آیین‌های عبور از اضطراب
Vinesh.irنویسنده مقاله:منصور دل‌ریش
در جوامع و محیط‌های سنتی انواع رسوم عزاداری و آیین‌های سوگواری کارکرد مشخص و کارامدی دارند. پیوندهای انسجام‌بخشی مانند خانواده، اهالی محل و نهادهای مذهبی معمولاً فرد داغدیده را در مسیر عبور از مرحله‌ی اندوه تا منزل التیام همراهی می‌کنند. اما با سرگشتگی‌های مدرنیته و پیچیدگی روابط عاطفی و اجتماعی بعد از آن، در نبود آن نهادها و در غیبت آن آیین‌ها عبور از ماتم دشوار می‌شود و گاه ناتمام باقی می‌ماند. از آن‌جا که این ناتمامی در غالب موارد با گذشت زمان بغرنج‌تر می‌شود، اهل فن در زمینه‌ی روانشناسی و بهداشت روانی تکنیک‌هایی برای گذر از مصیبت و رسیدن به سلامت توصیه می‌کنند. این کتاب حاوی همین تکنیک‌ها و توصیه‌هاست.
نام کتاب: رنج و التیام در سوگواری و داغدیدگی
نویسنده کتاب: جیمز ویلیام وُردِن
مترجم کتاب: محمد قائد
ناشر: فرهنگ نشر نو با همکاری نشر آسیم
نوبت چاپ: ۱ سال چاپ: ۱۳۹۹
تعداد صفحات: ۳۰۸
«دلشکستگان را التیام دهید.»
عهد عتیق ـ اشعیای نبی
کارکرد اساسی انواع رسوم عزاداری و آیین‌های سوگواری در جوامع و محیط‌های سنتی این است که گذر از ماتم را برای ساکنان مصیبت‌دیده سهل کرده و سرعت ببخشد. پیوندهای انسجام‌بخشی مانند خانواده، اهالی محل و نهادهای مذهبی معمولاً فرد داغدیده را در مسیر عبور از مرحله‌ی اندوه تا منزل التیام همراهی می‌کنند. هرچه آداب و رسوم متنوع‌تر باشد، سلامت روانیِ سوگوار زودتر حاصل می‌شود. اما با سرگشتگی‌های مدرنیته و پیچیدگی روابط عاطفی و اجتماعی بعد از آن، سوگواری دچار مسائل و مصائب مضاعفی شده که گذشتن از آن نیرویی بسیار بیشتر از قبل می‌خواهد. در مرحله‌ی گذر از مصیبت‌های دشوار ممکن است سوگواریِ فردِ مصیبت‌دیده به دلایل گوناگونی ناتمام بماند و او را به ماتمی فیصله‌نیافته دچار کند. از آن‌جا که این ناتمامی در غالب موارد با گذشت زمان بغرنج‌تر می‌شود، اهل فن در زمینه‌ی روانشناسی و بهداشت روانی به تکنیک‌هایی دست یافته‌اند که گذر از مصیبت و رسیدن به سلامت را میسر کرده است. این کتاب حاوی همین تکنیک‌ها و توصیه‌هاست.
دکتر جیمز ویلیام وُردِن استاد روانشناسی دانشگاه‌های هاروارد و رُزمید از مهمترین متخصصان و نظریه‌پردازان در زمینه‌ی سوگ است. او تا کنون پنج بار کتاب رنج و التیام در سوگواری و داغدیدگی را بازنگری و ویرایش کرده تا راهبردهای بالینی خود را برای تدریس به مشاوران، پرستاران و مددکاران دقیق‌تر و کارآمدتر کند. متخصصان این کتاب را یکی از مهمترین منابع موجود در زمینه‌ی سوگ می‌دانند؛ کتابی که بنیاد تَویستاک (Tavistock Institute of Human Relations) در عرصهی آموزش روانشناسی، روانکاوی و روابط اجتماعی و شغلی در بریتانیا نیز بسیار تأییدش کرده است. به همین دلیل این کتاب تا کنون به چهارده زبان مختلف ترجمه شده است. علاوه بر همه‌ی این‌ها «رنج و التیام در سوگواری و داغدیدگی» به دلیل شکل روشن و روانی که در طرح مطالب فنّیِ خود دارد، کتابی مناسب همه است.
هرچند تمرکز اصلی کتاب بر فقدان ناشی از مرگ است، اما در متن از مسائلی چون طلاق، سقط جنین، بیماری‌های لاعلاج، قطع عضو، از دست دادن شغل و سایر موضوع‌های پیچیده‌ی تألم نیز به تفصیل سخن گفته شده است. نویسنده ماتم را به عنوان علت‌العلل اختلال‌های جسمی و روانی گوناگون در نظر می‌گیرد و می‌گوید ماتم پیدایش بیماری‌های جسمی و بیماری‌های روانی را توأمان تشدید می‌کند. ویلیام وُردِن ماتم را به بیماری بدنی تشبیه می‌کند و معتقد است ماتمِ قوی به قلب آدم صدمه می‌زند.
تراز کلی کتاب «رنج و التیام در سوگواری و داغدیدگی» بدین قرار است:
ـ آن‌چه افراد پس از فقدان کسی تجربه می‌کنند.
ـ چرا این تجربه پیش می‌آید.
ـ چهار تکلیف اصلی سوگواری.
ـ راه‌های کمک به افراد در تکلیف‌های مختلف ماتم.
ـ طرز تشخیص اینکه دوران ماتم سر آمده است.
ـ طرز شناخت ماتم پیچیده.
ـ راه‌های برخورد با ماتم پیچیده.
ـ راه کمک به خانواده‌ها تا فقدان را پشت‌سر بگذارند.
ـ راه کمک به افرادی که در موقعیت فقدانی خاص هستند.
ـ راه‌های به حداکثر رساندن کارآیی خویش به عنوان مشاور ماتم.
کتاب برای کسانی که در وضعیت‌هایی ناگوار به سر می‌برند (چه در مقام ماتم‌دیده و چه در موقعیت مراقبت از داغدار) و برای پیشگیری از ضربه‌های مهلک فقدان، رهایی از اضطراب و حفظ سلامت روانی بسیار سودمند است. همچنین به پرسش‌های مهمی از قبیل: «سوگواری چیست؟»، «چه دوره‌ها و تکالیفی دارد؟»، «چه زمانی پایان می‌یابد؟»، «واکنش‌های بهنجار و نابهنجار زمان ماتم کدام‌اند؟» و «آیا اصلاً انجام عمل سوگواری لازم است؟» نیز پاسخی جامع می‌دهد.
در یکی از مهمترین بخش‌های کتاب، نویسنده «تکالیف سوگواری» را در مقابل «دوره‌های سوگواری» قرار می‌دهد؛ در دومی نوعی انفعال می‌بیند و در اولی نوعی کنش فرویدی. به این صورت ویلیام وُردِن از چهار دوره‌ی «کرختی»، «حسرت»، «بی‌سامانی و یأس» و « تجدید سازمان رفتار » عبور می‌کند و چهار تکلیف «پذیرش واقعیت فقدان»، «گذر از درد مصیبت»، «انطباق با محیطی که شخص فقید در آن حضور ندارد» و «تغییر جای متوفی از نظر عاطفی و ادامه دادن به زندگی» را پیش می‌کِشد.
رنج و التیام در سوگواری و داغدیدگی به طور کلی مروری شمرده و گسترده در زمینه‌ی ماتم و مصیبت‌دیدگی دارد، درباره‌ی «زمان» و «عزاداری» دیدگاهی کارآمد می‌دهد و دو ضمیمه‌ی بسیار خواندنی‌اش از بلیک موریس و تامس لینچ (که یکی‌شان در چاپ جدید اضافه شده) اهمیت این دو مقوله را گوشزد می‌کند. بیراه نگفته‌ایم اگر خواندن این کتاب را برای اهلِ مطالعه‌ی این‌جایی از نان شب واجب‌تر بدانیم؛ کتابی که برای گذر از مصائب دشوار زندگی (خاصّه در این‌جا و اکنون) دست خواننده‌اش را می‌گیرد تا شاید او را از چنبره‌ی این «سیلاب سرشک و طوفان بلا» به سلامت بیرون بیاورَد!
پی‌نوشت:
برای اینکه خواننده‌ی پیگیر و مُجِد آشنایی بیشتری با فصل‌های کتاب پیدا کند و درک جامع‌تری از کارآیی‌های آن به دست آورَد، فهرست فصل‌های کتاب را به صورت جزئی‌تر در پایان این نوشته قرار می‌دهیم.
فصل‌های کتاب:
۱ـ دلبستگى، فقدان و تکالیف سوگوارى (نظریه‌ی دلبستگى/ آیا ماتم نشانه‌ی بیمارى است؟/ آیا سوگوارى لازم است؟/ چهار تکلیف سوگوارى/ سوگوارى چه وقت پایان مىیابد؟)
۲ـ واکنش‌هاى بهنجار در برابر ماتم: سوگوارى بىمسأله (نمودهاى ماتم بهنجار/ ماتم و افسردگى/ عوامل تعیینکنندهی ماتم/ روند سوگوارى
۳ـ مشاوره‌ی ماتم: آسان کردن ماتم غیرپیچیده (اهداف مشاوره‌ی ماتم/ مشاور مصیبت شدن کار کیست؟/ وقت مشاوره‌ی ماتم/ مشاوره‌ی ماتم باید کجا انجام گیرد؟/ مشاوره‌ی ماتم براى کیست؟/ شناسایى مصیبتدیدگان آسیبپذیر/ اصول و روال مشاوره/ تکنیک‌هاى مفید/ استفاده از دارو/ مشاوره‌ی گروهی ماتم/ آسان کردن ماتم از راه آیین خاکسپارى/ تأثیربخش بودن مشاوره‌ی ماتم)
۴ـ واکنش‌هاى نابهنجار در برابر ماتم: سوگوارى پیچیده (چرا افراد از ماتم در مىمانند؟/ به بیراهه افتادن ماتم/ تشخیص ماتم پیچیده)
۵ـ ماتم‌درمانى: گرهگشایى از ماتم بیمارگونه (اهداف و ترتیبات ماتم‌درمانى/ رَویههاى ماتم‌درمانى/ ملاحظات ویژه در ماتم‌درمانى/ شیوهها و موانع/ ارزیابى نتایج)
۶ـ ماتم بر انواع خاص ضایعه (خودکشى/ مرگ ناگهانى/ مرگ ناگهانى اطفال/ سقط جنین غیرعمدى/ مردهزایى/ سقط جنین/ ماتم پیشاپیش/ ایدز)
۷ـ ماتم و سازمان خانواده (مرگ فرزند/ کودکانى که والدینشان مىمیرند/ روش‌هاى دخالت/ ماتم و سالمندان/ خانواده در تقابل با نیازهاى شخصى
۹ـ آموزش برای مشاوره‌ی ماتم (طرح ماتم ۱ تا ۱۲)
ـ ضمیمه‌ی ۱: مرگ در خانواده
ـ ضمیمه‌ی ۲ : دست راست پدر