آغاز «جنگ سوم جهانی»؟
چشماسیاسی گزارش میدهدآیا جنگ سوم جهانی بین اتئلاف داوطلبان(نشست پاریس) و حامیان روسیه(در جنگ اوکراین) رخ خواهد داد؟
آیا ایران میتواند اعلام بیطرفی کند؟
سناریوهای پیش رو چیست؟
وضعیت کنونی
- ائتلاف داوطلبان (Coalition of the Willing): ۳۵ کشور به رهبری فرانسه و اروپا و با پشتیبانی آمریکا شکل گرفتهاند. ۲۶ کشور متعهد شدهاند که در صورت آتشبس، نیروی چندملیتی به اوکراین بفرستند. مأموریت رسمی این نیرو بازدارندگی و تضمین صلح تعریف شده، نه جنگ مستقیم.
- فرانسه، بریتانیا، اوکراین، بلژیک، بلغارستان، کرواسی، قبرس، جمهوری چک، دانمارک، استونی، فنلاند، آلمان، یونان، ایسلند، ایرلند، ایتالیا، لتونی، لیتوانی، لوکزامبورگ، هلند، نروژ، لهستان، پرتغال، رومانی، اسلوونی، اسپانیا، سوئد، ترکیه، استرالیا، کانادا، ژاپن، نیوزیلند.
- گروه حامیان روسیه: در آنسو، روسیه علاوه بر بلاروس (که خاک خود را برای حمله در اختیار مسکو گذاشته)، از ایران و کره شمالی پهپاد و موشک دریافت میکند؛ چین قطعات حساس و فناوری میفرستد؛ لائوس و میانمار کمک نظامی مهندسی و مهمات دادهاند؛ کوبا نیروهای مزدور اعزام کرده؛ و برخی کشورهای آفریقایی مانند مالی و جمهوری آفریقای مرکزی از نظر سیاسی همسو شدهاند.
- بلاروس، ایران، کره شمالی، چین، میانمار، لائوس، امارات، هند، مالی، جمهوری آفریقای مرکزی، کوبا
تا این لحظه، برخورد این دو جبهه در سطح نیابتی و غیرمستقیم باقی مانده است.
تفاوت با متفقین جنگهای جهانی
متفقین در جنگ جهانی دوم یک ائتلاف رسمی، ساختاریافته و با فرماندهی مشترک بودند که مأموریتشان پیروزی در جنگ بود. ائتلاف داوطلبان اما یک اتحاد موقت، انعطافپذیر و داوطلبانه است. این کشورها مأموریت خود را «تضمین امنیت و بازسازی اوکراین» تعریف کردهاند. بنابراین هنوز از یک جبههی جهانی برای جنگ مستقیم فاصله داریم.
تهدید روسیه
ولادیمیر پوتین هشدار داده است که هر نیروی خارجی در خاک اوکراین -حتی تحت عنوان «نیروی صلح»- «هدف مشروع» ارتش روسیه خواهد بود. به بیان دیگر، مسکو داوطلبان را نه صلحبان، بلکه متخاصم میبیند. این تهدید، نقطهی تنش بالقوهای است که هر لحظه میتواند تعادل را برهم بزند.
سناریو الف: استقرار نیروهای داوطلب در اوکراین
اگر آتشبس امضا شود و نیروهای ائتلاف داوطلبان برای تضمین صلح وارد اوکراین شوند، احتمال دارد روسیه طبق تهدید خود آنها را هدف قرار دهد. در این حالت، نخستین برخورد مستقیم میان روسیه و نیروهای اروپایی شکل میگیرد. این محتملترین سناریوی ورود رسمی غرب به جنگ است.
سناریو ب: حمله به تأسیسات تسلیحاتی ایران یا کره شمالی
ایران و کره شمالی خطوط حیاتی تأمین سلاح برای روسیهاند. اگر غرب یا اسرائیل مراکز تولید موشک و پهپاد در این کشورها را هدف بگیرد، به معنی گشایش جبههای تازه است. چنین اقدامی تهران و پیونگیانگ را به واکنش و مسکو را به مقابله مستقیم وادار میکند. این سناریو میتواند جنگ را از اوکراین به خاورمیانه و شرق آسیا بکشاند.
سناریو ج: ورود چین
چین تاکنون تنها قطعات و فناوری به روسیه رسانده است. اما اگر پکن تصمیم بگیرد سلاحهای سنگین یا سامانههای دفاعی کامل تحویل دهد یا مشاوران نظامی به میدان بفرستد، آمریکا این را عبور از خط قرمز خواهد دانست. واکنش واشنگتن میتواند تحریمهای فلجکننده یا حتی درگیری دریایی در اقیانوس آرام باشد. در این نقطه، جنگ اوکراین به بحران جهانی بدل میشود.
سناریو د: جنگ سایبری و فضایی
روسیه و چین توانایی حمله به ماهوارهها و شبکههای انرژی غرب را دارند. اگر حملات سایبری یا فضایی موجب خاموشی گسترده یا تلفات انسانی شوند، غرب ممکن است آن را «حمله نظامی» تلقی کند. پاسخ متقابل میتواند ورود مستقیم به جنگ باشد. این نوع درگیری، شکل تازهای از «جنگ جهانی خاموش» خواهد بود.
سناریو هـ: خطای محاسباتی یا حادثه
تجربه نشان داده یک خطای کوچک میتواند جنگهای بزرگ را شعلهور کند. شلیک اشتباهی موشک روسیه به خاک لهستان یا رومانی، یا برخورد یک جنگنده با هواپیمای ناتو در دریای سیاه، میتواند ماده ۵ ناتو را فعال کند. در این صورت، اروپا بهطور خودکار وارد جنگ خواهد شد. این همان «حادثه کوچک، جنگ بزرگ» است.
احتمال آغاز جنگ سوم جهانی
- غرب تأکید دارد نیروهای داوطلبان «صلحبان» هستند.
- روسیه میگوید آنها «اهداف مشروع» خواهند بود.
- این شکاف معنایی، خطرناک است: از نگاه غرب مأموریت بازدارنده است، اما از دید مسکو اقدام متخاصم.
- آغاز جنگ سوم جهانی زمانی محتمل میشود که:
- روسیه عملاً به نیروهای داوطلب حمله کند.
- غرب تأسیسات ایران یا کره شمالی را بزند.
- چین وارد سطح میدانی آشکار شود.
- یک حادثه یا حمله سایبری غیرقابلمهار رخ دهد.
جمعبندی
بله، برخورد میان ائتلاف داوطلبان و حامیان روسیه ممکن است. اما نه در وضع موجود. این برخورد تنها در صورت عبور از خطوط قرمز رخ میدهد. تا وقتی هر دو طرف در سطح نیابتی باقی بمانند، جنگ سوم جهانی آغاز نخواهد شد. اما هر حادثه یا تصمیم اشتباه میتواند این خط قرمز را در لحظه بشکند. آنوقت، واژه «جنگ سوم جهانی» دیگر فقط سناریوی تحلیلی نخواهد بود، بلکه واقعیت سیاسی-نظامی خواهد شد.
پیوست:
آیا ایران میتواند اعلام بیطرفی کند؟
بیطرفی؛ تعریف و امکان حقوقی
بیطرفی در حقوق بینالملل یعنی کشوری رسماً تعهد دهد که در جنگ دخالت نظامی و لجستیکی نخواهد داشت، خاک و حریم خود را در اختیار طرفین قرار نمیدهد و هیچ سلاح یا نیرویی اعزام نمیکند؛ این چارچوب در کنوانسیونهای لاهه ۱۹۰۷ تعریف شده است. ایران نیز از نظر حقوقی میتواند چنین موضعی اتخاذ کند، اما برای معتبر بودن باید واقعی و قابلراستیآزمایی باشد: توقف کامل ارسال تسلیحات به روسیه، بستن مسیرهای لجستیک و پذیرش نظارت بینالمللی.
وضعیت کنونی و موانع سیاسی
ایران در عمل بیطرف نیست؛ پهپادها و موشکهای ساخت ایران در میدان اوکراین بارها تأیید شده و همین باعث شده تهران در نگاه جهانی بهعنوان تأمینکننده جنگ دیده شود. بنابراین اعلام بیطرفی، بدون تغییر عملی، بیاعتبار است. علاوه بر این، روسیه یکی از معدود مشتریان تسلیحاتی ایران است و قطع همکاری ضربهای راهبردی به رابطه دو طرف خواهد بود. در مقابل، غرب ممکن است در صورت بیطرفی واقعی بخشی از فشارها را کاهش دهد، اما اعتمادسازی زمانبر است. از نظر سیاسی داخلی نیز عقبنشینی از شعار «ائتلاف ضدغرب» برای جمهوری اسلامی هزینه سنگینی دارد.