ترانه‌های اعتراضی
فریبا نظری 🌿🌹 « ترانه‌های اعتراضی/ بخش هشتم
🎼 دوران جنبش زن‌زندگی‌آزادی ( آغازشده از سال ۱۴۰۱ تاکنون)/ قسمت ۱
🖍️ فریبا نظری
🔵 در هفت بخش گذشته، ترانه‌های اعتراضی را از دوران مشروطیت تا جنبش سبز مرور کردیم، و برخی از کارکردهای این نوع ترانه‌ها را برشمردیم. در بخش هشتم، ترانه‌های اعتراضی دوران جنبش موسوم به #زن‌زندگی‌آزادی را بررسی می‌کنیم. تولید این آثار از شهریور سال ۱۴۰۱ پس از جان باختن #مهساامینی در بازداشتگاه گشت ارشاد پلیس امنیت اخلاقی آغاز و تاکنون ادامه داشته‌است. از نظر زمانی بیشتر این ترانه‌های اعتراضی در فاصله‌ی مهر ۱۴۰۱ تا پایان اسفند همان سال تولید شده‌اند.
🔹به دلایل زیر؛ مرور، توصیف و تفسیر آثار این دوران کار آسانی نیست:
۱- تداوم این دوران تا زمان تدوین این پژوهش
۲- نامشخص بودن پایان زمانی و محتوایی این دوران
۳- تاثیرگذاری متغیرهای مختلف بر تولید آثار اعتراضی این دوران
🔷 شایان ذکر است برخی ازترانه‌های اعتراضی پیشین دوران مشروطه تا انقلاب ۵۷، در دوره‌های پس از آن متناسب با ویژگی‌های محتوایی هر دوره اعتراضی؛ بازخوانی، باز تولید، یا بازنشر شدند. ازجمله این‌ها می‌توان به دو نمونه پرتکراراشاره کرد:
1️⃣ مرغ سحر» یکی از تصنیف‌های اعتراضی دوران مشروطیت است. خوانندگان بسیاری این تصنیف را اجرا کرده‌اند که از آن جمله می‌توان به ملوک ضرابی، ایران‌الدوله هلن، جلال تاج اصفهانی، محمدرضا شجریان، نادر گلچین، هنگامه اخوان، شهلا سرشار، همایون شجریان، فاضل جمشیدی، شکیلا، سالار عقیلی، و فرهاد مهراد؛ اشاره کرد. شعر این تصنیف مضمونی سیاسی-اجتماعی دارد و مفاهیم انقلابی در آن به وفور دیده می‌شود. بهار این شعر را کمی پس از استبداد صغیر و در دوره‌ای سرود که جنبش مشروطه ایران به تازگی به پایان و رضاشاه تازه به پادشاهی رسیده بود. از همین رو، شعر مرغ سحر منعکس‌کننده‌ی روحیات انقلابی مردم در آن دوره دانسته می‌شود. متن شعر روایت‌گر گفتگوی شاعر با یک پرنده («مرغ سحر») است که هر دو ناامید هستند…
اما می‌بینیم که پس‌از مشروطه، در دوره‌های مختلف اعتراضی از انقلاب ۵۷ تا جنبش سبز و زن‌زندگی‌آزادی نیز، به شیوه‌های گوناگون بازخوانی و بازنشر شده‌است.
2️⃣ پژمان اکبرزاده پیانیست و پژوهش‌گر موسیقی در گفت و گو با بخش فارسی رادیو بی بی سی در مورد تاریخچه‌ی سرود آفتابکاران جنگل گفت: "آهنگی که در ایران به نام سرود آفتابکاران یا سر اومد زمستون معروف شده، در واقع یک اثر #ارمنی است به نام «ساری سیرون یار» که در ارمنستان بارها به شکل‌های گوناگون اجرا شده و می‌شود. این قطعه به عنوان سرود آفتاب کاران در ایران معروف شد، در صورتی که نه موسیقی آن مربوط به ایران یا چریک‌های فدایی خلق است و نه اینکه اساسا فرم مارش‌گونه دارد. اینکه به آن گفته‌اند سرود، احتمالاً به خاطر محتوای سیاسی شعر و احساسات انقلابی است" (بی‌بی‌سی نیوز، خرداد ۱۳۸۹).
این ترانه_سرود تغییر شکل و محتواداده نیز در دوره‌های مختلف اعتراضی از انقلاب ۵۷ تا امروز، بسته به شرایط موجود؛ کم و بیش بازخوانی و یا بازنشر شده‌است.
با این‌وجود، از ویژگی‌های بارز آثار دوران جنبش زن‌زندگی‌آزادی برخلاف سایر دوره‌های اعتراضی، اقبال کمتر به این آثار و تمایل به نوگرایی و خلق ترانه‌های اعتراضی جدید است، آن‌چنان که در پی می‌آید.
🔺نگارنده سه محور کلی محتوایی در ترانه‌های اعتراضی دوران جنبش زن‌زندگی‌آزادی را که بر سایر ویژگی‌های این آثار سایه افکنده و تأثیر گذاشته است، چنین برمی‌شمارد:
🔰عصیان‌گری
🔰برابری خواهی
🔰آزادی‌خواهی و زندگی‌طلبی
👈 برخی‌از ویژگی‌های ترانه‌های اعتراضی این دوران زیر چتر محورهای سه‌گانه‌ی یادشده عبارتنداز:
۱- بازتولید و بازخوانی کمتر آثار اعتراضی دوره‌های پیشین از مشروطیت تا جنبش سبز
۲- تولید آثار جدید با متن جدید مبتنی بر اعتراضات اخیر
۳- عاملیت چشمگیر هنرمندان زن
۴- افزایش مشارکت و عاملیت هنرمندان ناشناخته یا کمتر شناخته شده
۵- اجرای گروهی با نوگرایی و خلاقیت
۶- لحن و موسیقی حماسی و کنش‌گرانه
۷- محتوای انتقادی به گفتمان دینی و ایدئولوژیک
۸- محتوای انتقادی و ضداستبدادی
۹- تولید ترانه‌های اعتراضی همراه با فیلم، انیمیشن، رقص، نقاشی، طراحی(پرفورمنس‌های اعتراضی)
۱۰- بهره‌مندی از شعارها و مطالبات اعتراضات اخیر به‌ویژه مطالبه‌ی محوری زن‌زندگی‌آزادی در بیشتر ترانه‌های اعتراضی
۱۱- بازخوانی و بازنشر برخی ترانه‌های مورد علاقه‌ی جان‌باختگان در گرامی‌داشت آن‌ها
۱۲- خوانش برخی آثار به زبان اقوام ایرانی ( کردی، عربی، ترکی، لری، بلوچی)
۱۳- بهره‌مندی از سبک‌های متنوع موسیقی ( سنتی، پاپ، راک، رپ، جاز)
🌹 « ترانه‌های اعتراضی/ بخش هشتم
🎼 دوران جنبش زن‌زندگی‌آزادی ( آغازشده از سال ۱۴۰۱ تاکنون)/ قسمت ۲
👈 ادامه‌ی برخی‌از ویژگی‌های ترانه‌های اعتراضی دوران جنبش زن‌زندگی‌آزادی:
۱۴- بهره‌مندی از نام و تصاویر جان‌باختگان اعتراضات اخیر در آثار
۱۵- همکاری و مشارکت هنرمندان جهانی حوزه‌ی موسیقی در تولید آثار یا حمایت و بازنشر ترانه‌های این دوران
۱۶- اقبال عمومی بسیار زیاد از ترانه‌های این دوران در داخل و خارج از کشور
۱۷- رکورد کم‌سابقه‌ی ترانه‌ی #شروین‌حاجی‌پور در شبکه‌ی اینستاگرام باعنوان #برای
۱۸- دریافت جایزه‌ی گرمی ترانه‌ی #برای به‌عنوان نخستین ترانه‌ی اعتراضی در سده‌ی اخیر
۱۹- حذف یا ممنوع شدن برخی ترانه‌های اعتراضی درون‌مرزی در رسانه‌های رسمی
۲۰- ممنوع‌الکار یا بازداشت شدن برخی خوانندگان ترانه‌های اعتراضی داخلی
۲۱- تولید ترانه‌های اعتراضی باصدا و آثار هنرمندان حرفه‌ای و مشهور سنتی و پاپ، ازجمله:
کیهان کلهر، همایون شجریان، علیرضا قربانی، مهدی یراحی، غلام کویتی پور، حسین زمان، مژگان شجریان، حامد نیک‌پی، دریا دادور، گوگوش، داریوش، مازیار فلاحی، رعنا منصور، و گروه‌هایی چون: رستاک، ثمین و بهین بلوری، خط قرمز، درخت گردو
۲۲- تولید و اجرای برخی ترانه‌های اعتراضی ازسوی گروه دانشجویان معترض هنر و موسیقی
۲۳- تولید زیاد و متنوع ترانه‌های اعتراضی نسبت‌به دوره‌های پیشین
🔹🔹🔹برخی از پرتکرارترین و مشهورترین ترانه‌های اعتراضی دوران جنبش زن‌زندگی‌آزادی عبارتنداز:
🔸 ترانه‌ی «برای»، باصدا و تنظیم و آهنگ: شروین حاجی پور
🔸سرود «زن»( بخوان که شهر سرود زن شود)، باصدای مهدی یراحی، ترانه‌سرا: مونا برزویی
🔸سرود «زندگی» (سخت هراسیده‌ای از دل یک‌رنگ ما)، باصدا و آهنگ مهدی یراحی
🔸سرود «تغییر برای برابری »( جوانه می‌زنم )، اجرای گروهی بر اساس سرود جنبش فمنیستی زنان ایران که برای نخستین بار پاییز سال ۱۳۸۷
اجرا شد
🔸ترانه_ سرود «بیزارم از دین شما» باصدا و آهنگ صبا ضامنی، تنظیم احسان بیرق دار
🔸ترانه‌ی «خون از رخم بشوی»، باصدای همایون شجریان، شعر از فریدون مشیری، آهنگ از آرش گوران
🔸بازخوانی دو تصنیف باصدای همایون شجریان، «تفنگت را زمین بگذار» و « شتک زده است خون بسیارها»
🔸سه‌تار و کمانچه نوازی اعتراضی کیهان کلهر با نماد زن‌زندگی‌آزادی در خارج از کشور
🔸تصنیف «روزهای بی‌قرار»، باصدای علیرضا قربانی، شعر از حسین غیاثی، آهنگ از حسام ناظری
🔸 سرود «فریاد اتحاد ما»، اثری از گروه رستاک، براساس قطعه آنتونیس از مجموعه ترانه های ماوتهاوزن اثر میکیس تئودوراکیس
🔸سرود «سوگند به خون همرهانم»، اجرای گروهی دانشجویان دانشگاه فرهنگ و هنر
🔸ترانه‌ی «دوباره»، با اجرای گروهی گوگوش لیلا فروهر سوگند شهرزاد سپانلو دریا دادور و شهره آغداشلو
🔸ترانه‌ی «برخیز»، با صدای داریوش اقبالی و شعری از شهریار قنبری
🔸 تصنیف «به نام سرخ آزادی»، باصدای مژگان شجریان
🔸ترانه‌ی «خیابان»، باصدای حسین زمان، شعر بابک صحرایی، آهنگسازی شانتیا
🔸 ترانه «به سمت فردای جهان»، باصدای داریوش اقبالی، شعری از ایرج جنتی عطایی و معین شیرپور
🔸 ترانه «شام آزادی»، باصدای مازیار فلاحی
🔸 ترانه _ سرود «به نام دختران سرزمین آفتاب»، اجرای گروهی
🔸ترانه‌ی «اصلا نترس»، باصدای دنیا دادرسان
🔸ترانه‌ی «ایران من»، اجرای گروهی با: حامد نیک‌پی، رعنا منصور، کینگ رام، عرفان پایدار، همراه با رپ‌خوانی
🔸ترانه‌ی «رئیس»، باصدای غلام کویتی پور و دانیال مقدم همراه با رپ‌خوانی
💢گونه‌های نوپدید هم‌محتوا و هم‌کارکرد ترانه‌های اعتراضی در دوران جنبش زن زندگی:
۱- رقص‌های اعتراضی
۲- اجرای پرفورمنس‌های اعتراضی
۳- نوحه‌های اعتراضی
از نظر نگارنده این سه گونه‌ی نوپدید از حیث محتوا و کارکرد، درراستای ترانه‌های اعتراضی عمل کرده و می‌کند که نمونه‌هایی از آن‌ها به شکل بارز و فراوان در دوران جنبش زن زندگی آزادی آفریده شده‌اند که در مجالی دیگر نیاز به بررسی و مرور دارند.
به پایان آمد این دفتر
حکایت هم‌چنان باقی است...