز اینگونه است.
این چهار عنصر به صورت ترکیبی و در قالب خلط در بدن انسان یافت می‌شوند. به آنها اخلاط اربعه(چهارگانه) می‌گویند. که عبارت اند از:
▪️خون یا دم(گرم و تر)
▪️صفرا( گرم و خشک)
▪️سودا( سرد و خشک)
▪️بلغم(سرد و تر)
🔺در این دیدگاه هر بدنی دارای یک طبع غالب است(مزاج شناسی). مثلا می‌گویند فلانی مزاجش گرم و تر است. و برای هر مزاجی ویژگی‌هایی در نظر گرفته شده است.
بیماری به عنوان به هم خوردن نسبت اخلاط در بدن تعریف می‌شود. مثلا زردی یا هپاتیت غلبه‌ی صفرا تعریف می‌شود. رنگ پریدگی و سستی نشانه‌ی غلبه‌ی بلغم است و....
🔺گفتیم در این نگاه همه چیز از جمله خوردنی‌ها از چهار عنصر ساخته شده‌اند. پس آنها نیز طبایعی دارند. در نتیجه برخی خوراکی ها سرد هستند، برخی گرم و ....
در نتیجه برای اینکه نسبت اخلاط در بدن به هم نریزد، باید به تغذیه توجه زیادی کرد. (اساس طب سنتی بر پیشگیری است) خوردن زیاد سردی باعث غلبه‌ی سردی در بدن می‌شود. و این یعنی بیماری. فلذا خوردنی‌ها مصلح(اصلاح کننده) دارند. خیار را با نمک و نعنا و گردو را با پنیر باید خورد. از برخی خوردنی‌ها نیز باید پرهیز کرد.(این موضوع با توجه به مزاج هر کس متفاوت است)
🔺اوج طب یونانی را می‌توان در جالینوس دید. بسیاری از مطالب او به بوعلی سینا رسیده‌است. طب سنتی که امروزه در ایران رواج دارد، بیشتر بر پایه‌ی آموزه‌های ابن سینا است. که او نیز وام‌دار طب جالینوسی(یونانی) است.
❌پ‌ن: طب سنتی با طب اسلامی متفاوت است اگرچه در طول تاریخ بر یکدیگر تاثیرات زیادی گذاشته اند. طب اسلامی بر پایه‌ی روایات و احادیث و سیره‌ی معصومین است. در طب اسلامی بر خلاف طب سنتی، برای هیچ درمانی به خوراکی‌های حرام(مانند الکل، گوشت جوجه تیغی و ...) توصیه نشده‌است.
💢نقد طب سنتی
خب در مطالب قبلی در خصوص ریشه‌های طب سنتی (دیدگاه چهار عنصری) نوشتم.
🔺 در نقد طب سنتی باید به این نکته اشاره داشت که امروزه مطمئن هستیم فرضیه‌ی عناصر اربعه کاملا مردود است. همه چیز از جمله همین چهار عنصر از اتم ساخته شده‌اند. و خود اتم نیز از پروتون و نوترون و الکترون و آنها نیز از کوارک‌ها
🔺از طرفی بنای طب سنتی بر پایه‌ی همین عناصر اربعه (طبع‌شناسی-مزاج‌شناسی-اخلاط اربعه و ...) ایجاد شده است. وقتی پایه‌های این سازه فرو می‌‌ریزد، چه بر سر آن می‌آید؟
درختی که ریشه‌اش نابود شود، چگونه می‌تواند رشد کند؟
در نتیجه وقتی فرض اولیه‌ی طب سنتی(جهان از چهار عنصر یا طبع ساخته شده است) غلط است، باقی مسیر نیز راه غلطی در پیش می‌گیرد.
🔺ممکن است برخی بگویند ما تجربه کرده‌ایم که برخی ازین موارد صحیح است. دم‌نوش نعنا که گرم است، برای سردی مفید است.
در پاسخ باید گفت، برخی اوقات تبیین‌های غلط به توصیفات و نتایج صحیح منجر می‌شود. اما این نشانه‌ی صحت آن تبیین یا فرضیه نیست.
🔺امروزه علت صحیح و علمی آنچه که سردی و گرمی می‌خوانیم مشخص شده است. برخی مواد که ما می‌گوییم گرمی، باعث افزایش فعالیت تیرویید می‌شوند. و سردی نیز بر عکس. افزایش فعالیت تیروئید باعث گرمی، تعریق، سرخی صورت و .... می‌شود. کم کاری تیروئید نیز باعث بی‌حالی، خواب‌آلودگی، مشکلات گوارشی و .... است. پس نه بلغم و سودایی در کار است و نه غلبه و غلیانی.
🔺هرآنچه در طب سنتی تبیین می‌شود، در طب مدرن به شکلی صحیح و کامل‌تر قابل تبیین است. و این تبیین بهتر منجر به موفقیت‌های چشمیگر پزشکی شده‌است.
❌اوج طب یونانی با جالینوس ۱۸ قرن پیش و اوج طب سنتی با ابوعلی سینا در ۱۰ قرن پیش است. چرا در طول این زمان طولانی نرخ مرگ‌و‌میر بسیار بالا بوده است؟ چرا طب سنتی و اخلاطی توان درمان (نمی‌گویم ریشه کن کردن!) وبا، طاعون، فلج اطفال، سرخک، آبله، مالاریا و .... را نداشت؟
🔺امروزه به مدد طب علمی و مدرن نرخ مرگ و میر بیش از هر زمانی کاهش یافته است. افزایش جمعیت کره‌ی زمین با اینکه میزان باروری کاهش یافته‌است، موید این ادعاست.
تنها در قرن ۱۴ میلادی و در اثر یک همه‌گیری طاعون نزدیک به ۲۰۰ میلیون نفر در جهان به کام مرگ فرو رفتند! مرگ سیاه نام تلخ و برازنده‌ای برای این رویداد است.
🔺شاید گلوله‌ی تفنگی که لوله‌اش کج است، چند بار به طور اتفاقی به هدف بخورد، اما یک انسان عاقل با چنین تفنگی به شکار نخواهد رفت!