سال «سنة الفقهاء»
دکتر علی صالحی
سال ۹۴ هجری مصادف با ۷۱۲ میلادی را سال «سنة الفقهاء» نامیدهاند، زیرا طی این سال، تقریباً همهی فقهای نامدار مدینه که اسامی و شرح حال مختصری از برخی از آنها خواهد آمد، از دنیا رفتند و به دیار باقی پیوستند. (1)
۱- ابوبکر مخزومی: ایشان یکی از هفت فقیه مدینه و حجّت و مورد وثوق و پیشوا بود و از بس که زاهدانه زیست که به (راهب قریش) ملقّب گشت. زهری و دیگر تابعین جوانتر، از وی حدیث نقل کردهاند و سرانجام در همین سال ۹۴ هجری در مدینه درگذشت.
۲- ابو بیهس: هیصم بن جابر، از قبیلهی بنی سعد بن ضبیعه، پیشوای یکی از فرق خوارج موسوم به بیهسیه است، پیروان این فرقه، مسلمانانی را که از افکار و عقاید آنها پیروی نمیکردند، تکفیر میکردند، ولی ازدواج و ارث بردن از آنان را جایز میشمردند، آنها معتقد به حرمت شراب و حد زدن شارب خمر نبودند و دچار تناقضات سختی در افکار خود میشدند، سرانجام ابو بیهس مورد تعقیب حجّاج بن یوسف قرار گرفت و از مدینه گریخت ولی نتوانست فرار کند و به دست کارگزار مدینه، عثمان بن حیّان کشته شد.
۳- سعید بن جبیر: این فقیه نامدار از قبیلهی بنی اسد بود و اصالت حبشی داشت و در کوفه اقامت گزید، به نشر علم و دانش پرداخت و از این نظر سرآمد تابعین به شمار میرفت، سعید از دانش عبدالله بن عباس و عبدالله بن عمر بهرمند شد و ابن عبّاس همواره مردم را در مسایل فقهی به وی ارجاع میداد، او در قیام علیه ستمگری عبدالملک مروان شرکت کرد و سرانجام پس از شکست نهضت، والی مکّه خالد قسری او را دستگیر و نزد حجّاج فرستاد، حجاج نیز او را کشت، امام احمد بن حنبل دربارهی سعید میگوید: حجّاج در حالی خون سعید بن جبیر را ریخت که تمام مردم روی زمین نیازمند دانش او بودند.
4- سعید بن مسیّب: ابو احمد سعید بن مسیّب عالمترین فقیه مدینه و از نظر دانش برابر با سعید بن جبیر بود، ایشان فقیهی محدّث، زاهد و پارسا بود و بیش از هر کس قضاوتهای امام عمر را در حفظ داشت به طوری که راوی عمر خوانده شد، حسن بصری هر وقت دچار مشکل علمی میشد به وی نامه مینوشت و پاسخ مسألهی خود را از وی دریافت میکرد. بر مذهب فقهی امام مالک بود و هیبت و جلال خاصّی نزد خلفا داشت و زمانی که عبدالملک مروان دختر او را برای پسرش ولید خواستگاری کرد نپذیرفت و او را با مهریهی ناچیز به عقد مرد تهیدستی به نام ابن کثیر بن ابی وداعه درآورد و از بیعت با ولید خودداری ورزید و همین مسأله موجب غضب خلیفه از وی شد و والی مدینه او را صد تازیانه زد.
۵- طلق بن عنزی: این فقیه بزرگوار از انس بن مالک و ابن زبیر و ابن عباس و ابن عمر نقل روایت کرد و کسانی چون اعمش و طاووس و بن کیسان از او روایت کردهاند، طلق از جمله کسانی بود که به همراهی اشعث بن قیس علیه حجّاج قیام کرد و بعد به همراه یارانش دستگیر شد و هنگام انتقال به نزد حجّاج در میانهی راه وفات کرد.
۶ -عروه بن زبیر: عروه یکی از هفت تن فقهای مدینه است، نزد عایشه امّ المومنین فقه آموخت. (2)
پسرش هشام از وی نقل حدیث کرد، بسیار زاهد و پرهیزگار و اهل عبادت بود، سرانجام به سبب بیماریی که در پایش پیدا شد، پایش قطع گردید و او همچنان با تلاوت قرآن در حین جراحی سخت استقامت میورزید.
۷- عطا بن یسار: عطا غلام آزاد شدهی حضرت امّ المومنین میمونه دختر حارث بود، او سخنوری چیره و داستانپردازی خبره بود و از زید بن ثابت و عایشه و ابوهریره نقل حدیث نمود و در قیام علیه حجّاج با سعید بن جبیر و مجاهد و عمربن دینار و ... شرکت کرد و دستگیر شد و حجّاج او را آزاد کرد. او در سن«83سالگی» بنا به روایتی در سال ۱۰۳ هجری درگذشت.
8- علی بن حسین ملقّب به زین العابدین: زین العابدین انسانی بسیار پرهیزگار و اهل ورع و حافظ بود و مردم او را نماد بردباری و پرهیزگاری و بخشندگی میدانستند و فرزدق شاعر قصیدهای احساسی در مدح او سرودهاست، عدّه ای تاریخ وفات او را سال ۹۵ هجری نوشتهاند.
منابع:
1- البدایه و النهایه ۱۱۶/۹
2- الملل و النحل ۱۲۵/۱
3- الاعلام زرکلی ۱۴۵/۳ ،۱۵۵/۱
4- الطبقات الکبری۲۲۷/۷ المعرف۲۲۲
5- وفیات الاعیان ۲۶۶/۳
6- تاریخ ابن اثیر ۲۶/۵ و ۲۶
7- حلیة الاولیا ۱۳۳/۳
8- رویدادهای تاریخ اسلام
.............................................................................................................
۱ -رویدادهای تاریخ اسلام ۲۶۵/۱
2- الاعلام زرکلی ۴۰/۲
مطالب مرتبط:
بررسی «تنقیح مناط» در علم اصول فقه
اجتهاد و تقلید و سلف صالح امت / ائمهی اربعه و فقه پویا و بالنده در زندان جمود و تحجّر - بخش اوّل
اجتهاد و کارآمدی فقه اسلامی در دنیای امروز
احکام دیه در فقه شافعی/ بخش دوم
منبع: اصلاحوب