افزایش نفوذ رژیم صهیونیستی، شرط آمریکا برای برقراری تجارت دائمی با آسیای مرکزی

یکی از اعضای کمیته روابط خارجی سنای ایالات متحده، سناتور کریس مورفی، مقاله ای را برای The Diplomat نوشته و از کنگره خواست تا محدودیت های تجاری «جکسون وانیک» برای قزاقستان، ازبکستان و تاجیکستان را لغو کرده و وضعیت روابط تجاری عادی دائمی (PNTR) را با آن کشورها برقرار سازد. مورفی توضیح می دهد که چرا ایالات متحده باید از تغییر پویایی های ژئوپلیتیکی برای بازتعریف و تعمیق روابط خود در آسیای مرکزی استفاده کند.

ایالات متحده این فرصت را دارد که به آسیای مرکزی یک جایگزین استراتژیک برای چین و روسیه، مبتنی بر مشارکت و نه استثمار ارائه دهد ، اما اصلاحیه «جکسون وانیک» مانع است.

برای مدتی طولانی، در حالی که روسیه و چین نفوذ زیادی در کشورهای قزاقستان، ازبکستان و تاجیکستان داشته اند، ایالات متحده در حاشیه بوده است. اما می‌توان محدودیت‌های نفوذ چین و روسیه را در جایی دید که دولت‌های آسیای مرکزی نسبت به وابستگی خود به چین، محتاطانه برخورد می کنند و از طرفی نیز، جایگاه بین المللی روسیه در حال سقوط آزاد می باشد. در این حین، ایالات متحده باید از این فرصت استفاده کند و یک جایگزین استراتژیک مبتنی بر مشارکت به جای بهره برداری ارائه دهد.

متأسفانه، یک قانون بر سر راه ما قرار دارد؛ در سال 1974، ایالات متحده «اصلاحیه جکسون وانیک» را تصویب کرد که روابط تجاری دائمی ایالات متحده را با کشورهایی که حقوق مهاجرت یهودیان شوروی را نقض می‌کردند، محدود می‌کرد. این، ابزاری برای وادار کردن اتحاد جماهیر شوروی برای بهبود رفتارش با گروه‌های تحت آزار و اذیت (یهودیان)، از جمله در آسیای مرکزی بود. با اینکه اتحاد جماهیر شوروی مدت هاست که از بین رفته است، اما این یادگار دوران جنگ سرد، همچنان روابط ما را با قزاقستان، ازبکستان و تاجیکستان محدود می کند.

از زمان انحلال اتحاد جماهیر شوروی، روسای جمهور ایالات متحده بارها تایید کرده اند که قزاقستان، ازبکستان و تاجیکستان از مقررات ذکر شده مهاجرت در «اصلاحیه جکسون وانیک» پیروی می کنند. هر سه کشور از روابط دیپلماتیک مثبت با «اسرائیل» برخوردارند، هیچ یک درگیر یهودستیزی مورد تایید دولت آمریکا نیستند، و شهروندان یهودی آزادند که مهاجرت کنند. به همین دلیل است که «ائتلاف ملی یهودیان اوراسیا»، که رهبری تلاش‌ها برای حمایت از لایحه اصلی جکسون-وانیک را بر عهده داشته است، موافقت می‌کند که قزاقستان، ازبکستان و تاجیکستان باید وضعیت «روابط تجاری عادی دائمی» (PNTR) داشته باشند.

در طول چند دهه گذشته، کنگره قوانینی را تصویب کرده تا بسیاری از کشورهای شوروی سابق را به وضعیت تجاری عادی برگرداند، اما مسئله روابط با برخی از کشورهای آسیای مرکزی به بن بست رسیده اند، نه به این دلیل که مستحق آن وضعیت هستند، بلکه عمدتا به دلیل عدم تمرکز آمریکا بر منطقه آسیای مرکزی بوده و این یک اشتباه است.

آسیای مرکزی فراتر از موقعیت استراتژیک خود، سرشار از منابع حیاتی مانند هیدروکربن ها و مواد معدنی خاکی کمیاب است. ایالات متحده در رقابت برای مواد معدنی حیاتی دیر عمل کرده، اما دولت بایدن تلاش های جدی برای تامین امنیت و گسترش زنجیره تامین انجام داده است. اعطای PNTR (روابط تجاری عادی دائمی) به این کشورها، به کسب و کارهای ایالات متحده امکان دسترسی بهتر به بازارهای این منطقه، ترویج تجارت و سرمایه گذاری و ایجاد فرصت هایی برای رشد را می دهد. کشورهای آسیای مرکزی نیز می توانند اقتصادهای خود را متنوع کنند، شغل ایجاد کنند و استانداردهای زندگی را برای جامعه خود بالا برده و در عین حال وابستگی اقتصادی خود را به روسیه و چین کاهش دهند.

حفظ وضعیت موجود دوران جنگ سرد همچنین نشان می دهد که ایالات متحده هنوز آسیای مرکزی را از منظر شوروی می نگرد، نه به عنوان مجموعه ای از دولت های مستقل، و این نکته ایست که رهبران آسیای مرکزی به طور مرتب با مقامات عالی رتبه ایالات متحده مطرح می کنند.

از آنجایی که نفوذ روسیه به دلیل تهاجم این کشور به اوکراین کاهش می‌یابد و کشورها نسبت به چین محتاط می‌شوند، ایالات متحده فرصت دارد تا روابط خود با آسیای مرکزی را بازتعریف کند. کنگره باید از این موقعیت برای پیشبرد منافع استراتژیک و اقتصادی ما در منطقه استفاده کرده و با تصویب قانونی برای اعطای وضعیت PNTR به قزاقستان، ازبکستان و تاجیکستان، این کشورها را از محدودیت های «اصلاحیه جکسون وانیک» رهایی بخشد.

انتشار مقاله فوق توسط سناتور آمریکایی، واکنش های مختلفی از جمله از طرف روس ها در پی داشت، در این بین، یادداشت کنستانتین کوساچف، دیپلمات و مقام سابق روسیه بسیار حائز اهمیت بود. (این یادداشت را در اینجا مطالعه بفرمایید)

این مقام سابق روس، یادداشت خودرا تحت عنوان "ایالات متحده در حال استقرار یک جبهه علیه روسیه در آسیای مرکزی است" منتشر کرده و توضیح داد: "لغو اصلاحیه جکسون وانیک، ابزاری برای باج خواهی آمریکا از کشورهای پسا شوروی است؛ آمریکا با وعده خارج کردن کشورهای مورد نظر از لیست این اصلاحیه و لغو محدودیت های آن، باج خواهی کرده و شرایط را برای پیشبرد اهداف خود هموار می سازد."

کنستانتین کوساچف، در توضیح اصلاحیه «جکسون وانیک»، این اصلاحیه را صرفا مربوط به امور کلی حقوق بشری عنوان کرده و گفته است: "کشورهایی که در تجارت خارجی، حقوق بشر را از دیدگاه ایالات متحده نقض می کنند، از اعتبارات و ضمانت های بین‌المللی در زمینه‌ تجارت محروم شده و تحت فشار قرار می گیرند."

با توجه به مقاله سناتور آمریکایی، و اطلاعات مربوط به اصلاحیه «جکسون وانیک»، مشخص می گردد که اصلاحیه مذکور، در اصل مربوط به مسئله «یهود ستیزی» و محدودیت های اتحاد جماهیر شوروی بر روی یهودیان از جمله موانع بر سر «مهاجرت یهودیان به اسرائیل و غرب» می باشد.

بر همین اساس، دلیل سناتور آمریکایی برای لغو اصلاحیه جکسون وانیک، استقبال سه کشور ازبکستان، تاجیکستان و قزاقستان از روابط مثبت و رو به رشد با اسرائیل، آزادی یهودیان در این کشورها برای مهاجرت، و عدم یهودستیزی مورد تایید آمریکا در این سه کشور، عنوان شده و تصریح می کند که، «ائتلاف ملی یهودیان اوراسیا» نیز ضمن تاکید بر موارد فوق، موافق برقراری وضعیت «روابط تجاری عادی دائمی» (PNTR)  بین ایالات متحده و سه کشور قزاقستان، ازبکستان و تاجیکستان می باشد.

از این رو می توان نتیجه گرفت، که علاوه بر این که آمریکا به دنبال تضعیف جایگاه روسیه در آسیای مرکزی بوده و رویکرد خود را بر این اساس تنظیم می‌کند، اما مسئله تقویت نفوذ و گسترش روابط رژیم صهیونیستی در این منطقه نیز، از جمله مسائلی بوده که طی دهه ها توسط ایالات متحده دنبال می‌شده و اکنون به سطح قابل قبولی رسیده است.

نکته دیگر این است که در مسئله تعمیق نفوذ رژیم صهیونیستی در آسیای مرکزی، تزاحمی بین روسیه و رژیم و آمریکا وجود ندارد. به همین دلیل است که در یادداشت دیپلمات سابق روسیه، هیچ اشاره ای به مسئله «روابط اسرائیل با آسیای مرکزی» نشده و این مقام روس، اصلاحیه «جکسون وانیک» را مربوط به مسائل کلی حقوق بشری عنوان می‌کند، و انتقادات خود را تحت عنوان نفوذ ایالات متحده، متوجه سناتور آمریکایی کرده است. در حالی که اصلاحیه مذکور مشخصا در مورد مسئله «یهود ستیزی» بوده و سناتور کریس مورفی، صراحتا این موضوع را مطرح و بر آن تاکید کرده است.

مرکز مطالعات تاجیکستان | ماوراء النهر