Cолиқ ва божхона тизимини такомиллаштириш ҳақида баҳс юритамиз.

Тадбиркорлар ва ишбилармонлар ҳаракати Ўзбекистон либерал демократик партияси Сирдарё вилояти Кенгаши раиси, Халқ депутатлари Сирдарё вилояти депутати, Олий мажлис Сенатининг аъзоси, "Бек кластер" МЧЖ ҚК раҳбари Улуғбек Сотиболдиев - Cолиқ ва божхона тизимини такомиллаштириш ҳақида баҳс-мунозарали таклифлари билан чиқиш қилмоқда.

Солиқ ва божхона сиёсатининг асосий мақсадидан бошлайдиган бўлсак, бу бюджетни тўлдириш эканлигини таъкидлаш керак. Лекин эътиборга олиш керакки бюджетни тўлдиришнинг бошқа механизмлари ҳам мавжуд бўлиб, бу табиий ресурслардан ва давлат активларидан самарали фойдаланиш орқали унинг натижасини бюджетга туширишдир. Яна турли хил йиғимлар хам бюджет манбаи бўлиши мумкин. Бизда бу механизмлардан фойдаланиш яхши йўлга қўйилмаган. Лекин баъзи давлатларда, мисол учун Бирлашган араб амирликларида, аниқроғи Дубайда бюджетни тўлдиришнинг асосий воситаси шу механизмлар эди. Шунинг учун бюджетни тўлдириш мақсадида барча усулдан хам самарали фойдаланишимиз керак. 

Солиқ ва божхона тизимларини такомиллаштириш учун аввалом бор бу тизимлар қандай бўлиши кераклиги ҳақида мулоҳаза қилиб олишимиз керак. Юртбошимиз таъкидлаганларидек бу тизимлар бой табиий ресурсларга ва давлат активларига эга бўлган мамлакатда аҳолига малол келмайдиган бўлиши керак. Барча учун бир хил енгил, адолатли, содда ва шаффоф бўлиши керак. Солиқ яширишга, коррупцияга эҳтиёж туғдирмайдиган ва имкон бермайдиган, жавобгарлиги қаттиқ бўлиши керак. Ундан ташқари ички ва ташқи сармоядорларни ўзига жалб қиладиган, активларни четда сақланишига, банкдан ташқари айланмага, яширин иқтисодга ҳожат қолдирмайдиган ва йўл қўймайдиган бўлиши керак. Ва энг асосийси давлат эҳтиежларини қоплайдиган даражада бюджетни тўлдиришга хизмат қилиши керак. Давлат эҳтиёжларини ҳам тўғри шакллантириш керак. Имкон қадар ижтимоий сохада хам хусусий сектор улушини ошириш керак.

Бюджет маблағлари ишлатилишини шаффофлигини таъминлаш керак, жамоат назоратини кучайтириш керак. Бу борада электрон назорат дастурларини кенг қўллаш керак. Нафақат бу борада, балки давлат бошқарув тизимида, ижро тизимида ва бошқа назорат тизимларида ҳам электрон назорат дастурларини кенг қўллаш керак. Яна шуни таъкидлаш керакки солиқ тизими содда, барча учун бир хил ва енгил бўладиган бўлса, турли соҳаларни қўллаб қувватлаш учун солиқдан имтиёзлар беришни бекор қилиш керак. Хатто кичик бизнес вакилларини хамда қўллаб қувватланишга муҳтож бўлган турли соҳаларни қўллаб қувватлаш учун бошка механизмлардан фойдаланиш керак. Ундан ташқари божхона сиёсати ҳақида айтадиган бўлсак, бу тизим юки енгил, маҳаллий ишлаб чиқарувчини қўллаб қувватлайдиган хамда уларни халқаро майдонда рақобатлашишга ундовчи бўлиши керак, ички бозорни товар моддий бойликларига, активларга тўлдирувчи, юртимизни савдо марказига айланишига хизмат қилувчи бўлиши керак, аҳолимизни четдан сифатли маҳсулот билан таъминлашга хизмат қилиши керак ва четдан кириб келадиган янги яралган қийматдан қўшимча қиймат солиғини ундириши керак, импорт ва экспорт мувозанатини таъминлашга хизмат қилиши керак.

Хозирги мавжуд солиқ ва божхона тизимини таҳлил қиладиган бўлсак, юкорида айтганларимизга жуда кўп тафовутларни кўрамиз.

Масалан қуйидагилар:

Фойда солиғининг 12% бўлиши ҳамда сармоядорлар бир нечта бўлиб, фойдани олиб бошқа эҳтиёжларга сарфлайман деса, 5% девидент солиғи тўлаши ва хусусий корхона ёки фермер хўжаликларининг 5% девидент солиғи тўламаслиги бу адолатсизлик эмасми? Мамлакатда молиявий ресурслар кам ва қиммат бўлган бир даврда мулкдорларнинг бирлашишига салбий таъсир кўрсатмайдими? Ундан ташқари бу ҳолат фойдани яширишга бўлган васвасани кучайтиради ёки бир нечта таъсисчиларнинг номидан расман бир киши фаолият юритишига олиб келади.

Яна адолат меъзонининг бузилишини бу ҳолатда ҳам кузатсак бўлади. Ишчининг даромад солиғи 12% ваҳолангки ишчи ўзининг меҳнат ресурсини сотади ва шу даромадига мувофиқ давлатдан хизмат кўради, лекин тадбиркор мамлакатимизда ишсизлик муаммоси қийнаб турган ҳозирги кунда ишчиларни иш билан таъминлаб, таваккал қилиб, хозирги кунда ноёб бўлган тадбиркорлик маҳоратини, илмини ишга солиб даромад топади ва фойдасидан 12% фойда солиғи ҳамда 5% девидент солиғи тўлайди, ундан ташқари яна ишчиларни иш билан таъминлаган тадбиркор ишчиларга берган маошидан 12% ягона ижтимоий тўловни ҳам тўлайди. Аслида ЯИТ ишчининг ўзининг ҳисобидан шахсий ҳисоб варағига нафақа жамғармаси учун тўланиши керак ва бу соҳани ҳам ислоҳ қилиш керак деб ўйлаймиз.