امام شافعی (رح) و زکات فطر

هر سال در ماه مبارک رمضان بحث زکات فطر مطرح می شود و عده ای از ماموستایان برای همه ی مسلمانان به یک اندازه ( و معمولا بر اساس نرخ گندم ) زکات فطر را تعیین می کنند و به همین جهت طبق نظر آنها فرقی بین کسانی که سفره رنگینی با انواع غذا ها دارند و کسانی که در سفره آنها شاید نان خشک هم بزور پیدا می شود، وجود ندارد.

اما آیا نظر امام شافعی(رح) در کتاب الام در مورد زکات فطر نیز اینگونه است؟ آیا همه باید یک مقدار مشخص زکات فطر پرداخت کنند؟ و اگر کسی مثلا قوت غالب او گوشت و .... هست، می تواند زکات فطر خود را برحسب گندم بدهد، یا نه؟

همانطور که در تصویر شماره یک می بینید، نظر امام شافعی (رح) بر این است که هر کس از قوت غالب خود زکات فطر خود را پرداخت کند، یعنی از نظر امام شافعی (رح) مشخص بوده است که همه ی مردم دارای سفره یکسانی نبوده، پس پرداخت زکات یکسان برای همه ی مردم درست نیست و برخلاف نظر امام شافعی است.

در تصویر شماره دو از کتاب الام، نظر امام شافعی درباره کسانی که قوت و غذای آن ها مختلف است و از چند قوت (مواد غذایی) استفاده می کنند، پس از ذکر چند قوت غالب زمان خود!!!!! می فرماید بهتر است که از بهترین آن ها که گندم است، استفاده شود، این به این معنی است که امام شافعی (رح) با توجه به اینکه گندم کمتر در آن زمان بوده یا هر کس توانایی استفاده از آن را نداشته و به نسبت قوت های دیگر دارای ارزشی بیشتر بوده است توصیه می کند که از گندم زکات فطر داده شود ( نه اینکه همیشه از گندم باشد)، هر چند امام شافعی بر این نظر است اگر کسی از چند قوت استفاده می کند اگر از هر کدام ( که ارزشی کمتر از گندم در آن زمان داشته اند) زکات خود را بدهد ، ان شاءالله زکات فطر او پرداخت شده است.

در ادامه امام شافعی معتقد است اگر کسی گندم می خورد ولی از قوت های دیگر (مانند کشمش و خرما یا جو) زکات خود را پرداخت کند، می فرماید من برای او نمی پسندم.

حتی امام شافعی می فرماید اگر کسی که گندم مصرف می کند زکات خودش را که از قوت های دیگر پرداخت کرده است، اینگونه برای او می پسندم که زکات فطر خود را پس بگیرد و از گندم دوباره آن را پرداخت کند.

در ادامه در کتاب الام از امام شافعی(رح) اینگونه نقل می شود که امام شافعی می فرماید، در زمان پیامبر گندم در دسترس نبوده و قوت آنها بیشتر خرما و به مقدار کمتری جو بوده است بهمین خاطر پیامبر صلی الله علیه و علی اله دستور دادند که مسلمانان از قوت خودشان زکات خودشان را پرداخت کنند. ( بهمین دلیل نظر امام شافعی (رح) در مورد پرداخت زکات فطر با گندم بر خلاف نظر پیامبر صلی الله علیه و علی اله نیست، هر دو بزرگوار بر اساس قوت غالب دوران خود دستور داده اند) و امام شافعی می فرماید من نمی پسندم اگر کسی گندم مصرف کند و از قوت کم ارزش تر زکات خود را پرداخت کند، ولی اگر کسی از‌ قوتی که استفاده می کند زکات خود را پرداخت نکند، بلکه از قوتی که ارزش آن بیشتر از مصرفی خود است پرداخت کند من می پسندم.

حالا چند نکته از این مطالب بالا:
همچنان که از حدیث پیامبر صلی الله علیه و آله و علی آله مشخص است و نظر امام شافعی هم بر این مبنا است هر کس باید بر اساس قوت غالب خود زکات فطر خود را پرداخت کند و تعیین مقدار مشخصی برای همه مسلمانان صحیح نیست.

همانطور که میدانیم در زمان های قدیم مردم اکثرا تک غذایی بوده اند مثلا شاید کسی یک ماه فقط خرما مصرف می کرده است ولی امروزه انواع برنج ها و خورشت ها و پیش غذا و...‌ در سر سفره مسلمانان موجود می باشد که شاید سهم گندم در این‌ سفره ها به نسبت بقیه کمتر باشد (شاید خیلی از خانواده ها در ماه ۵ هزار تومان نان نخرند ولی در عوض هر شب گوشت و برنج و ... مصرف کنند) پس طبق نظر امام شافعی که می فرماید از بهترین آن ( از لحاظ ارزش) زکات خود را پرداخت کنید و از قوت کم ارزش تر زکات خودتان را پرداخت نکنید، بهتر است مسلمانان متوسط خرج ماهیانه خانواده شان را حساب کنند و بر ۳۰ روز تقسیم کنند، بهمین طریق زکات فطر خود را پرداخت کنند.

آیا امروزه کسانی که برنج ایرانی معطر و انواع گوشت ها را مصرف می کنند با کسانی که برنج هندی و غذا های ساده می خورند یا کسانی که فقط نان خالی می خورند، قوت غالب آنها یکسان است؟ کسی که خود را پیرو نظر امام شافعی (رح) می داند چگونه است که قوت غالب او برنج و گوشت و ... است ولی زکات فطر او با گندم؟