فلسفه‌ی مناسک حج و فضیلت دهه‌ی مبارک ذی الحجه در گفت‌وگو با استاد عبدالعزیز سلیمی

این روزها و این ایام حال و هوای خاصی دارند. ایام مبارک حج و فرارسیدن عید بندگی همواره انسان را به یاد اطاعت بی‌چون و چرای خدای متعال می‌اندازد. اطاعتی که در آن بنده‌ی خدا حاضر به قربانی کردن جگر گوشه خویش شد، تا که نمونه‌ای شود برای جهانیان. نمونه‌ای شود از دل کندن از دنیا و متعلقاتش..

در این باب گفت‌وگویی ترتیب داده‌ایم با استاد عزیزمان، ماموستا عبدالعزیز سلیمی

- استاد گرانقدر در ابتدا مختصری در مورد ماه ذی الحجه و فضایل این دهه بنابر ادله قران و سنت ، بیان کنید؟

بسم الله الرحمن الرحیم

من هم خدمت شما و همکاران و مخاطب‌هایتان سلام و احترام دارم.

عرض شود در باره فضیلت عبادت در ده روز نخست ماه ذی الحجه روایت‌های بسیاری در کتب حدیثی ما نقل شده‌اند، برای نمونه می‌توان به این روایت از امام بخاری اشاره نمود که:

( ما من ايام العمل الصالح فيها احَبُ الي الله من هذه الايام)- يعني العشر، قالوا: يا رسول الله و لا الجهاد في سبيل الله؟ قال: و لا الجهاد في سبيل الله الا رجلٌ خرج بنفسه و ما له فلم يرجع من ذلك بش. )

(هیچ روزهایی نيست كه عبادت در آنها نزد خداوند محبــوب‌تر از اين ايام- يعني دهه اول ذي الحجه- باشد. گفتند: یا رسول الله( صل الله علیه و سلم) حتی جهاد؟ فرمود: مگر کسی كه با جان و مال خود براي جهاد خارج شده و هيچكدام از آنها را برنگرداند.)

اما نباید فراموش نمود که روزها و ماه‌ها در ذات خود فضیلت بخش و ارزش آفرین نیستند، بلکه با توجه به بندگی آگاهانه و صادقانه انسان در آنها و زمینه سازی برای رشد و بالندگی است که جایگاه و منزلت دارند و بستری مبارک برای کسب پرهیزکاری می‌شوند.

-. چه اعمالی در این دهه مبارک مستحب است که انجام شود؟

برترین امور و اعمال آنهایی هستند که زمینه ساز و تقویت کننده باور یکتاپرستی، خصلت بنیادین پرهیزکاری و رویکرد دادگری بشوند، که پس شناخت الله و ویژگی‌های انسان به ویژه آگاهی از عوامل و اسباب صعود و سقوط و رشد یافتگی و واماندگی اوست. که در این ارتباط هدایت ربانی قرآن و تفسیر عملی آن به وسیله رسول الله معیار و محور و راهنمای راه راستی است که انسان را عامل خیر و نیکی و خدمت می‌گرداند و در نهایت سربلندی و سعادت را نصیب او می‌کند.

بدین معنا که مطالعه و فهم و اندیشه در قرآن و فهم صحیح سنت و نماز آنگونه که نیاز است و روزه به صورتی که رهرو را راهی سر منزل پرهیزکاری کند نه تنها در ده شبانه روز آغازین این ماه بلکه در هر روز و ماهی برای رشد انسان بسیار حیاتی هستند.

-. همانطور که می‌دانیم در این ایام حجاج به سرزمین وحی مشرف می‌شوند،

الف: ابتدا حج را برایمان تعریف کنید؟

حج در زبان عرب به معناي قصد و تصمیم در باره مقصدی است و در اصطلاح شرع« حج» سفر به مكان مقدس و شهر مشهور« مكه» در ماه حرام « ذيحجه» و به منظور زيارت خانه خدا« كعبه» و برگزاري مراسم ويژه در چند موقف و ميعادگاه( كه همگي در مكه و اطراف آن قرار دارد) مي‌باشد و مجموعه اين مراسم به نام مناسك حج ياد مي‌شود اين سفر مقدس به شرط تمكن مالي، سلامت جسم و باز بودن راه كه از شرايط اساسي استطاعت است بر هر مسلمان مستطيع در طول عمر يك بار لازم و واجب مي‌باشد و ترك اين عمل عبادي، سياسي و تاخير و تقصير در آن از گناهان محسوب مي‌گردد.

ب: از فواید شخصی و اجتماعی حج برایمان بگویید؟

عرض شود حج نیز همچون دیگر عبادات و شعایر دینی لازمه تزکی و رشد یافتگی انسان و تحقق اهداف و مقاصد نهایی دین یعنی: یکتاپرستی، پرهیزکاری و دادگری است.

- حج دوره‌ای آموزشی، معنوی، تربیتی، اجتماعی، سیاسی و یادآور و تمرین وحدت و هم‌گرایی است .

- ترک دیار و دوری از دوستان، خانواده و خویشاوندان تمرین و آمادگی برای کنار نهادن دلبستگی‌ها، وابستگی‌ها و آمادگی برای سفر آخرت است.

- لباس( احرام) یادآور برادری، ایمانی و انسانی، کنار نهادن نام و نشان‌ها و نزدیک‌تر شدن به یکدیگر است.

- سردادن ذکر( لبیک اللهم لبیک...) بستن پیمان بندگی خداوند و رهایی از بندگی ثروت و قدرت و قدرت بدستان است.

- طواف یادآور هماهنگی و همراهی با کل نظام هستی است که از اتم گرفته تا کهکشان‌ها با چرخشی دورانی از قوانین آفریدگارشان پیروی می‌کنند.

- رجم شیطان دوری و دست رد نهادن بر سینه تمامی شیاطین پیدا و پنهان به ویژه فرمانرواین خودکامه، سرمایه داران حرامخوار و سیری ناپذیر و توجیه کنندگان ستم ستمگران است.

- همانگونه که خداوند می‌فرمایند:

- ولقد بعثنا في كل أمة رسولا أن اعبدوا الله واجتنبوا الطاغوت...[ النحل/36]

- « به راستی در میان هر امتی پیامبری را فرستادیم( تا به آنان یادآور شود) که تنها الله را بندگی کنید و از طاغوت( و بت‌های جاندار و بی‌جان) دور کنید...»

- و...

ج: آیا با رفتن به حج و بجا آوردن تمامی اعمال مربوطه، شخص بدون گناه می‌شود؟

در روایتی آمده است که چنانچه کسی با مال حلال و نیت پاک به حج برود( و از حکمت مناسک آن با خبر باشد و به درستی آنها را انجام دهد) مانند روزی می‌شود که از مادر متولد شده است.

طبعا بایستی همراه با توبه و اصلاح و جبران حق الناس باشد.

-. به عقیده شما در این سفر روحانی، چه اهدافی بایستی دنبال شوند؟ و علاوه بر بجا آوردن اعمال حج چه اعمال دیگری انجام شود که بتوان از این سفر معنوی نهایت استفاده را برد؟

خود مناسک حج عبادتی کامل است و اگر با ایمان و آگاهی انجام شوند همانگونه که پیشتر اشاره شد، مایه رشد معنوی و ایمانی است و جز مراقبه و محاسبه نفس از بازگشت به گذشته نامطلوب به چیز دیگری نیاز ندارد.

-. در مورد روز عرفه و فضیلت آن و اعمالی که در این روز انجام می‌شوند برایمان بگویید؟

عرفات نام جایگاهی است كه حاجیان در روز عرفه( نهم ذی الحجه) در آنجا حضور پیدا می‌كنند و به دعا و نیایش می‌پردازند و پس از برگزاری نماز ظهر و عصر به مكه مكرمه باز می‌گردند.

تفسیر و تاویل‌های زیادی در باره حکمت و فلسفه عرفه و وقوف در عرفات وجود دارد، از جمله خدا شناسی، خود شناسی و... که در این فرصت کوتاه مجال پرداختن بیشتر به آن نیست، به کاربران و خوانندگان گرامی توصیه می‌شود که کتاب‌های:« حج» مصطفی محمود، فصل حج کتاب« کیمیای سعادت یا کتاب احیاء علوم الدین» امام محمد غزالی،« نوارهای حج» استاد ناصر سبحانی و« حج» دکتر شریعتی و کتاب« خسی در میقات» جلال آل احمد را مطالعه کنند

-. استاد بزرگوار بفرمایید که فلسفه قربانی کردن و اهدافی که از قربانی کردن دنبال می‌شود و به عبارت دیگر حقیقت قربانی کردن چیست؟

- فلسفه قربانی یادآور آمادگی حضرت ابراهیم( علیه السلام) برای قربانی نمودن فرزندش اسماعیل در راستای رضایت خداوند، دل بریدن از دارایی، اطعام مستمندان، و آمادگی برای قربانی نمودن جان و مال در راه دفاع از دین خالص خداوند و مظلومان است.

-. بفرمایید تعبیر شما از عید قربان چیست؟ چرا که این عید را "عید بندگی نام نهاده‌اند"

همانگونه که در پاسخ به پرسش قبلی گفته شد: یکی از شعایر حج قربانی است، که قربانی کننده درس‌های تربیتی و ایمانی و آزادگی بسیاری را از آن می‌آموزد، به خود باوری و استقلال شخصیت می‌رسد، جز دلستگی به دین خداوند و کسب سعادت و سربلندی از همه مظاهر و دلبستگی‌های بازدارنده دل می‌برد. به آزادی واقعی می‌رسد و مال و مقام و زن و فرزند را تنها زمانی دوست می دارد که راه بندگی خالصانه خداوند را بر او نبندند و او را دچار شرک و چند خدایی نکنند.

-. استاد گرامی چه توصیه‌هایی برای خوانندگان گرامی دارید؟ که از این ایام بهترین استفاده‌ها را برند.

در پایان می‌خواهم این موضوع را به برادران و خواهران ایمانی یادآوری نمایم که: خداوند حکیم شعایر عبادی مانند: حج، نماز و روزه و... را برای تقویت و افزایش باور یکتاپرستی، خصلت پرهیزکاری و مسئولیت عدالت خواهی و دادگری بر ما واجب فرموده‌اند، و فهم و حفظ و ایمان به ارزش‌ها و آموزه‌های قرآن و سنت و آشنایی با تمامی دانش‌های مرتبط با آنها چنانچه حاصل و ثمرشان« رشد و تزکی و کسب تقوا و رعایت دادگری» نشوند، بایستی در چگونگی فهم و عمل و عبادت خود شک کنیم و در باره آنها تجدید نظر نماییم.

اینکه ما مدعی مسلمان بودن باشیم و صادقانه هم عبادت‌ها را انجام بدهیم، به فلان مذهب دلبسته و به به همان حزب وابسته باشیم به تنهایی مایه نجات و سعادت نیستند، و دردی را درمان و مشکلی را آسان نمی‌کنند، بلکه بایستی با گذر زمان احساس نماییم که دست کم هر سال در مقایسه با سال پیش پرهیزکارتر و درستکارتر گشته‌ایم، خود را بیش از پیش به خداوند نزدیک‌تر احساس کنیم و دنیا دوستی‌مان کاهش و آخرت‌گرایی ما افزایش یابد، این مایه امید است.

مطالب مرتبط:

معناپروری در مناسک دینی

گذری بر مناسک حجّ

بعضی از اسرار و حکمت‌های مناسک حج

احکام و مناسک حج و عمره- پارەی نخست

احکام و مناسک حج و عمره- پاره‌ی دوّم و پایانی