Нима учун Ўзбекистон Глобал инновацион индекс рўйхатига киритилмаган? Инновацион ривожланиш вазирлигининг баёноти: Ишсиз юрган ёшларни иш билан таъминлаш мақсадида Ҳиндистон ва Хитой компаниялари билан ҳамкорликда Сирдарё вилоятида «Бизнес-акселератор» ўқу…

Инновацион ривожланиш вазирлиги Ўзбекистон Глобал инновацион индекс рўйхатига киритилмагани юзасидан баёнот берди.

Жорий йилнинг 24 июль куни АҚШнинг Корнел университети, Франциянинг Insead бизнес мактаби ва Бутунжаҳон интеллектуал мулк ташкилоти билан ҳамкорлигида ишлаб чиқилган 2019 йил учун мамлакатларнинг инновацион ривожланиш ҳолатини кўрсатувчи Глобал инновацион индекс (ГИИ) эълон қилинди. Ушбу рейтингда жаҳоннинг 129 та давлати қамраб олинган бўлиб рўйхатнинг биринчи ўринини Швейцария эгаллаган, ундан кейин Швеция, АҚШ, Нидерландия ва Буюк Британия етакчилик қилган. Мазкур рейтинг билан танишган ҳар қандай ўзбекистонлик ва хориждаги ватандошларда яқин қўшни мамлакатлар Қозоғистон (79-ўрин), Қирғизистон (90-ўрин) ва Тожикистон (100-ўрин) бу рўйхатда бўла туриб, нима учун Ўзбекистон четда қолган, деган асосли савол пайдо бўлиши табиий.

Жорий йилнинг 24 июль куни эълон қилинган Глобал инновацион индекс 2019 йил деб қайд этилган бўлса-да, аслида у 2008 йилдан бошлаб олинган статистик ва бошқа маълумотларга асосланган ҳолда тайёрланган. Тақдим этиладиган маълумотлар миқдор кўринишидаги ва сифат кўринишидаги кўрсаткичлардан ҳамда сўровномалардан иборат бўлади.

Қайд этиш жоизки, тўлиқ шаффофликни таъминлаш мақсадида мамлакатларнинг ГИИ рейтинги рўйхатига киритилиши учун зарур бўлган статистик ва бошқа маълумотлар тўғридан-тўғри рўйхатдаги давлатларнинг ўзидан олинмайди. Маълумотлар Жаҳон Интеллектуал Мулк Ташкилоти (WIPО), Халқаро Энергия Ташкилоти (IEА), Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Таълим, фан ва маданият масалалари бўйича ташкилоти (UNESCO), Бирлашган Миллатлар Саноатни Ривожлантириш Ташкилоти (UNIDО), Халқаро Савдо Ташкилоти (WТО) каби халқаро ташкилотлар ва Халқаро Стандартлаштириш Ташкилоти (ISО), HIS Markit, Bureau van Dijk, ZOOkNIC Inx, Thomson Reuter ва Wikimedia Foundation каби ташкилотларнинг маълумотлари асосида жамланади.

Бу йил ўн иккинчи марта эълон қилинган ГИИ солиштирма таҳлилнинг глобал воситаси бўлиб, инновацион соҳада давлат сиёсатини юргизаётган шахслар ва идораларга иқтисодий ва ижтимоий ривожланишнинг бош омилларидан бири сифатида инновацион фаолиятни рағбатлантириш механизмларни аниқлашга ва баҳолашга кўмак беради. Юқорида таъкидлаганганидек, ГИИ 80 та параметр (индикатор) асосида баҳоланади, жумладан, масалан, илмий-тадқиқот ва тажриба конструкторлик ишларини инвестициялаш даражаси, патентлар ва товар белгиларини рўйхатдан ўтказишга халқаро аризалар сонидан бошлаб, янада замонавий кўрсаткичларгача, масалан, яратилган мобил иловалар сони ва юқори технологияли маҳсулотларнинг экспорт даражасигача инобатга олинади.

Ўтган йили 3-чорагида қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг 2019—2021 йиллар учун Инновацион ривожланиш стратегияси (Стратегия) асосида ишлаб чиқилган «Йўл харитаси» юртимиз инновацион экотизимини шакллантириш, мавжуд камчиликларни бартараф этиш, муайян соҳаларни ислоҳ этишга қаратилган. ГИИ асосида 81 та параметр (индикатор) иборат «мақсадли кўрсаткичлар» ҳам тасдиқланиб, ҳар бир кўрсаткич республиканинг тегишли вазирлик ва идораларига ўз ваколатлари доирасида бириктирилган. Фармонга асосан «мақсадли кўрсаткичлар»га бириктирилган ҳар бир вазирлик ва идораларга тегишли кўрсаткичлар бўйича 3 йилга режалаштирилган «Ривожлантириш дастури»ни ишлаб чиқиш вазифаси юклатилган.

Ҳозирги кунда Инновацион ривожланиш вазирлиги Давлат статистика қўмитаси ва Ташқи ишлар вазирлиги билан ҳамкорликда Ўзбекистон Республикасини ГИИ рўйхатига киритилиши бўйича амалий ишларни олиб бормоқда. Жумладан, ГИИ халқаро рейтинги асосчилари ва юқорида қайд этилган халқаро ташкилотлари билан бир қатор учрашувлар ва музокаралар олиб бориш орқали ҳозирги кунга қадар Ўзбекистоннинг рейтингга киритилиши учун тўсиқ бўлиб турган муаммолар ўрганилди ва уларни бартараф этиш чоралари кўрилмоқда.

Инновацион экотизимнинг шаклланишида ва ГИИ рейтингида юқори ўринни эгаллашга омил бўла оладиган муҳим масалалардан ҳисобланган инновация соҳасидаги меъёрий-ҳуқуқий база такомиллаштирилмоқда. Республикада илмий ва илмий-техникавий фаолиятни тартибга солишнинг қонуний асосини таъминлаш, илмий-тадқиқот фаолияти билан шуғулланувчиларни ҳуқуқий кафолатлаш, илмий-тадқиқот ва инновацион ишланмаларнинг сифати ва самарадорлигини таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикасининг «Илм-фан ва илмий фаолият тўғрисида»ги ҳамда «Инновацион фаолият тўғрисида» қонун лойиҳалари ишлаб чиқилди. Бундан ташқари вазирлик ташаббуси билан 20 дан ортиқ ҳуқуқий-меъёрий ҳужжатлар қабул қилинди. Уруғчилик тизимининг тубдан янги модели жорий этилди, унинг қонуний асосини шакллантириш мақсадида Ўзбекистон Республикасининг «Уруғчилик тўғрисидаги» Қонуни қабул қилинди, янги ташкил этилаётган тўқимачилик кластерларига уруғчилик билан шуғулланишнинг ҳуқуқий асоси ишлаб чиқилди, уруғчиликка ихтисослашган кластерларни ташкил этиш орқали қишлоқ хўжалигига хусусий инвестицияларни жалб этишни фаоллаштириш тизими ташкил этилди. Бу ўз навбатида Ўзбекистоннинг ГИИ рейтингга киритилиши учун тўсиқ бўлиб турган муаммоларга ечим бўлади.

Бундан ташқари, 2015 йил ГИИ рейтингида инновация ва илмий ишланмаларни молиялаштириш билан боғлиқ индикаторларда хам пастки ўринларни эгаллаган эди. Шу муносабат билан, Вазирлик томонидан давлат илмий-техник дастурлари доирасида танловларни ўтказиш ва илмий-техник лойиҳаларни танлаб олишнинг янги самарадор механизми жорий этилди, бунда иқтисодиёт тармоқлари ва ижтимоий соҳанинг аниқ муаммоларини илмий ечимига қаратилган долзарб тематик мавзулар бўйича мунтазам равишда танловларни эълон қилиб бориш амалиёти татбиқ этилди. 2019 йилнинг 1-ярим йиллигида янги механизм бўйича ўтказилган танловлар натижаларига кўра жами 78,6 млрд сўмлик 95 та илмий-техник лойиҳаларнинг молиялаштирилиши таъминланди. Давлат илмий-техника дастурлари доирасида умумий қиймати 349,3 млрд сўмлик жами 1480 та фундаментал, амалий лойиҳалар ва инновацион ишланмаларнинг бажарилиши таъминланмоқда. Жорий йилнинг июль ойида Буюк Британиянинг PETROMARUZ компаниялар гуруҳи билан келишувга асосан Ўзбекистонда илк бора хусусий сектор илм-фанга оид грант лойиҳаларини молиялаштириш учун дастлабки инвестиция киритди. Буларнинг бари 2021 йилга бориб эса илмий-тадқиқот ва тажриба-конструкторлик ишларига сарфланадиган давлат харажатларини ялпи ички маҳсулот ҳажмининг 0,8 фоизига етказишга эришилади (ҳозир 0,2 фоиз).

Венчур молиялаштириш тартибини белгилаш мақсадида 2018 йилнинг 24 ноябрь куни «Тадбиркорлик ва инновациялар соҳасидаги лойиҳаларни молиялаштириш механизмларини такомиллаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармони эълон қилинди. Бугунги кунда 2 та инвестиция компанияси — Венчур Капитал Инвест ва Ўзбекистон—БАА инвестиция компаниялари ташкил этилди.

Инновацион экотизимнинг шаклланишида ва ГИИ рейтингида юқори ўринни эгаллашга омил бўла оладиган яна бир муҳим масалалардан бири бу инфратузилмаларнинг (технопарклар, бизнес акселераторлар ва ҳоказолар) керакли даражада шаклланмаганлиги. Кейинги йилларда Ўзбекистонда қатор технопарклар, илмий-тадқиқот марказлари, стартап акселераторлар ва инкубаторлар ташкил этиляптики, буларнинг бари юртимиз инновацион тизимининг шаклланишига ва ривожланишига ҳисса қўшиб келмоқда.

Жумладан, «Яшнобод» инновацион технопарки Вазирлик тасарруфига олинди ва технопаркнинг 23 та резидентлари томонидан 3,1 млн АҚШ доллари миқдорида инвестициялар ўзлаштирилиб, кимё технологиялари, машинасозлик қурилиш материаллари ишлаб чиқариш учун йўналтирилди. Бундай марказлар нафақат пойтахтда, хусусан, республиканинг чекка ҳудудларида ташкил этилаётгани аҳамиятга моликдир. Хусусан, Урганчда ўн беш кун аввал ташкил этилган «Хоразм» технопарки Хоразм вилоятининг илмий-техник ва инновацион имкониятларининг ошишига хизмат қилади. Аҳолини офлайн тарзда ахборот ресурс базасидан фойдаланиш имконини яратиш мақсадида республикамизнинг чекка ҳудудларида жойлашган мактаблар, ОТМлар ва жамоат гавжум бўлган жойларга 100 дона «Q-Box» мосламалари ўрнатилди.

Ишсиз юрган ёшларни иш билан таъминлаш мақсадида Ҳиндистон ва Хитой компаниялари билан ҳамкорликда Сирдарё вилоятида «Бизнес-акселератор» ўқув-амалий маркази фаолияти ташкил этилмоқда. Ўзбекистон Миллий университетида касбий таълим, малака ошириш, тор мутахассис кадрларни қайта тайёрлаш бўйича хизматларни кўрсатишга мўлжалланган NAPA EDU HUB (барча ўқув марказларини бирлаштирувчи ягона Академия) фаолиятини бошлаш арафасида.

2018 йил сентябрда Ўзбекистондаги илк Илмий лойиҳалар акселератори — C.A.T. Science Accelerator ташкил этилди. Тадбир финали жорий йилнинг 7 май куни Илғор технологиялар марказида бўлиб ўтди. Акселераторга 130 та ариза келиб тушиб, улардан финалгача 17 та жамоа қолди. Мазкур жамоалардан 10 та энг яхши жамоа танлаб олиниб «Стартап» лойиҳалар танловида иштирок этишлари учун тавсия этилди.

Халқаро илмий-техник ҳамкорлик доирасида 8 та давлат билан жами 38 та қўшма илмий-техник лойиҳалар амалга оширилмоқда. Хусусан, «Ўзбекистон-Беларусь» ҳамкорлигидаги жами 15 та лойиҳа, «Ўзбекистон-Германия» ҳамкорлигидаги жами 6 та лойиҳа, «Ўзбекистон-Россия» ҳамкорлигидаги жами 17 та лойиҳа бажарилмоқда.

Инновацион ривожланиш соҳасидаги илмий ишларни мунтазам чоп этиш ҳамда дунёдаги инновацияларни кенг оммага ва ёшларга даврий тарғиб қилиб бориш учун «Илм-фан ва инновацион ривожланиш» илмий журнали, мактаб ўқувчилари учун мўлжалланган «XXI-аср технологиялари» илмий –техникавий, маънавий-маърифий оммабоп журнали ҳамда кенг оммага мўжалланган «QVANT» таҳлилий оммабоп журналлари нашри йўлга қўйилди. Инновацияларни тарғиб қилиш ва оммалаштириш ҳам индикаторларга ижобий таъсир кўрсатади, илмда рақобатдош инфраструктуралар ва янги йўналишларни очишга имкон яратади.

Инновацион фикрлайдиган янги авлод ёшларини тарбиялаш мақсадида вазирлик таркибида Мирзо Улуғбек номидаги математика, физика, астрономия ва информатика фанларига ҳамда Абу Али ибн Сино номидаги ёш биологлар ва кимёгарларга ихтисослаштирилган 2 та мактаб-интернатлари ташкил этилди ва фаолияти йўлга қўйилди

Юқорида санаб ўтилганлар Инновацион ривожланиш вазирлиги республиканинг ГИИ рейтингига киритилиши бўйича олиб бораётган ишларининг бир қисми бўлиб, сўнгги йилларда мамлакатимизда амалга оширилаётган жадал ижобий ислоҳотлар натижалари, тегишли вазирлик ва идоралар ҳамда халқаро ташкилотлар билан ўрнатилган яқин ҳамкорлик Ўзбекистон Республикасини Инновацион ривожлантириш стратегиясида белгиланган асосий вазифалардан бири — Ўзбекистоннинг ГИИ рейтингига кириши ва илғор давлатлар қаторидан жой олишига асос бўлади.