خوانش غلط کودتای ۲۸ مرداد

اسلحه سازی از اسناد آزادسازی نشده، چگونه عملی می شود؟

در سال ۲۰۱۷ بخشی از اسناد وزارت خارجه آمریکا درباره کودتای ۲۸ مرداد منتشر شد. این مجلد البته از سوی پژوهشگران با انتقاداتی جدی در زمینه انتشار گزینشی مواجه شد. در این مطلب نویسنده که خود پژوهشگر روابط ایران و آمریکاست با توجه به سخنانی که برایان هوک (نماینده سابق امور ایرانِ وزارت خارجه آمریکا) درباره کودتای ۲۸ مرداد داشته، به نقد بحث های او و رویکردهای نادرست سیاست خارجی آمریکا در قبال آزادسازی اسناد کودتا می پردازد. اصل این مطلب در ۲۰ می ۲۰۱۹ منتشر شده و ما در «دیلمان آنلاین» گزیده ای از آن را برای مخاطبان ترجمه کرده ایم.

نویسنده در ابتدا به نگاهی حکومتی اشاره می کند که برایان هوک آن را نمایندگی می کند؛ اینکه آمریکا در کودتا نقش چندانی نداشته است و این «دستجات مذهبی»، «ارتش» و «رهبران سیاسی»(عوامل داخلی) بودند که سرنگونی دولت مصدق را رقم زدند.

 این نگاه به جای نقش آمریکا و انگلیس و سازمان های جاسوسی خارجی آنها بر نقش روحانیون در این ماجرا تاکید می کند. در واقع از این زاویه همان گروهی که پس از انقلاب اسلامی بهمن ۵۷ قدرت را در دست گرفت، مسئول اصلی کودتاست.

برایان هوک در سخنرانی خود برای تایید این ادعاها به اسناد آزاد شده در این موضوع توسط وزارت خارجه آمریکا (FRUS) اشاره می کند. هوک اگرچه مختصر گفته، اما حرف های او دیدگاه های تجدیدنظرطلبانی را نمایندگی می کند که می گویند نقش آمریکا در کودتا بسیار ناچیز بوده است.

آنها تا جایی پیش می روند که لفظ «افسانه» را برای کودتای ۲۸ مرداد به کار می برند. اگرچه به بیان برو، این ادعا با بررسی اسنادی که وزارت خارجه آمریکا (FRUS)در سال ۲۰۱۷ منتشر کرده رد می شود. 

برو در ادامه می نویسد: این تفسیر[آنچه برایان هوک مطرح می کند] تحت تاثیر دهه ها اعطای بورس تحصیلی در این زمینه پر و بال گرفته است. این نشان دهنده تلاشی آشکار برای گمراه کردن، آدرس غلط دادن و گیج کردن مردم در ارتباط با اسناد منتتشر شده وزارت خارجه است.

 با توجه به محتوای این مجلد باید گفت یا احتمالا هوک متن آن را نخوانده و یا عمدا آن را می پیچاند تا بالاخره این قبا به قامت سیاست خارجی آمریکا بنشیند. 

برو در ادامه تحلیل می کند با وجود اینکه شواهدی دال بر دخالت برخی از چهره های شناخته شده روحانی علیه مصدق وجود دارد اما این استدلال گمراه کننده است که مسئله کودتا را به سیاست امروزی و سیاست های جمهوری اسلامی ارتباط دهیم.

 نویسنده مقاله سپس به چند و چون نقش کاشانی و بهبهانی علیه مصدق اشاره می کند؛ اینکه کاشانی به واسطه مشارکتی که در ملی کردن نفت و همکاری با مصدق داشت چهره قدرتمندی بود. به نوشته برو:

«کاشانی با مصدق قطع همکاری کرد و این دلایل مختلفی داشت. اما این دلایل کمتر ارتباط مستقیمی به وضعیت پیشین او به عنوان رهبری مذهبی داشت. چهره های مذهبی مهم تر از جمله آیت الله حسین بروجردی(مهم ترین روحانی شیعه کشور) در موضوع کودتا اصلا نقشی ایفا نکردند.»

به نوشته برو، توافق علمی درباره کودتا از زمانی که مارک گازیورسکی(مورخ) مقاله مهم خودش را در این زمینه نوشت شکل گرفت. [طبق این دیدگاه] آمریکا شدیدا درگیر کودتا علیه مصدق بوده است.

جریان های داخلی در سرنگونی دولت مصدق تاثیرگذار بودند. اما کودتا رخ نمی داد(یا حداقل به طور چشمگیری به تاخیر می افتاد) اگر مقام های سیاسی آمریکا، آن را پشتیبانی، طراحی، تشویق و ترغیب نمی کردند. سازمان سیا، سرمایه های اندکی در ایران داشت که می توانست در کودتا علیه مصدق مورد استفاده قرار بگیرد. با این وصف وقتی تصمیم برای رقم زدن کودتا گرفته شد، اینتلیجنت سرویسِ بریتانیا شبکه های خود را در اختیار سازمان سیا قرار داد.

در این رابطه بیشتر بخوانید: سیاست حرکت یکنواخت آمریکا قبل از انتخابات

بریتانیایی ها سال ها بود که خواهان رفتن مصدق بودند اما آنها می دانستند که به ثمر رساندن عملیات مخفی بدون همراهی سازمان سیا بعید خواهد بود.

سیا پروپاگاندایی برای تخریب مصدق به راه انداخت، به سیاستمداران رشوه داد و از ژنرال فضل الله زاهدی پشتیبانی کرد. زاهدی کسی بود که نیروهای نظامی حامی شاه را در روز کودتا هماهنگ کرد و وقتی کودتا به پایان رسید بر جایگاه نخست وزیری تکیه زد.

آمریکا زاهدی را نه برای توانایی سیاسی، بلکه برای اطمینانی که به او داشت و اینکه می خواست در کودتا سهم داشته باشد برگزیده بود. زاهدی هم پذیرفته بود که به کمک آمریکا نیاز دارد: «برای اینکه کنار زدنِ دولت مستقر در ایران با تلاش مردم مسئله ای غیرممکن است». علاوه بر این به نظر می رسید زمانی که زاهدی به قدرت برسد، تمایل به مذاکره جهت به توافق رسیدن با کمپانی های نفتی غربی را دارد.

در یک کلام آنطور که نویسنده این مقاله یادآور می شود اسناد منتشره وزارت خارجه آمریکا(FRUS) نشان می دهد که چگونه آمریکا در سیاست های داخلی ایران قبل از کودتا نیز نقش داشته است.

برو در انتها می نویسد برایان هوک با این شیوه[قلب واقعیت و تحریف آن] امیدوار است بتواند حقایق قطعی را درباره کودتای ۲۸ مرداد پنهان کند. با تغییر مقصر، او می خواهد آمریکا را از گناه همیشه ماندگارِ سرنگونی مصدق تبرئه کند. این مسئله از طریق «اسلحه سازی از اسناد آزادسازی نشده» عملی می شود.

بریان هوک و بقیه همکارانش در دولت ترامپ، می توانند از تاریخ برای توجیه سیاست هایشان علیه ایران استفاده کنند. اما اگر فهم عمیقی از میراث کودتای ۲۸ مرداد در دسترس باشد، این نوع تفسیرهای غلط و خودسرانه از تاریخ مورد مخالفت قرار خواهد گرفت.

درباره نویسنده: گرگوری برو پژوهشگر روابط بین الملل و متخصص روابط ایران و آمریکا است. برو هم اکنون در دانشگاه متودیست جنوبی در دالاس آمریکا مشغول مطالعه در این زمینه است.

برایان هوک با این شیوه امیدوار است بتواند حقایق قطعی را درباره کودتای ۲۸ مرداد پنهان کند. با تغییر مقصر، او می خواهد آمریکا را از گناه همیشهِ ماندگارِ سرنگونی مصدق تبرئه کند. این مسئله از طریق «اسلحه سازی از اسناد آزادسازی نشده» عملی می شود

لینک منبع