آزمایشگاه حضوری، واجب‌تر از نانِ شب!
از ابتدا همه‌گیری بیماری کوید-۱۹و در پی آن تعطیلی مراکز آموزشی به ویژه دانشگاه‌ها نگرانی فراوانی در خصوص کیفیت دروس ارائه شده در آموزش مجازی که جایگزین کلاس‌های درس حضور شده بود، پیش آمد. از میان تمامی دروس، دروس عمل شیوه‌ای بسیار متفاوت‌تر نسبت به قبل داشته و به زعم بسیاری از دانشجویان و اساتید آموزش مجازی نتوانسته جور واحدهای عملی را بکشد.
حالا با طولانی شدن دوران قرنطینه سراسری و زمان نامعلوم بازگشایی دانشگاه‌ها، مشخص نیست آیا مراکز تحصیلات عالی تصمیمات جدیدی درباره دروس عملی اتخاذ خواهد شد یا با ارائه آنلاین، همچنان برگزاری آن به شکل حضوری را به پایان شیوع ویروس کرونا موکول خواهند کرد. به طور قطع در این بین دانشجویان رشته‌هایی مانند شیمی که با داشتن دروس عملی فراوان، یادگیری و تجربه آزمایشگاهی بخش عمده‌ای از فرآیند تحصیل‌شان را تشکیل می‌دهد، بیش از دیگران ضربه خواهند خورد.
موانع جدی سر راه بازگشایی
با وجود آنکه اهمیت برقراری حضوری آزمایشگاه‌ها و تفاوت غیرقابل انکارش با آنچه این روزها به اسم آزمایشگاه به دانشجویان عرضه می‌شود، از هیچکس پوشیده نیست اما این موضوع را نیز باید در نظر گرفت که موانع بسیاری سر راه بازگشایی حتی ویژه دروس عملی قرار دارد. آمار بالا کرونا در کشور و واکسیناسیون کند و نامتوازن اجازه ریسک به هیچ دانشگاهی را نمی‌دهد. از سوی دیگر در چنین شرایطی اختصاص خوابگاه به دانشجویان متقاضی عملاً شدنی نبوده و همین امر حسابی دست برنامه‌ریزان آموزشی دانشگاه را بسته است.
دروس عملی در دیگر دانشگاه‌های کشور
اگر چه در برنامه‌ریزی‌های دانشگاه شریف در یک سال و نیم گذشته کمتر اثری از تمایل به اجرای حضوری دروس به چشم می‌خورد اما برخی دیگر از دانشگاه‌های کشور تلاش‌هایی برای این امر انجام داده‌اند؛ تلاش‌هایی که البته در بیشتر موارد توفیقی به دست نیاورده است. سایر دانشگاه‌ها نیز مانند شریف آموزش مجازی دروس عملی را پیش گرفته و برخی هم هنوز به اجری مجازی آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌هایشان تن نداده‌اند.
دانشگاه شهید بهشتی از ابتدا کرونا دروس عملی را برگزار نمی‌کند و با وجود صحبت‌هایی از اجرای حضوری آن در تابستان ۹۹، باز هم به زمانی دیگر موکول می‌شود و بالاخره دانشگاه تصمیم‌گیری در این خصوص را منوط به صلاحدید استاد هر درس می‌کند.دانشگاه خواجه نصیر با استارت آموزش مجازی، دروس عملی خود را نیز استارت می‌زد و دانشگاه خوارزمی درست مانند شریف آزمایشگاه‌هایش را با آغاز فصل گرم سال ۹۹ در فضای اینترنت به اجرا در آورد.
با این حال دانشکده مکانیک دانشگاه صنعتی اصفهان از ابتدا ترم جاری برخی از آزمایشگاه‌های خود را با وضع پروتکل‌های ویژه‌ای به شکل حضوری به روی دانشجویان کارشناسی بازگشایی کرده است؛ البته این دانشگاه انتخاب برای شرکت در این آزمایشگاه‌ها را بر عهده خود دانشجویان قرار داده اما برای افراد غیربومی نیز شرایط اخذ خوابگاه در صورت تمایل را فراهم کرده است. گفتنی است با آغاز پیک کرونا این روش خیلی زود به بن بست خورده و عملاً اجرایش به زمان آتی موکول شده است.
خبرهای خوش دانشگاه تهران به دانشجویانش نیز دوام چندانی نیاورد. این دانشگاه قدیمی اگر چه از اسفند ۹۸آزمایشگاه‌هایش را پا به پای دیگر واحدهایش به روش‌های برخط کشانده اما صحبت‌های اخیراً شنیده می‌شد که آن‌ها قصد دارند با برنامه‌ریزی نوبتی، درب‌های دانشگاه را به روی دانشجویان مقطع کارشناسی برای شرکت در دروس عملی بگشاید که با شیوع نجومی کرونا در هفته‌های اخیر این طرح هم اجرایی نشد تا پرونده آن بسته شود.
در این بین اما داستان دانشکده‌های علوم پزشکی کاملاً متفاوت است. کارآموزی این رشته‌ها اغلب با برنامه‌ریزی فشرده و البته با زمان‌های جداگانه برای هر یک از رشته‌های پزشکی و پیراپزشکی برگزار شده است. البته این روند دانشگاه‌های تحت نظر وزارت بهداشت تنها محدود به کارآموزی عرصه آن‌ها است و به عبارتی برنامه ارائه حضوری برای آزمایشگاه‌هایشان نداشته‌اند. همچنین به تازگی با آغاز واکسیناسیون کادر درمانی، تزریق واکسن روسی ضد کرونا به دانشجویانی که در این کارآموزی‌ها شرکت می‌کنند نیز شروع شده است.
راهکارهای آموزشی دانشگاه‌های خارجی در کرونا
اگر چهکرونا به پاندمی جهانی تبدیل شده، اما برخی دانشگاه‌ها در اقصی نقاط جهان با توجه به اقتضا و شرایط کرونا در کشورشان تصمیم متفاوتی گرفته‌اند. بسیاری از دانشگاه‌های آلمان و برخی دیگر از کشورهای اروپایی سال تحصیلی جدید را حضوری آغاز کردند اما حالا با شیوع ویروس کرونا انگلیسی بعضی از آن‌ها در معرض تعطیلی قرار گرفته‌اند.دانشگاه استنفورد تعدادی از دروس خود را با رعایت پروتکلی خاص به شیوه حضوری تغییر داده ولی همچنان کلاس‌های بالای ۵۰ نفر و بسیاری از سمینارها و همایش‌ها در این دانشگاه آمریکایی برخط برگزار می‌شود. دانشگاه تورنتو نیز با توجه به اولویت بندی دروس، برخی را مجازی و برخی دیگر را به همانند سابق ارائه می‌دهد.
البته نباید از نکته غافل شد که تفاوت اسکان دانشجویی در خوابگاه‌های دانشگاه‌های جهان با مراکز آموزش عالی ایران از زمین تا آسمان است و در بسیاری از خوابگاه‌های دانشجویی خبری از تعداد بالا نفرات در یک اتاق نبود و عملاً سوئیتی اختصاصی در اختیار فرد قرار دارد که پیشگیری از ابتلاء به ویروس کرونا را بسیار آسان‌تر می‌کند. برای مثال دانشگاه هاروارداگر چه تمامی کلاس‌های خود را مجازی برگزار می‌کند ولی به دانشجویان میهمان و خارجی اجازه داده در خوابگاه مانده و از آنجا تحصیل آنلاین‌شان را ادامه دهند.
با تداوم شرایط سخت‌گیرانه در اروپا و آمریکا، با این حال کشورهای خاور دور اغلب با تکیه بر روش هیبریدی (مجازی و حضوری) توانسته‌اند بسیاری از نیازهای علمی دانشجویان خود را تأمین کنند.چین که از آن به عنوان مبدا ویروس کرونا نام برده می‌شود و حدود ۴۰ میلیون دانشجو دارد، از ابتدا سال تحصیلی جاری به مرور کلاس‌های حضوری و آزمایشگاه‌های خود را استارت زد اما همچنان دانشجویان خارجی اجازه ورود به خاک این کشور را نداشته و باید به شیوه مجازی درس‌هایشان را بگذرانند. درکره جنوبی و ژاپن نیز آموزش بر حسب نیاز حضوری و هم مجازی تعریف شده است.
گذراندن واحدهای عملی در شهر محل اقامت دانشجویان
یکی از طرح‌هایی که برای رفع مشکل دروس عملی در دوران قرنطینه مطرح شد، گذراندن این واحدها در دانشگاه‌های محل اقامت دانشجویان خوابگاهی به شکل حضور در همان دانشگاه برای دانشجویان بومی بود؛ طرحی که به نظر به عمل نزدیک می‌آمد اما هرگز اجرایی نشد. این طرح هر چند می‌تواند دغدغه بسیاری را درباره آزمایشگاه‌ها بر طرف سازد اما از طرف دیگر، نباید از این نکته غافل شد که برخی از نقاط کشور امکانات هم‌ترازی نداشته و همین موضوع خیلی از دانشجویان در شهرهای کوچک به دردسر می‌اندازد.
به گزارش آنتروپی، در یک سال و نیم گذشته راهکارهای و ایده‌های متفاوتی برای جبران دوری دانشجویان از محیط آزمایشگاهی‌شان مطرح شده اما هیچکدام تاکنون نتوانسته پاسخگوی نیاز تجربی دانشجویان به ویژه در رشته‌هایی مانند شیمی باشد که بدون کسب تجربه در آزمایشگاه، یادگیری کاربردی‌اش تا حدود زیادی ناممکن است. قطعاً نیاز دانشکده شیمی به برگزاری حضوری دروس عملی با سایر دانشگاه اصلاً قابل قیاس نیست. این موضوع باور بسیاری اساتید دانشکده نیز هست و دکتر شاهرخیان و دکتر باقرزاده به عنوان دو عضو هیئت علمی و مسئولیت‌دار دانشکده به طور جدی در تلاش‌اند تا مجوزهای لازم را برای برگزاری حضوری آزمایشگاه‌ها بگیرند؛ اتفاقی که اگر چه کمی سخت به نظر می‌رسد اما از نان شب هم برای دانشجویان شیمی واجب تر است.