سخنی کوتاه در لزوم بازنگری نسبت به «جشن نوروز»

هدف از این نوشتار کوتاه بنا به تحلیلی که از جایگاه و وضعیت فعلی جشن نوروز در کوردستان دارد، پیشنهاد بازنگری و تجدیدنظر در دیدگاه جاری مکتب قرآن پیرامون این جشن است. در ابتدا به اختصار دیدگاه کنونی مکتب قرآن مطرح می‌گردد و سپس در پرتو خوانشی از تغییرات صورت گرفته در جامعه کوردستان سال‌های اخیر و تاکید بر وضعیت موجود، مقتضی بودن گذار از نگرش کنونی به دیدگاهی متناسب‌ پیشنهاد می‌گردد.

 آنچه به طور کلی می‌توان در مورد این دیدگاه جاری بیان کرد این است که مکتب قرآن با استناد به یک بحث تاریخی نوروز را به عنوان یک جشن ملی کوردی به رسمیت نمی‌شناسد و مشروعیتی برای آن قائل نیست. در ابتدا بیان چند نکته در مورد رویارویی و مواجهه‌ی نگرش‌ها و جریان‌های دینی با جشن‌های ملی ضروری به نظر می‌رسد. طیف سنتی دین‌داران و متولیان رسمی آن به شکلی جدی در مقابل جشن نوروز قرار نگرفته‌اند و آن را صریحا حرام و ناروا ندانسته‌اند. بلکه از منظری میانه‌رو با کم‌توجهی و تسامحی مصلحت‌گرایانه از کنار آن گذشته‌اند و تلاش کرده‌اند توجه عامه مردم را به سمت جشن‌های مذهبی معطوف کنند. مخالفتی هم اگر ابراز کرده‌اند با شیوه‌های برگزاری و مناسک آن بوده است نه با اصل قضیه بودن نوروز به عنوان یک جشن ملی. جریان‌های بنیادگرا به این مقدار بسنده نکرده‌اند و با پیوند دادن نوروز به «آتش‌پرستی»، «زردشتیت» و آثار باقی مانده از جهالت قبل از اسلام در ایران باستان (؟!) به حرمت آن قائل هستند و لذا هر نوع مشارکت در آن و حتی تبریک گفتنش را مصداقی از فعل حرام و گناه ناروا می‌دانند و در صورت امکان عملا مانع برگزاری آن می‌شوند. پر واضح است که مواجهه این جریانات با نوروز مبتنی بر مفاهیم و استدلالات دینی و در چهارچوب فقهی و شرعی است. بیان این مواضع برای بررسی و نقد آن‌ها نیست، بلکه مشخصا برای توجه به یک نکته مهم بود در مورد تمایز نهادن میان رویکرد مکتب قرآن با دو نگرش مطرح شده است.

مواجهه مکتب قرآن با نوروز به هیچ عنوان مواجهه‌ای دینی نیست بلکه می‌توان آن را مواجهه‌ای در چهارچوب گفتمان، فرهنگ و هویت ملی دانست. این نکته از آن رو حائز اهمیت است که استدلال برای تجدید نظر و بازنگری نیز در همین چهارچوب است. استناد اصلی مکتب قرآن به بحثی است که کاکه احمد در مورد تاریخ کورد و کوردستان داشته (بدیهی‌ست که اگر استدلال دیگری هست باید مطرح شود!) و صریحا نوروز را نه جشن ملی کورد بلکه آغازی برای شروع «بدبختی» و «نابودی» ملت کورد می‌داند. البته پس از این نکته کاکه احمد بلافاصله یادآور می‌شود که این «مطالب کهنه» ارزشی ندارند، بلکه ارزش و اهمیت مطالب در مفید بودن یا نبودن آن‌هاست. در ادامه کاکه احمد دیدگاه تاریخی خود را اینگونه مطرح می‌کند: مادها را می‌توان اجداد تاریخی کوردها در نظر گرفت که حکومتی سیاسی در گستره‌ی جغرافیایی پهناور تشکیل داده بودند و ضحاک آخرین پادشاه درستکار و عادل آن‌ها بود که با توطئه و نفوذ فارس‌ها و کودتای خیانت‌آمیز کاوه سقوط کردند و حکومت فارس‌ها بر سر کار آمد. با سر کار آمدن پادشاهی فارس که رسمیت تاسیس و بزرگداشت آن با برگزاری و تجلیل نوروز شروع شد و ادامه یافت، موجودیت تاریخی، ملی و فرهنگی کورد دستخوش تحریفات و تهدید به نابودی شد. لب کلام این است که نوروز جشن پیروزی و آغاز حاکمیت فارس و شکست و نابودی حکومت کوردها است.

این دیدگاه و تحلیل تاریخی کاکه احمد اساس مواجهه مکتب قرآن با قضیه نوروز است. این نوشتار به هیچ عنوان قصد ورود به این مجادله تاریخی_اسطوره‌ای و انبوه مباحث ایجاد شده پیرامون آن را ندارد زیرا اساسا رسیدن به یک حقیقت مشخص و روایت صحیح را نه ممکن می‌داند و نه مطلوب. بلکه برای پیشبرد بحث و سنجش وضعیت کنونی و رسیدن به معنای نوروز در حال حاضر، بدون مناقشه صحت آن را پیش‌فرض می‌گیرد اما بر این باور است صحت یا عدم صحت این روایت تاثیری در وضعیت کنونی خوانش جمعی ملت کورد از نوروز و صورت‌بندی آن در گفتمان ملی کوردی ندارد.

برای فهم وضعیت کنونی نوروز توجه به تحولاتی که از 1940 به بعد در سپهر گفتمان مقاومت‌گرایانه ملت کورد رخ داده است ضروری است. بدون آنکه بخواهیم به تحلیل تاریخی و اجتماعی این فرایند بپردازیم بیشتر توجه خود را معطوف به نتایج برآمده از آن می‌کنیم. برآیند این تحولات را به شکلی تیتروار می‌توان چنین برشمرد: پیوند خوردن نوروز با سیاست، شکلی از اعتراض و دهن‌کجی، مبارزه و مقاومت مدنی در برابر کشورهای استعمارگر کوردستان، جداسازی تفاوت‌ها و مرزهای فرهنگی نوروز کوردی با نوروز سایر ملل و نفی آسیمیلاسیون، رسمی شدن آن به عنوان جشن ملی کورد به ویژه در باشوور و روژاوا، ایجاد پیوند محکم با بازنمایی هویتی در فرم برگزاری مشخص توام با شادی همگانی، فرصتی برای اتحاد و همدلی ملی میان پارچه‌های مختلف کوردستان، یادآوری آرمان‌های تاریخی_سیاسی، بازگشت و مشارکت مناطقی که ناشی از سیاست قدرت حاکم از بدنه‌ی جغرافیای کوردستان و همبستگی کوردی فاصله گرفته‌ بودند. خلاصه آنکه در برساخت کنونی، نوروز دال فعال، کارآمد و مهمی در منظومه گفتمان ملی‌گرایی کوردی و مقاومت در برابر هژمونی ناسیونالیست‌های فرادست است و این مساله قابل انکار نیست. در فرایند این تحولات، بازآرایی و معنادهی مجدد صورت گرفته، وجه تاریخی و پرسش از روایت آن در پیرنگ جشن نوروز تماما افول کرد و چنان کم‌رنگ شد که می‌توان بحث از آن را مختص به محافل تخصصی تاریخ دانست.

روژهه‌لات این تطور و صورت‌بندی معنایی تازه کمی دیرتر از سایر بخش‌های کوردستان رخ داد و پدیدار شدن آن در عرصه عمومی به شکل گسترده و بارز تا دو دهه گذشته به تعویق افتاد. عباس ولی و موراد روحی تحول مدنی صورت گرفته در آن را بدین شکل خلاصه می‌کنند: 

"فرم و نیز محتوای برگزاری نوروز در روژهلات کوردستان دچار تحولی بنیادین شده است. در این تحول جدید مراسم نوروز به شکل معنی‌داری دلالت سیاسی متفاوتی به خود گرفته است. در فرایند این تحول مناطق روستایی به کانون برگزاری این مراسم تبدیل شده و جشن نوروز به شکل یک پرفورمنس درآمده است" (میان نظم حاکم و گسست دموکراتیک، ترجمه ژیرو روژهلات، سایت نقد اقتصاد سیاسی).

تا اینجا می‌توان نتیجه گرفت که نوروز در حال حاضر از جنبه‌های مختلف تفاوت‌هایی بنیادین با نوروز در سال‌های قبل از 2000 دارد و این تفاوت‌ها در صورت‌بندی گفتمان ملی کوردی دارای اهمیت است که مکتب قرآن و تفکر کاکه احمد نیز هیچگاه به نسبت آن بی‌تفاوت نبوده. نه تنها به نظر نمی‌رسد روال و رویه‌ی فکری و عملی مکتب قرآن مخالفتی با هر یک از این مسائل داشته باشد بلکه بیشتر خود را موافق و مدافع چنین کنش‌ها و اهدافی تعریف کرده است. 

ممکن است پس از پذیرش مطالب بیان شده، این قضیه مطرح شود که قدرت سیاسی حاکم درگسترش این وضعیت نقش داشته است. با فرض که در مواردی سیاست فرهنگی حاکمیت هم‌ارز با خواست مدنی جامعه بوده باشد، این به معنای محکوم کردن اصل قضیه و دست شستن کامل از آن نیست. مسلم است که حاکمیت تلاش می‌کند برای پیشبرد اهداف و سیاست خود هر میدانی را مصادره، تسخیر و تصاحب کند وازهیچ دخالت و اعمال کنترلی در این راه مضایقه نمی‌کند.

از سوی دیگر در سال‌های گذشته نهادهای امنیتی انواع راهکارها را برای کنترل و مدیریت مراسم‌های نوروزی انجام داده‌اند و نیز سعی کرده‌اند با تحریف دلالت‌ها و نمادها، آن را در نوروز ایرانی ادغام کنند. در هر حال این دلیل که در این میدان منازعه مواردی بوده که حاکمیت در جشن گرفتن نوروز نقش داشته چیزی را از دلالت‌ها و کارکردهایی که در حال حاضر نوروز در جامعه کوردستان و ذهنیت مردم دارد و همچنین نیرو و مقاومتی مردی که برای تصاحب و در اختیار گرفتن آن هست، تغییر نمی‌دهد. نباید نقش بسیار گسترده‌تر مردم و جامعه مدنی را در این رویداد نادیده بگیریم که نیروی اصلی معنابخشی گفتمانی به این جشن هستند.

ذکر این نکته نیز ضروری به نظر می‌رسد که به پیامدهای موضع فعلی مکتب قرآن نیز باید توجه کنیم. از مهمترین این پیامدها می‌تواند به ایجاد تشتت و دوگانگی در همبستگی موجود در مورد نوروز، آن هم بدون هیچ لزوم و توجیه محکمی، اشاره کرد. پیامد دیگر به میان آمدن و پررنگ شدن دوگانه‌ی دین/ملیت و در مقابل هم قرار دادن آن‌ها از جانب گفتمان‌های ملی‌گرا و پذیرش آن از جانب افکار عمومی است. این در حالی است که به باور نگارنده مکتب قرآن در راستای از میان رفتن برداشت تقابل‌گرایانه دین/ملیت حرکت کرده و تلاش به کنار هم نشاندن آن‌ها در دستگاه فکری خود داشته است. واضح است که هر دو این پیامدها با کلیت اندیشه کاکه احمد و نیز با اهداف مکتب ناسازگار است. پس اصرار بر برجسته‌سازی بعد تاریخی-اسطوره‌ای و روایت کاکه احمد و در نظر نگرفتن سایر وجوه حائز اهمیت، نه تنها منطقی نیست بلکه مفید به فایده‌ای عملی هم نیست و واجد هزینه‌هایی غیرضروری نیز می‌باشد که کاکه احمد نیز با فراست پس از طرح موضوع به این نکته اشاره کرده است. قضیه نوروز هیچ جایگاه معرفتی و اصولی در نظام فکری کاکه احمد ندارد و اصول فکری ایشان کاملا همخوان با بازنگری و تجدیدنظر در موضع فعلی مکتب قرآن و عدم اتخاذ دیگاه نص‌گرایانه ظاهری است.

 آنچه به اختصار گفته شد ما را به این نتیجه رهنمون می‌کند که؛ سنجش ابعاد مختلف این قضیه و جایگاه کنونی نوروز، در غیاب جشن ملی عمومی و همگانی دیگر، تغییر در نگرش ردگرایانه و مخالف‌جویانه (گرچه به شکلی دموکراتیک!) به نگرش همدلانه و هم‌صدایانه و اذعان به نقش مهم نوروز در شرایط کنونی جامعه کوردستان نه تنها ممکن و منطقی‌ست بلکه ضرورتی گفتمانی_اجتماعی هم در درون و هم در بیرون مکتب قرآن است. 

نویسنده: ناصر اسفاری

https://t.me/Amizan

👇🏻

🌍 Telegram Mizan (http://t.me/Amizan) 🌍 YouTube Mizan (https://youtube.com/channel/UCZBy7ppirb1ZlPO32jhC_OA) 🌍 Facebook Mizan (https://www.facebook.com/mizan1342) 🌍 Instagram Mizan (https://www.instagram.com/mizan.1342/) 🌍 Web Mizan (http://www.mizan1342.wordpress.com/)🌍 Mizan Kurdi (http://t.me/MizanKurdi)🌍 Mizan Arabic (https://t.me/MizanArabic) 🌍 (http://t.me/MizanQuran) Mizan Quran (https://t.me/MizanQuran)