Юксак тафаккур, қатъий интизом, сабр-тоқат ва улкан масъулият коронавирусни енгишда асосий қуролимиздир
@Sirdaryo
Бутун дунёга кенг ёйилган коронавирус инфекцияси мамлакатимизни ҳам четлаб ўтмади. Бугун ушбу офатдан зарарланган беморлар сони муттасил ошаётгани ҳам сир эмас.
Коронавирус ҳаво томчи йўли орқали юқадиган касаллик. Бундай касалликларнинг олдини олишда энг самарали йўл, карантин тадбирларидир. Шу боис мамлакатимизда касаллик қайд этилган дастлабки кунлардан бошлаб қатъий карантин талаблари жорий қилинди. Айни пайтда карантин муддати 15 августгача узайтирилишининг боиси бу касаллик аҳоли орасида кескин тарқалиб кетишининг олдини олишдир.
Хўш, инсоният бу балодан қачон қутулади? Хусусан, уни бартараф этиш борасида юртимизда ҳозирги кунда қандай чора-тадбирлар кўрилмоқда? “Тождор” вирусдан касалланганларни даволашда қўлланилаётган стратегия қанчалик самарали бўляпти?
Тошкент тиббиёт академияси ректори, профессор Лазиз ТЎЙЧИЕВ билан суҳбатимиз шу каби масалалар атрофида кечди.
— Аввало, яқинда Президентимиз Фармонига мувофиқ, “Фидокорона хизматлари учун” ордени билан тақдирланганингиз билан табриклаймиз.
— Раҳмат. Бу юксак мукофот, ўйлайманки, менинг тимсолимда бугунги кунда кўринмас “ёв”га қарши жасорат билан туну кун кураш олиб бораётган шифокорлар меҳнатига эътибор ва ғамхўрлик ифодаси бўлди.
Дарҳақиқат, одамга куч бағишлайдиган энг катта восита, бу — эътибор. Эътибор натижасида жамият равнақ топади, одамлар кўнглида янги орзу-умидлар пайдо бўлади. Эътиборли бўлган инсон ҳаётга, ён-атрофида рўй бераётган воқеаларга бефарқ қарамайди. У одамларнинг ташвиши, дардига шерик бўлади, улар учун куюнади.
Кейинги йилларда мамлакатимизда тиббиёт ходимларига нисбатан жуда катта ижобий ёндашув шаклланиб бормоқда. Жумладан, бу пандемия шароитидакўзга яққол ташланди. Иқтисодиёт ҳам, ижтимоий ҳаёт ҳам мураккаб ҳолатга тушиб қолган айни пайтда давлатимиз раҳбари тиббиёт ходимларини моддий рағбатлантиришни янада кучайтиришга, уларни давлат мукофотлари билан тақдирлашга алоҳида аҳамият қаратмоқда. Бу бизга жуда катта куч беради.
Тушуниб турибмиз: бу — ишонч. Демак, биз шу ишончга муносиб бўлмоғимиз, ишимизни шунга қараб ташкил этмоғимиз даркор. Чунки биз жуда оғир, мураккаб шароитда қадам босяпмиз. Бу жараён қачон тугашини ҳам билмаймиз. Шундай шароитда меҳнатимиз қадрланиб, ҳар томонлама қўллаб-қувватланаётгани бизни нафақат руҳлантиради, балки юртимизга хизмат қилишда ғайрат-шижоатимизни янада оширади.
— Энди бевосита мавзу юзасидан савол-жавобларга ўтсак.
— Марҳамат.
— Июль ойининг бошидан юртимизда коронавирус билан касалланиш ҳолатлари нисбатан ортди. Давлатимиз раҳбари шу йил 15 июль куни бўлиб ўтган видеоселектор йиғилишида ушбу инфекция кенг тарқалишининг олдини олиш ва беморларни даволашда янги тизим йўлга қўйилиши бўйича топшириқ берди. Ушбу тизимнинг ўзига хослиги нимада? Шу ҳақда фикрингизни билмоқчи эдик.
— Мамлакатимизга бу вирус кириб келган кундан бошлаб махсус чоралар кўриб келинмоқда. Хусусан, Республика махсус комиссияси тузилди, тиббиёт муассасалари фавқулодда иш режимига ўтказилди, қисқа муддатда махсус шифохона ва карантин зоналари қурилди, сиҳатгоҳ ҳамда оромгоҳлар карантин муассасалари сифатида мослаштирилди, тиббиёт масканлари дори-дармон, ҳимоя ва диагностика воситалари билан етарли даражада таъминланди.
Қатъий карантин ўрнатилгани боис касалланиш ҳамда ундан ўлим ҳолатлари дастлабки ойларда кам юз берди. Тан олиш керак, бундан бир оз хотиржамликка берилганимиз ҳам рост.
Асосан, июль ойидан бошлаб касалланиш кўрсаткичлари кескин кўтарилди. Шу боис Президентимиз инфекция кенг тарқалишининг олдини олиш ва беморларни даволашда янги тизимни йўлга қўйиш юзасидан аниқ топшириқлар берди. Бинобарин, пандемия жараёни ўзгарди. Вирус нафақат касаллик ўчоғида бўлган фуқаролар ҳамда беморлар билан мулоқотга киришган инсонлар ўртасида, балки аҳоли орасида ҳам кенг тарқалмоқда. Шу сабаб 10 июлдан 1 августгача қатъий карантин тикланганини ва ҳозирги кунда 15 августгача узайтирилганини кўриб турибмиз.
Даволаш принципларидаги ўзгаришларга келадиган бўлсак, касаллик тасдиқланган, аммо аломатсиз ёки енгил шакли кечаётган беморларни уйда даволаш ҳамда клиник белгилари ва даражаларига қараб стационарда даволаш мақсадга мувофиқ деб топилди. Стационар ҳамда амбулатор шароитда даволаш протоколлари ҳозирги кунда ҳам тубдан кўриб чиқилмоқда. Яқин кунларда бу борада янги механизмлар амалиётга жорий этилади.
— Касаллиги белгисиз кечаётган ёки аҳволи оғир бўлмаган беморлар уйда даволанишга ўтказилгани қанчалик самара бермоқда? Умуман олганда, айтинг-чи, бемор қандай ҳолатларда шифохонага ётиши шарт?
— Белгисиз дегани клиник аломатлари йўқ, дегани. Бунда бемор касалликни ўзида умуман ҳис қилмаслиги ҳам мумкин.
Хўш, касалликнинг енгил кўринишлари қандай кечади?
Шу нарсани аниқ билишимиз керакки, бунда ҳам иситма чиқиши, йўтал, ҳолсизлик, қаттиқ терлаш, бош оғриғи, интокцикация ҳолатлари кузатилиши мумкин. Бундай беморлар уйда даволаняпти. Уйда даволаниши режалаштирилган беморларга поликлиника томонидан мобиль бригада юборилади. Умумий амалиёт шифокори, инфекционист ва эпидемиологдан иборат ушбу бригада беморга назорат режасини тузади, тегишли дориларни беради, оила аъзоларига кун тартиби ҳамда санитар-гигиеник талабларни тушунтиради. Беморлар бирламчи бўғин, яъни амбулатор-поликлиника муассасалари томонидан назоратга олинади ва зарур дорилар билан бепул таъминланади. Поликлиника шифокори беморнинг ҳолатига кўра 1 кунда бир марта ёки 2 кунда бир марта кўрикни амалга оширади. Бошқа пайт умумий амалиёт шифокори ҳар куни икки-уч марта телефон орқали боғланади.
Бироқ бемор ўзида касалликнинг кечишига ўта диққатли бўлиши шарт. Агар нафас тезлиги дақиқасига 30 марта ва ундан кўп бўлса, енгил ҳаракатларда ҳансираш, ҳолсизлик, йўтал тобора кучайса, тана ҳарорати 3-4 кун муттасил баланд бўлса, тезда шифокорга хабар бериши зарур. Бунда белгиланган тартибда махсус бригада ёрдамида бемор стационар даволанишга юборилади.
— Қатъий карантин талаблари қайта жорий этилганига ҳам мана 20 кундан ошиб кетди. Аммо, афсуски, инфекцияга чалинганлар сони мунтазам ошиб бормоқда. Касалланиш “занжири”ни узиш учун яна қандай чора-тадбирлар кўрилиши керак?
— Махсус комиссия томонидан карантин даврида кишилар нима қилиши ва нима қилмаслиги кераклиги белгилаб берилди.
Афсуски, ҳаммамиз шу нарсанинг гувоҳи бўлиб турибмиз: аҳолининг карантин талаблари ҳақидаги тушунчалари ҳали ҳам саёз. Ёки одамлар бефарқликка шу қадар ўрганиб қолган.
Масалан, эрталабки соат 7 дан 10 гача йўлларда автомобиллар ҳаракатига рухсат берилган. Лекин кўряпмизки, соат 10 дан кейин ҳам кўча тўла машина, қаёққадир шошаётган ёки худди сайрга чиққандек бамайлихотир одимлаётган одамлар... Тўғри, ҳар биримизнинг ўзимизга яраша бирор мақсадимиз, режалаштирган ишларимиз ёки ташвишимиз бор. Лекин карантин эълон қилиндими, унга амал қилишимиз ҳам шарт-да!
Касалланиш “занжири”ни узиш учун яна қандай чора-тадбирлар кўрилиши кераклиги ҳақида фикр юритадиган бўлсак, бир мутахассис сифатида айтишим мумкинки, карантин чин маънода карантинга айланишига эришишимиз лозим. Мутасаддилар масъулият ва талабни янада ошириши тарафдориман.
Мана, шанба ҳамда якшанба кунлари 24 соат давомида автомобиллар ҳаракати чекланиб, аҳолига уйда қолиш тавсия этилди. Ушбу талаб ҳафта давомида ҳам амал қилганида ҳозирда касалланиш кўрсаткичлари бугунги кундан анча паст бўларди, деб ўйлайман.
Шунингдек, соғлиғимиз ўз қўлимизда эканини теран англашнинг фурсати аллақачон етган. Чунончи, инфекцияга чалиниш ҳолатларининг ортишига сабаб ўзаро мулоқотларнинг кўплигидир. Ҳар бир одам ўзининг бошқалар билан мулоқотини камайтирса, ижтимоий масофа сақласа, касаллик тарқалиши шунчалик камаяди.
— Беморлар уйда даволана бошлагач, аҳоли орасида, айниқса, ижтимоий тармоқларда қўлланилаётган дори воситаларининг самарали ёки самарасизлиги ҳақида турли гап-сўзлар, тавсиялар “урчиди”. Сиз мутахассис сифатида айнан қайси дори воситаларини қабул қилиш фойдали ёки аксинча, айнан қайси дориларни ичиш зарар эканлигига ойдинлик кирита оласизми?
— Дарҳақиқат, аҳоли орасида, турли ижтимоий тармоқларда “маслаҳатчилар” кўпайиб қолди. Тўғри, уларнинг орасида малакали, тажрибали, билимли тиббиёт ходимлари ҳам бор. Бироқ, афсуски, ўзибилармонлар ёки сохта обрў қозониш ниятида ҳар хил маълумотларни тарқатаётганлар ҳам оз эмас. Ҳатто аҳолига нафақат ижтимоий тармоқларда, балки радио ва телевидение орқали бугунги мураккаб вазиятни тўла тушунмасдан, касалликнинг патогенезини билмасдан турли тавсиялар бераётган инсонлар ҳам учраяпти.
Мутахассис сифатида айтишим мумкинки, коронавирус, бу — ўткир респиратор инфекция. У юқумли касалликларнинг катта бир гуруҳига киради. Бу гуруҳни даволашнинг ўзига хос классик принциплари бор.
Бунда, биринчи навбатда, беморни алоҳидалаш, изоляция қилиш, оила аъзолари ва бошқалар билан мулоқотини чеклаш шарт.
Иккинчидан, бемор уйда кўп суюқлик ичиши зарур. Чунки касаллик чақирган интокцикацияни айнан ўзимиз кўп суюқлик ичиб, енгишимиз мумкин.
Учинчидан, тўлиқ миқдорда тўғри овқатланиш. Бемор кунига 4-5 маҳал таомланиши зарур. Турли кўкатлар, мева-сабзавотлар, қайнатиб ёки димлаб пиширилган овқатлар тановул қилиши, аксинча, қовурилган, хамирли, шунингдек, турли “фастфуд” таомларни истеъмол қилмаслиги мақсадга мувофиқ.
Тўртинчидан, бемор ётган хонани
тез-тез шамоллатиб туриш керак. Инфекцияга чалинган инсондан енгил жисмоний машқларни бажариш, тозалик ва гигиена қоидаларига қатъий амал қилиш талаб этилади.
Бешинчидан, у дори воситаларидан тўғри фойдаланиши шарт. Яъни касалликнинг бирор-бир клиник белгиси намоён бўлганида ёрдам берувчи ва уни бартараф этувчи дори воситаларидан самарали фойдаланиш зарур. Мисол тариқасида айтсак, иситма
38 даражадан баланд бўлганда “Парацетамол” ёки “Аспирин” дори воситасини истеъмол қилиши мумкин.
Уйда даволанаётган беморларга тарқатилаётган дорилардан бири — “Азитромицин” бўлиб, у макролидлар гуруҳига киради. Макролидлар эса антибактериал восита сифатида нисбатан кучли дори ҳисобланади. Бироқ “Азитромицин” ўзи вирусга қарши ишламайди, бу дори воситаси вирус натижасида шамоллаш аломатлари келиб чиқадиган бўлса ва шифокор дорини қабул қилиш вақти етган, деб ҳисобласа, беморга тавсия этилади.
Бундан ташқари, уйда даволанаётган беморларга кукун шаклидаги С витамини, яъни аскорбин кислотаси ҳам берилади. У тўплам таркибидан жой олган. Бу витамин организмнинг касалликка қарши курашувчанлигини оширади. Кукунни сув билан аралаштириб, кунига бир неча марта ичиш мумкин. Лекин иммуномодуляторлар, шунингдек, халқ тили билан айтганда, ҳар хил “капелницалар” қабул қилиш нафақат бефойда, балки улар саломатликка жиддий зарар ҳам келтириши мумкин.
Махсус дори воситалари тўғрисида гапирадиган бўлсак, улар ҳар бир бемор учун турлича тавсия этилиши мумкин. Чунки организмлар бир хил эмас. Уларнинг орасида ёши бор, кексаси бор, ҳомиладор ёки бирор сурункали касаллик билан оғригани бор. Шунинг учун ҳар бир беморга бирор дори воситасини тавсия этиш уни даволовчи шифокор томонидан амалга оширилади.
— Соғлиқни сақлаш вазирлиги билан ҳамкорликда Тошкент тиббиёт академияси томонидан “Coronavirus yordam” telegram боти ишга туширилганидан хабаримиз бор. Ушбу онлайн платформа қанчалик самарали фаолият юритмоқда?
— Бугунги мураккаб шароитда аҳолининг тўғри ахборот билан таъминланиши кўплаб муаммоларнинг олдини олишда муҳим аҳамият касб этади. Бизнинг Telegram ботимиз юртдошларимизга ўз вақтида тўғри маълумотлар етказиб бериш мақсадида ташкил этилган. Унга кунига 2-3 минг мурожаат келиб тушяпти.
Мазкур жараёнга академиянинг 70 га яқин профессор-ўқитувчилари оператор сифатида жалб этилиб, улар 24 соатлик узлуксиз иш режимида аҳолини қизиқтирган саволларга онлайн жавоб бермоқдалар.
Биз келаётган саволларни таҳлил қилиб чиқдик. Аниқландики, уларнинг ичида 250 та савол юртдошларимиз томонидан энг кўп берилмоқда. Ушбу саволларга тўғри ва аниқ, лўнда жавоблар шакллантирилди. Натижада мазкур саволларга тезкорлик билан жавоб қайтариш имконияти пайдо бўлди.
Биламизки, ҳозирги кунда Call-марказларга аҳолидан жуда кўп мурожаатлар бўляпти. Айтиш жоизки, бизнинг Telegram ботимиз коронавируснинг олдини олиш ва бошқа масалалар бўйича мурожаатчиларга маслаҳатлар бериш орқали ана шу платформаларга бўлаётган босимни бир оз бўлса-да, енгиллатишга хизмат қилмоқда.
Бундан ташқари, Тошкент тиббиёт академиясининг 100 нафар кўнгилли талаба-ёшларидан иборат “Саломатлик посбонлари” тарғибот гуруҳи ташкил этилган.
Шунингдек, академия ходимлари 2020 йилнинг 17 июлидан Тошкент вилоятининг туман ва шаҳарларига сафарбар этилди. Улар туман тиббиёт бирлашмалари бошлиқлари билан биргаликда ишчи гуруҳ аъзоси сифатида туман юқумли касалликлар шифохонасини, шунингдек, ажратилган биноларни COVID-19га гумон қилинган ва унинг енгил формаси билан касалланган беморларни даволовчи провизор шифохонага айлантирилишини, ташкиллаштирилган Call-марказлари ишини ҳамда уйда даволанаётган беморларга кўрсатилаётган тиббий хизмат сифатини назорат қилиш ва амалий ёрдам бериш борасидаги ишларни бажаришаётир.
Барчамизнинг мақсадимиз бир: тезроқ “тождор” вирусни маҳв этиш, уни инсонлар вужудидан, хонадонлардан, обод шаҳару қишлоқларимиздан, юртимизнинг ҳар бир гўшасидан, бутун дунёдан қувиш. Бу курашда ғалабага эришиш ҳар биримизга боғлиқ.
Президентимиз таъкидлаганидек, ҳаммамиз янада жипслашиб, сабр-матонатли бўлсак, шифокорлар тавсияларига тўлиқ амал қилсак, албатта, бу касалликни тезроқ енгиб ўтамиз.
Бу курашда тиббий чоралар билан бирга, юксак тафаккур, қатъий интизом, сабр-тоқат ва улкан масъулият кўрсатишимиз лозим. Бу сифатлар бизнинг энг асосий ҳамда энг таъсирчан қуролимизга айланиши шарт.
Дилшод КАРИМОВ,
(«Халқ сўзи») суҳбатлашган