از "جیمی کراسی" 56 تا " خاتمی کراسی " 76 

🔺از "جیمی کراسی" 56 تا " خاتمی کراسی " 76 

#صلاح_الدین_خدیو 

1️⃣نام خرداد و سال 76 با جنبش اصلاحات سیاسی گره خورده است. رخدادی که در نوع خود بی نظیر بود و وقوع آن برای همه از جمله حاکمیت غیرمنتظره و غافلگیر کننده بود.

عظمت و غیرمترقبه بودن این رخداد، یک خرداد اصلاح طلبانەی دیگر را زیر سایەی خود قرار داده است: خرداد 1356 و آغاز عملی برنامەی فضای باز سیاسی توسط رژیم پهلوی.

2️⃣شاه سابق در چند سخنرانی در اردیبهشت ماه از طرح خود برای باز کردن فضای سیاسی و مطبوعاتی پرده برداشت.

مقدمات این برنامه از اواخر سال 55، پس از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا آغاز شده بود.

شاه در مقابل فشارهای حقوق بشری جیمی کارتر، خواست به اصطلاح دست پیش بگیرد و مانند رفرم ارضی سال 1341 ابتکار عمل را در دست داشته باشد.

آن زمان هم فشارهای کندی رئیس جمهور دمکرات آمریکا، شاه را برای برخی اصلاحات اقتصادی و اجتماعی آماده کرد.

شاه می پنداشت که مانند سال 41 مهار اوضاع را در دست خواهد داشت و گشایش سیاسی به تضعیف حکومت او منجر نخواهد شد.

غیر از فشار آمریکا، ضرورت اصلاحات با مسالەی جانشینی یعنی غامض ترین دشوارەی حکومت های استبدادی نیز پیوند خورده بود.

وی که از بیماری خود آگاه بود، مترصد زمینه سازی برای تحویل قدرت به پسرش و احیانا جلب همکاری آمریکا در اینباره بود.

قرار بود که انتخابات پارلمانی سال 1358 آزاد برگزار شود و دو سال بعد پروژەی جانشینی ولیعهد به سرانجام برسد.

مطبوعات تهران در سال 56 سطحی بی سابقه از آزادی را تجربه کردند.

کیهان ترجمەی ایرج اسکندری رهبر در تبعید حزب توده از کتاب کاپیتال مارکس را به صورت پاورقی منتشر می کرد.

کیهان هوایی پا را از این هم فراتر گذاشت و متن سخنان اسکندری در جشن انقلاب اکتبر در نوامبر 1977 در مسکو را به صورت کامل چاپ کرد.

گشایش های محسوسی نیز در وضع زندانیان سیاسی پدید آمد و برای نخستین بار اختیار محاکمەی آنها از دادگاه های نظامی سلب گردید.

دستگاه امنیتی البته بیکار ننشسته بود و بعضا به گردهمایی ها و منازل مخالفان حمله می کرد.

اما با کنار رفتن نصیری رئیس بدنام آن و آمدن حقوقدانی میانەرو بجای او تا اندازەی زیادی مهار شده بود.

3️⃣برخی از این اقدامات تا حدی شبیه اصلاحات 76 بود.

علیرغم تفاوت های ماهوی، فصل ممیزەی آنها چیز دیگری است.

اصلاحات دوم خرداد محصول جنبشی انتخاباتی و مورد حمایت اکثریت مردم بود. در حالی که اصلاحات شاه از سوی قاطبەی مردم فرمایشی تلقی و همه نسبت به انگیزەهای راستین دربار بدگمان بودند.

مخالفان به طعنه آن را " جیمی کراسی " یعنی "به فرمودەی" جیمی کارتر می نامیدند.

 تقریبا در بیان تمام نیروهای اپوزیسیون، مقولاتی نظیر مشارکت سیاسی، آزادی بیان و مطبوعات، حقوق بشر، آزادی های فردی، ...منزلتی قابل اعتنا نداشت، بلکه حتی مزاحم آرمان انقلاب و فضیلت دگرگونی کامل سیستم محسوب می شد.

نیروهای سیاسی آن زمان از چپ گرفته تا مسلمان، مشکل اصلی را خود آمریکا می دانستند و در اندیشەی تکرار ویتنامی دیگر علیه آن بودند.

از این رو فارغ از نیات پیدا و پنهان شاه و فشارهای واشنگتن که از پی شکست فاجعه بار ویتنام در صدد اصلاح صورت اردوگاه غرب بود، این انگارەی انقلاب و آرمان گرایی ناشی از آن بود که به رقیب اصلاحات حکومتی تبدیل شد.

4️⃣درست بر خلاف آن در خرداد 76 اکثریت مردم با انبانی سرخوردگی از انقلاب و رادیکالیسم، با اندیشەی انقلابی وداع کرده و مشناقانه در آرزوی اصلاح بودند.

در اینجا رقیب اصلاحات نه انقلاب، بلکه محافظه کاری و استبداد بود. هواداران براندازی و جریان های رادیکال اپوزیسیون به محاق رفته و اصلاحات پارادایم مسلط شده بود.

هستەی سخت قدرت، پس از آن که گیجی اولیه را پشت سر نهاد، ابتکار عمل را بدست گرفت و با نهادزدایی و قسمی سیاست زمین سوخته در حوزەی نهادهای انتخاباتی، اصلاحات را ناکام گذاشت.

5️⃣میان این دو تجربه دقیقا بیست سال فاصله بود. زمانی اندک از حیث تحولات اجتماعی و سیاسی.

اکنون خیلی ها بر این باورند که اصلاحات شاه دیرهنگام بود و به روند انقلاب یاری رساند. شاه تا آخرین لحظات بر پایبندی به فضای باز سیاسی و احیای برخی اصول قانون اساسی عملا تعلیق شده پای می فشرد.

اما اتکای بیش از حد به حمایت خارجی و سلسله جنبان اصلی برنامەی اصلاحات سیاسی، عملا مهار آن را از دست رژیم خارج کرد و پروژەی اصلاحات به پروسەی انقلاب بدل گردید.

تاکنون نشنیدەام کسی بگوید اصلاحات دوم خرداد زودهنگام بود. 

وجود اقیانوسی بنام انقلاب هم باعث می شود کسی به این انقطاع بیست ساله میان دو برنامەی اصلاحی اهتمام ندهد.

همانگونه که به زحمت می توان تداومی ولو ریشه شناختی میان تکاپوهای ایرانیان برای برقراری حکومت قانون در 120 سال گذشته یافت.

شاید اگر دوم خرداد بجای سال 76، سال 80 یعنی زمان فراگیری نسبی اینترنت اتفاق می افتاد، با توقیف مطبوعات کمتر کمر آن می شکست!

@sharname1