زندگی و زمانه‌ی علی رضاقلی
رسول رئیسجعفریمطلقدرباره کتاب «پوینده مردی به راه؛ زندگی و زمانه‌ی علی رضاقلی» | انتشارات نهادگرا
کتاب‌های «جامعه‌شناسی نخبه‌کشی» و «جامعه‌شناسی خودکامگی» آقای رضاقلی در زمان انتشار و پس از آن با اقبال فراوانی مواجه شدند، چاپ زیادی خوردند و در دوره انتشارشان با نگاه نویی که به مسائل داشتند، منجر به یک تحول فکری شدند. از این جهت، و با آشنایی‌ای که با ایشان داشتیم، احساس کردیم که خاطرات آقای رضاقلی می‌تواند نکات گسترده و حرف‌های زیادی داشته باشد و برای همین، خاطرات ایشان را پس از چندین جلسه که با ایشان داشتیم تدوین کردیم و پس از چندین بار بازبینی و نگارش و ویرایش، نسخه نهایی به بازار کتاب آمد.
آقای رضاقلی سال ۱۳۲۶ و در تهران قدیم در محله قلهک متولد شد. او در خانواده‌ای متوسط به دنیا آمده بود و در دوره دانش‌آموزی‌اش کار می‌کرد و شغل‌های متفاوتی هم داشت؛ مثل گچ‌کاری، توزیع روزنامه، نجاری و رانندگی تاکسی و کامیون و... آقای رضاقلی پیش و پس از قبولی در دانشگاه تهران، با حسینیه ارشاد آشنا می‌شود و از پایه‌های ثابت آنجا می‌شود و همین رفت و آمدها، او را با اندیشه‌های شریعتی و مصدق آشنا می‌کند.
او برای ادامه تحصیل و رسیدن به پاسخ پرسش‌هایی که درباره توسعه ایران در ذهن داشت به فرانسه می‌رود و آنجا جامعه‌شناسی می‌خواند؛ زمان حضور او در فرانسه مصادف می‌شود با روزهای پایانی انقلاب اسلامی. همین هم‌زمانی، باعث می‌شود به بچه‌های انجمن اسلامی و طیف انقلابیون حاضر در نوفل‌لوشاتوی فرانسه نزدیک شود و هم‌زمان با وقوع انقلاب، درس را رها کرده و به ایران بر‌گردد.
ایشان پس از بازگشت به ایران، به انقلابیون می‌پیوندد و مدتی بعد از پیروزی انقلاب، به عنوان فرماندار پاوه انتخاب می‌شود و سپس عضو هیئت مدیره و معاون اداری مالی شرکت ملی نفت می‌شود. پس از آن، مدتی کار دولتی را رها کرده و به رانندگی کامیون می‌پردازد اما دوباره به مناصب دولتی برگشته و در وزارت پست و تلگراف و تلفن، مرکز تحقیقات پست را ایجاد می‌کند.
این فرایند تا بازنشستگی رضاقلی ادامه پیدا می‌کند؛ در حین این فرایند، فعالیت اندیشه‌ای و مطالعاتی ایشان ادامه پیدا می‌کند و دو کتاب «جامعه‌شناسی نخبه‌کشی» و «جامعه‌شناسی خودکامگی» را می‌نویسد که بسیار مورد اقبال قرار می‌گیرند؛ چراکه نگاهی دیگر به مساله توسعه‌نیافتگی ایران داشته و در آن‌ها ضربه‌هایی هم به مردم می‌زند مبنی بر اینکه خود مردم هم در شکل‌گیری چنین جامعه‌ای مقصرند.
این فرایند به‌طورکلی زندگی پرتلاطمی را برای آقای رضاقلی رقم می‌زند که در کتاب خاطرات‌شان، شرح آن را ذکر کرده‌ایم. این اتفاقات، ایشان را تبدیل به فردی پر پهلو می‌کند که تجربیات گسترده‌ای دارد. ما در این کتاب به دنبال این بودیم که سیر تحولی اندیشه و شخصیت آقای رضاقلی را در طی این سال‌ها نشان دهیم و ببینیم چه شد که چنین آدمی به جایی رسید که این دو کتاب را نوشت؟ همچنین به دنبال نشان دادن چگونگی نگاه ایشان به مسائل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی کشور بودیم. اینکه چه می‌شود که به حلقه اقتصاددان‌های نهادگرا می‌رسد و با آن‌ها بُر می‌خورد و با اندیشه‌های نهادگرایی آشنا می‌شود و به جایی می‌رسد که امروز، حرف جدیدی در حوزه سیاست و اقتصاد ایران می‌زند.
کسی که کتاب «پوینده مردی به راه» را می‌خواند به چند دستاورد می‌رسد؛ دستاورد اول این است که مخاطب با تصویری از تهران قدیم، سیر تحولی این شهر و تغییرات نگرشی، باوری و فکری اهالی تهران در آن دهه و دهه‌های بعدی‌اش روبه‌رو می‌شود و می‌بیند که سبک زندگی و رفتار اجتماعی، سلوک و پوشش مردم و بهداشت و... آن‌ها چگونه تغییر می‌کند؟ این‌ها مواردی است که از خلال مرور خاطرات آقای رضاقلی به دست می‌آید.
مخاطب همچنین می‌تواند با یک سیر اندیشه‌ای در حوزه انقلاب هم روبه‌رو شود؛ یعنی کسی که از نزدیک با فرایند سیاسی دهه‌های ۴۰ و ۵۰ حسینیه ارشاد و دانشگاه تهران همراه بوده، دارد خاطراتش را از آن فضا تعریف می‌کند، از نزدیک با امام و انقلابیون در فرانسه در ارتباط بوده و مشاهدات دست‌اولی دارد که آن‌ها را مرور می‌کند، بعد هم که به ایران برمی‌گردد در مشاغل حساسی مانند فرمانداری پاوه و شرکت ملی نفت قرار می‌گیرد و مشاهداتش را از نظام اداری، اجرایی و بروکراسی ایران را بیان می‌کند.
ضمن اینکه در خلال این موارد، نوع نگرش روشن‌فکرها و اندیشمندان ایرانی را هم نقد و ارائه می‌کند. بنابراین به نظرم کسی که کتاب «پوینده مردی به راه» را می‌خواند می‌تواند با تمام دسته‌بندی‌ها و مواردی که گفتم آشنا شود. معتقدم کتاب، به خاطر تنوع و فراز و نشیب‌های گسترده‌ای که در زندگی شخصی ایشان بوده اثری خواندنی شده است و می‌تواند برای علاقه‌مندان به حوزه‌های اقتصاد، علوم سیاسی، جامعه‌شناسی و مسائل فرهنگی اثری قابل توجه باشد.
*خبرگزاری ایلنا- زمستان ۱۴۰۰
*ویرایش، تیتر و بازنشر: کانال تلگرام کلمه