تخت جمشید

T.me/NBF_Party

در پی آن بودیم تا مرجع کاملی برای توضیح قسمتهای مختلف تخت جمشید، این اثر ملی و باستانی گرانقدر سرزمین عزیزمان ایران بیابیم تا هم تصویر درستی از شکوه و جلال این بنا را در ذهن علاقمندان ایجاد کند و هم کامل، جامع و دقیق باشد. از این رو ما تمام تلاش خود را کردیم تا این موضوع را به بهترین نحو ممکن به سرانجام رسانده و رسالت خود را در اینباره انجام دهیم. امیدواریم که از خواندن و تماشای تصاویر و معماری حیرت انگیز تخت جمشید، نهایت لذت را ببرید. با ما همراه باشید.

همانطور که میدانید، پرسپولیس، یکی از شهرهای باستانی ایران است که طی سالیان، پیوسته پایتخت باشکوه و تشریفاتی پادشاهی ایران در زمان امپراتوری هخامنشیان بوده‌است. در این شهر باستانی کاخی به نام تخت جمشید وجود دارد که در دوران زمامداری داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر اول بنا شده‌است و به مدت حدود ۲۰۰ سال آباد بوده‌ است. در نخستین روز سال نو گروه‌های زیادی از کشورهای گوناگون به نمایندگی از ساتراپی‌ها یا استانداری‌ها با پیشکش‌هایی متنوع در تخت جمشید جمع می‌شدند و هدایای خود را به شاه پیشکش می‌کردند.

برای اولین بار در طول تاریخ، ماکت کاملی از شکوه و جلال تخت جمشید، این اثر ملی و باستانی، بدست جوان وطن دوست ایرانی آقای مهندس مهدی فتحی نژاد ساخته شد!

ایشان مهندس معماری است و از سن بیست سالگی بمدت 14 سال برای تکمیل و بهره برداری از این اثر باستانی-هنری با وجود تمام سختی ها، مشکلات، سنگ اندازی ها، کم لطفی ها و ... تلاش کرد و در نهایت آنرا به اتمام رساند.

لازم به ذکر است که این هنرمند ایرانی، برای طراحی حکاکی ها و ریزه کاری های معماری در تخت جمشید، بارها به آنجا و با هزینه شخصی سفر کرده است تا جزئیات را بطور دقیق طراحی کند.

حال ایران در حالی بزرگترین اثر تاریخی تمدن بشری را در اختیار دارد که اغلب بازدید کنندگان از تخت جمشید، قادر به ترسیم دقیق مشخصات آن، قبل از ویرانی نیستند و این ماکت به‌راحتی امکان ایجاد یک تصویر واقعی از تخت‌جمشید را در ذهن هر بیننده‌ای فراهم می‌کند.

این درحالی است که تاکنون هیچ اثر هنری قابل قبول و توجهی، اعم از فیلم، انیمیشن و ... که به‌درستی و با استناد به اسناد و روایت‌های مورد تایید تاریخی، تخت‌جمشید و سایر آثار عهد باستان ایران را به مردم ایران و جهان معرفی کند، تولید نشده است. ماکت تخت‌جمشید که به گفته سازنده آن برای ساخت هر بخش از آن ساعت‌ها و روزها، در آثار و کتب تاریخی تفحص و تحقیق شده است، علاوه بر اینکه می‌تواند به‌عنوان یک اثر هنری در معرض دید همگان قرار گرفته و ذهنیت‌ها را در خصوص این اثر تاریخی سمت و سویی دقیق‌تر بخشد، می‌تواند مورد استفاده فیلم‌سازان و انیمیشن‌سازان قرار گرفته و زمینه و انگیزه‌ای برای تولید انیمیشن، فیلم یا سریالی در خصوص ایران باستان باشد.

حال در ادامه، به توضیح قسمتهای مختلف تخت جمشید از روی ماکت آن خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.

نمای کلی تخت جمشید:

دروازه ملل:

در بدو ورود به تخت جمشید و پس از گذر از پلکان ورودی، به کاخ انتظار یا کاخ خشایارشا وارد می شویم. این کاخ به دروازه همه ملتها یا دروازه ملل نیز شهرت یافته است. این کاخ زیبا چهار ستون سنگی داشته است که سر ستونهای آن با شکل گاو سقف را به دوش خود می کشیده اند. بلندی ستونها حدود 17 متر است و در دروازه ورودی با دو شمایل غول آسا رو برو می شویم که شبیه گاو بوده اند. البته هم اکنون چیزی از سر آنها باقی نمانده است. دروازه خروجی با تمثیل غول آسایی مزین شده که سر انسان و بدن گاو و بال عقاب را دارد و به این معنی بوده که پارسیان کارآمد و بلند پرواز و تیزبین و متفکر بوده اند. این بنا در واقع سه دروازه داشته است. غربی که هدیه آوران از آن وارد می شده اند و شرقی و شمالی که به سمت کاخهای دیگر و کاخ آپادانا بوده است و آنان را آماده دیدار با شاه می کرده است.

کاخ آپادانا:

با ورود به تخت جمشید از زیباترین بناهایی که چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند، کاخ آپادانا است. شما با عبور از دروازه ملل و نشستن در بار عام و با گذر از یک راهرو به ایوان شرقی و شمالی این کاخ میرسید. از دو ردیف پلکان که مانند دستهای گشاده شما را در بر می گیرند وارد ایوانهایی با 12 ستون می شوید که حدود 20 متر ارتفاع دارد و سقف ایوان را بر کمر گاوهای این ستونها نگه داشته است. چهار طرف این کاخ چهار برج مربعی شکل وجود دارد که جهت حفاظت طراحی شده بوده است و تالار داخلی نیز 36 ستون با ارتفاع 20 متر داشته که سقف تالار را بر دوش گاوهای خود می کشیده است. سر ستونهای ایوان جنوبی به شکل شیر بوده است و در مجموع سقف این کاخ و سه ایوان مذکور بر 72 ستون استوار بوده است. این بنا بیش از 2530 سال قدمت دارد. از زیباترین نقوش پلکان ورودی نمای حمله شیر به گاو است که نشان از شروع بهار داشته است. ساخت این کاخ 30 سال به طول انجامیده است و نقش هدیه آوران که از نقوش بسیار زیبای پلکانهای ورودی است شکوه و اقتدار ایرانیان را در آن روزگار به رخ جهانیان می کشد.

کاخ صد ستون:

کاخ صد ستون یا کاخ تخت از نظر وسعت دومین کاخ بزرگ تخت جمشید است. تالار مرکزی این کاخ ده ردیف ده تایی ستون دارد که به همین دلیل صدستون نامیده می شود. سر ستونها گاو دو سر است که سقف را به دوش می کشد و سمت شمالی این تالار ایوانی دارد که دو ردیف هشت عددی ستون دارد ولی سر ستونهای آن سر انسان است. از زیبایی های این کاخ، بایستی به ورودیهای آن اشاره کرد که نقش اردشیر اول بر روی صندلی حجاری شده است و محافظان و گزارشگران و خواجگان دربار در اطراف او دیده می شوند که هر کدام از نظر تاریخی و لباس و مقام و منزلت کاملا مشخص و تعریف شده هستند. در این نقش مردی که از نزدیکان و معتمدین است در حالی که برای رعایت ادب دست را جلو دهان خود گرفته و کمی خم شده است و در حضور شاه گزارشی را به عرض می رساند و این در حالی است که فردی در پشت شاه مگس پرانی در دست دارد و باد ملایمی را به جریان در می آورد. در درگاهی دیگر نبرد شاه با یک موجود خیالی حجاری شده است و شاه با یک دست کاکل و با دست دیگر خنجری را در شکم وی فرو کرده است. این بنا توسط خشایارشا پی ریزی و در زمان فرزندش اردشیر اول به اتمام رسیده است.

کاخ شورا:

این عمارت با شکوه که سه ورودی بسیار زیبا دارد و نقوشی بر پلکانهای آن حجاری شده است که نشان دهنده این موضوع است که نجیب زادگان و بزرگان کشوری و لشکری در حالتی بسیار دوستانه به دیدار شاه می روند. در این نقوش برخی از نجیب زادگان دست در دست و شانه به شانه و برخی با یک دسته گل به ملاقات داریوش بزرگ می روند. به استناد این نقوش این کاخ را کاخ شورا نام نهاده اند و بنا بر برخی از اسناد مورخین بر این اعتقادند که ساخت این بنا در زمان اردشیر اول به اتمام رسیده است. شاه از پلکان شرقی وارد می شده و از پلکان شمالی و جنوبی نجیب زادگان وارد می شده اند. شکل این کاخ تقریبا مربع شکل است و تالار مرکزی آن چهار ستون بزرگ دارد که سقف را نگه می داشته است. محل استقرار این کاخ در مرکز مجموعه است بنابر این آنرا کاخ مرکزی نیز می گفته اند. درگاه اصلی کاخ یا همان درگاه شرقی دارای دونقش زیبا در دو طرف است که نمایندگان 28 کشور تخت یا اورنگ شاهی را بر دوش خود میکشند و وارد کاخ شورا می نمایند. در واقع در بدو ورود به کاخ شما 14 نفر در سه ردیف را در سمت راست و 14 نفر در سه ردیف را در سمت چپ خود می بینید که در مجموع 28 نفر می شوند که چهره هر کدام از آنها نمایانگر یک کشور است. از زبیاییها منحصر به فرد این نفش این است که شما پایه بزرگ شده صندلی شاه را که فرم پنجه شیر را دارد را در دو طرف این اورنگ نیز به صورت حجاری شده می بینید و از طرفی تخت را در حالتی می بینید که از زمین بلند شده است و کف پایه های آن به زمین متصل نیست و کمی بالا تر از سطح زمین است.

کاخ هدیش:

یکی از کاخهای زیبای تخت جمشید، کاخ هدیش یا کاخ خشاریارشا هست. این کاخ حرمسرای اختصاصی وی بوده و هدیش نام یکی از همسران وی بوده است. در سمت غرب و شمال شرقی دو پلکان دو طرفه دارد که مزین به نقوش شیر شکارچی، گاو نر و سربازان محافظ است. سمت جنوب کاخ نیز بالا خانه ای است که سرتاسر لبه های کنگره دار دارد. این کاخ یک بخش تقریبا مرکزی دارد که 36 ستون به فرم مربع شکل دارد و در شمال آن یک ایوان 12 ستونی دارد. این کاخ اتاق نگهبانی و 4 ستونی و برج نیز داشته که برای امور حفاظتی و غیره استفاده می شده است. بر درگاه ورودی نقش خشایارشا را می توان دید که بر سرش چتر و سایه بانی نگه داشته اند. دقت در فرم ساخت چتر از نظر مکانیک ساخت و ضامن نگهدارنده ما را شعف زده می نماید. سطح این کاخ حدود 7 متر از بقیه قسمتهای مجاور و 18 متر از کف صفه بالاتر است و مشرف بر دشت زیبای مرودشت است.

کاخ تچر یا تالار آینه:

کاخ داریوش بزرگ همان کاخ تچر است. البته در یکی از کتیبه های تخت جمشید از کاخ هدیش هم به عنوان کاخ تچر یاد شده است ولی در هر حال آنچه مسلم است این است که این کاخ محل زندگی زمستانی داریوش کبیر بوده است و این نام را هم به همین دلیل به خود اختصاص داده است. نام دیگر این کاخ تالار آینه است که به دلیل انعکاس تصویر از سنگهای خاکستری و صیقلی آن بوده است! بطوری که فرد می توانسته خود را از درون این سنگها مشاهده نماید. اهمیت این کاخ به حدی بوده است که نقوش و آثار و نوشته هایی از دوره های مختلف از داریوش اول گرفته تا شاپور و سلطان ابراهیم میرزا تیموری را می توان بر روی دیوارها و کتیبه های آن دید. کف کاخ 2 تا 3 متر از از آپادانا و حیاط مجاور بالا تر است و تالار مرکزی آن 3 ردیف 4 تایی ستون داشته است. دو اتاق 4 ستونی و یک ایوان 8 ستونی نیز این بنای زیبا را محصور می کرده است. بر بدنه پلکانهای ورودی هم نقش افرادی که بره و ظروف را با خود حمل می کنند نقش بسته است. این افراد با شمایل پارسی و پارتی یک در میان در حال آوردن هدایای خود هستند.

کاخ ملکه یا کاخ حرمسرا:

ماکت کاخ ملکه یا کاخ حرمسرا مربوط به بخشی از تخت جمشید است که هم اکنون موزه تخت جمشید در آن قرار دارد. در این کاخ کتیبه ای کشف شد که هم اکنون در موزه ایران باستان است و در آن خشایارشا به عنوان سازنده این بنا معرفی شده و داریوش او را به عنوان ولیعهد برگزیده است. تالار اصلی این کاخ 12 ستون چوبی داشته است که در آتش سوزی اسکندر از بین رفته است. کاخ از مجموعه اتاقهایی تشکیل شده که به اطراف راهی ندارد و این دلیلی است که آنرا حرمسرا نامیده اند. بر درگاههای ورودی این کاخ نیز صحنه های نبرد شاه با هیولای خیالی و نیز صحنه ورود شاه به همراه ملازمان نقش بسته است.

کاخ خزانه:

کاخ خزانه بخشی از مجموعه تخت جمشید است که هدایا و اشیاء گرانبهای تخت جمشید را در آن نگهداری می کرده اند. بسیاری از این اشیاء در هجوم اسکندر به تخت جمشید به غارت رفت و بقیه در موزه تخت جمشید و موزه ایران باستان نگهداری می شود. متاسفانه بسیاری از این اشیاء در موزه های خارج از ایران از جمله آمریکا و انگلیس نگهداری می شود. از جمله این اشیاء با ارزش بایستی به 30 هزار لوح گلی اشاره کرد که محاسبات کارگران و خزانه را بایگانی کرده بوده اند. به عبارتی هر کارگری که کاری را انجام می داده است در سه نسخه کار وی در این لوحها حک و ثبت می شده است. یک نسخه را به وی برای دریافت گندم و برنج و … در ازای حق الزحمه کار به وی می دادند تا آنرا به انبار برده و کالا دریافت نماید. یک نسخه در کاخ خزانه بایگانی می شده و نسخه سوم در زمان حسابرسی به انبار فرستاده می شده است. برخی از این فرامین در هر سه نسخه موجود است. جالب ابنجا است که از دستورات این لوحها مشخص می شود که زنها نیز در برخی از کارهای تخت جمشید مشارکت می کرده و حقوق دریافت می کرده اند و از طرفی زنهایی که بچه به دنیا می آورده اند، حقوق بیشتر و زنهایی که فرزند دیگران را نگه می داشته اند نیز حقوق دریافت می کرده اند . جالب اینجا است که علت سالم ماندن این لوحهای گلی ، پخته شدن آنها در آتش سوزی اسکندر بوده است. ساختمان خزانه هم در ابتدا متفاوت و از دو تالار ۳۶ ستونی و دو تالار ۲۴ ستونی و یک حیاط در وسط و چندین اتاق کوچکتر چهار و دو ستونی تشکیل می شد و بعد یک تالار ۹۹ ستونی به آن اضافه شد که ستونهای چوبی با پایه سنگی داشت.

دروازه ناتمام:

در بخش شمالی کاخ صد ستون و در مسیر خیابان سپاهان، دروازه ناتمام قرار دارد که دارای 4 ستون و دو درگاه ورودی است و بنا بوده تا مثل دروازه ملل از گاو بالدار به عنوان تزئین و زیبا سازی آن استفاده شود ولی ظاهرا با هجوم اسکندر این کار ناتمام مانده است. ارزش این بنا به این دلیل است که مراحل ساخت بخشی از مجموعه تخت جمشید را می توان دید. برخی از پایه های ستونها در مسیر قرار دارد و مراحل قرار گرفتن آنها را در زمان ساخت می توان حدس زد.