"Ўпка сили."

Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг маълумотларига кўра, дунё бўйлаб 10 миллиондан ортиқ одам сил касаллигидан азият чекади. Энг ачинарлиси, ушбу касалликнинг давоси бўлса-да, ҳар йили 2 миллионга яқин киши унинг оқибатида ҳаётдан бевақт кўз юмади. Бунинг сабабларидан бири аҳолининг сил касаллиги хусусида етарлича маълумотга эга эмаслигидир.

Сил – инсониятга маълум бўлган энг қадимий хасталиклардан биридир. Эрамиздан аввалги V асрда қадимги юнон олими Гиппократ ижтимоий хавфи юқори бўлган ушбу касалликка таъриф берган. Узоқ йиллик тарихга эга ушбу хасталик бугун ҳам йўқолиб кетмади.Сил касаллиги ҳаво-томчи йўли билан юқадиган касалликлар турига киради. Агар ўпка сили билан касалланган бемор сил таёқчаларини ажратаётган бўлса, эпидемиологик жиҳатдан хавфли ҳисобланади, чунки ҳар бир сил таёқчаси ажратаётган бемор 1 йил мобайнида 10 дан ортиқ бошқа шахсларга, айниқса бемор билан мулоқотда бўлганларга юқтириш манбаи бўлиши мумкин

Соҳа мутасаддиларининг сўзларига кўра, силга чалинган инсонларда энг биринчи галда йўтал кузатилади.Микроблар бемор йўталганда, аксирганда, қаттиқ гаплашганда, тупурганда балғам зарралари билан атрофга отилиб чиқади ва сачрайди. Бу кўзга кўринмас балғам зарраларида минглаб сил таёқчалари бўлади. Сил бактериялари бир неча соатгача сақланиши мумкин, айниқса хона ҳавосида узоқ вақт сақланиб қолади. Ўпка сили билан касалланган бемор хонада узоқ вақт қолса, бактерияларнинг сони кўпайиб, бошқа кишиларнинг нафас йўлларига ўтади Шу билан бирга, қувватсизлик, кўп терлаш, кўкрак қафасида оғриқ, иштаҳа пасайиши, озиб кетиш, тез чарчаш каби ҳолатлар ҳам беморни безовта қилиши мумкин. Улар кўпинча бундай белгиларга эътибор қилавермайди ва шифокорга мурожаат этмай, ўзи мустақил даволанишга уринади. Бироқ кейинчалик бу белгилар зўрайиб, бемор қон аралаш балғам туфлай бошлайди. Бу эса хасталик анча кучайиб кетганидан далолат беради. Сил касаллиги инсон организми тўқималарини зарарлаши билан хавфлидир. Аммо соғайишни истаган ҳар-бир бемор шифокор тавсияларини тўла-тўкис бажариши ҳамда қатъий амал қилиши лозим. Шундагина у ўзи учун ҳам, атрофдагилар учун ҳам хавф туғилишининг олдини олади.Сил таёқчалари кўп ҳолларда организмга нафас йўли орқали ўтади, ўпка тўқималарида ривожланади ва кўпаяди. Ўпка тўқимасида бўшлиқ (каверна)лар ҳосил бўлади. Бу бўшлиқларда миллионлаб сил микроблари бўлади.

Касалликнинг дастлабки белгилари:

• йўталнинг 2 ҳафтадан ортиқ давом этиши;
• вақти-вақти билан иситманинг кўтарилиши;
• дармон қуриб, тез чарчаш, ортиқча кўп терлаш;
• озиб кетиш;
• иштаҳасизлик;
• кўкрак қафасида оғриқ пайдо бўлиши.

Юқоридаги ҳолатлар кузатилса, зудлик билан шифокорга мурожаат қилиш зарур. Шифокорга қанчалик эрта мурожаат қилинса, даволаниш шунчалик самарали бўлади. Сил билан оғриётган беморлар тавсия этилган дориларни ўз вақтида қабул қилишлари ҳамда даволаш курсларини тўхтатмасликлари шарт!

— Сил бактерияларини юқтирганларнинг барчасида ҳам касаллик ривожланмайди. Касалликнинг ривожланиши организмнинг иммунитети, яъни организмнинг касалликка қарши курашувчанлигига боғлиқ. Организмнинг касалликка қарши курашувчанлиги (иммунитет) пасайганда, касалликнинг ривожланиш эҳтимоли ортади. Ўз вақтида овқатланмаслик, кашандалик, спиртли ичимликларга ружу қўйиш кабилар инсоннинг касалликка қарши курашувчанлиги хусусиятларини сусайтиради ҳамда сил касаллигининг ривожланишига замин яратади.

Сил кўп ҳолларда грипп ёки нафас йўлларининг шамоллаши ниқоби остида кечади. Нафас йўлларини шамоллашида ишлатиладиган дорилар эса сил таёқчаларига таъсир қилмайди. Оқибатда одам касалликни ўтказиб юборади. Агар бемор вақтида даволанмаса, йўтал кучайиб, балғам ажралиб чиқади, баъзан қон тупуради.

Сил узоқ давом этадиган касаллик. Уни даволаш 6—8 ой муддатни талаб этади. Бу муддат давомида шифокор тавсия этган дориларни қабул қилишда танаффусга мутлақо йўл қўймаслик керак. Агар бемор даволаниш давомида ўзини яхши ҳис этиб, дорилар ичишни тўхтатиб қўйса ёки вақтида ичмаса, сил таёқчалари дориларга нисбатан чидамлиликни шакллантиради, оқибатда сил таёқчасининг бу дорига чидамли бўлган бошқа кучлироқ турлари пайдо бўлади. Силнинг бу турларига қарши курашиш анча қийин кечади, даволаниш узоқ чўзилади. Агар бемор даволанмаса, касаллик ўлимга олиб келади. Даволаниш давомида касалликнинг юқумлилиги камайиб боради.

— Сил ирсий касаллик эмас, у наслдан наслга ўтмайди. Фақат яқин мулоқотда бўлганлиги сабабли беморнинг оила аъзоларига касалликнинг юқиш эҳтимоли юқори бўлади. Шунинг учун сил касаллиги баъзи ҳолларда оилавий кўринишга эга бўлиши мумкин.

Сил касаллигини аниқлаш ва даволаш хизматлари бепул кўрсатилади. Ҳозирги вақтда силга қарши эмлаш (БСЖ) туғруқхонада, чақалоқ ҳаётининг биринчи кунларида ўтказилади. Эмлашнинг таъсири 5—7 йилдан кейин камаяди. Шу муносабат билан қайта эмлашлар ўтказилади.

— Сил касаллигига чалинмаслик учун нималарга эътибор бериш керак?

• Ҳар йили камида бир марта шифокор назоратидан ўтиб туринг.
• Кашандалик, ичкиликбозлик ва гиёҳвандлик каби иллатларни шаклланишига йўл қўйманг, чунки улар касаллик ривожланишига замин яратади.
• Кун давомида ўз вақтида овқатланинг.
• Хоналарга қуёш нури тушиб туришини таъминланг. Сил таёқчалари зах ва қоронғи жойларда узоқ вақт сақланиб қолади. Қишда форточкани очиб, хонани тез-тез шамоллатиб туринг. Илиқ ва иссиқ кунларда эса деразани кун бўйи очиб қўйинг.
• Хоналар, жиҳозлари чангини нам ёки ҳўл латта билан артинг.
• Ўрин-кўрпа, ёстиқ каби ювилиши қийин бўлган буюмларни офтобда ёйиб туринг.

9 Оилавий поликлиникаси оилавий шифокори Ҳамроева М А