Физкультура
1⃣
Yengil atletika
Yengil atletika — sportning eng ommaviy turlaridan biri. Turli masofalarga yugurish, sportcha yurish, sakrash (balandlikka, uzunlikka, uch hatlab, langarcho‘p bilan), uloqtirish (nayza, lappak, bosqon), yadro irg‘itish, ko‘pkurash (o‘nkurash, yettikurash) mashqlarini o‘z ichiga oladi. Yengil atletikada 50 dan ziyod mashq bor, ulardan 49 tasi Olimpiada o‘yinlari dasturiga kiritilgan (2000 yilgi Sidney olimpiadasida erkaklar Yengil atletikaning 22, ayollar 20 turida musobaqalashishdi). Bundan tashqari, Yengil atletika zamonaviy beshkurash va triatlon sport turlarining bir mashqini tashkil etadi, barcha sport turlarining mashgulot, ta’lim muassasalarining o‘quv, harbiy-tayyorgarlik, salomatlik mashqlari, o‘quvchi-yoshlarning «Alpomish» va «Barchinoy» sport sinovlari dasturidan joy olgan. Gomerning «Iliada», Ibn Sinoning «Tib qonunlari» va boshqa kitoblarda Yengil atletika mashqlariga oid ma’lumotlar uchraydi.
2⃣
Yengil atletika. 100 metrga yugurish malakasini oshirish
Ko'p odamlar tez 100 metrga yugurishni qanday o'rganish kerakligi haqida ko'pincha qiziqishadi. Bunday tajribaga ega bo'lishni istagan har bir kishi oyoqlarda chidamlilik va kuchni oshirish uchun har kuni ma'lum masofalarni bosib o'tishi kerak.
100 metrga tez yugurishni o'rganishdan oldin, oyoqlaringiz va boshqa mushaklaringiz uchun bir qator tayyorgarlik bosqichlarini bajarishingiz kerak:
Mushaklarning barcha joylarini cho'zish.Yugurishga to'liq tayyor bo'lishi uchun barcha mushaklarni isitish.Arqon bilan sakrash.
Shuningdek, oyoqlarni mustahkamlash kerak. 100 metrga tez yugurishni qanday o'rganish kerakligini bilish uchun siz sportchilarning tavsiyalariga quloq solishingiz kerak. Ular haftasiga ikki marta sport zalida piyoda yurishni va mashq qilishni, oyoqlarini tekislash uchun uch marta yugurishni tavsiya qiladilar
3⃣
3000 metrga yugurish
Yengil atletika bo'yicha uch kilometrlik masofa o'rta masofaga to'g'ri keladi. Olimpiya sportiga taalluqli emas. Odatda ular ochiq stadionlarda, lekin ba'zan yopiq sport zallarida o'tkaziladi. Sportchi 7 yarim doira bo'ylab harakat qilishi kerak, ularning har biri to'rt yuz metr.
4⃣
Voleybol, paydo bõlish tarixi
Biz sevgan voleybol o„yini Amerika qo„shma shtatlarining Massachusets
shtatidagi Xoliok shahrida yosh xristianlar ittifoqini jismoniy tarbiya bo„yicha rahbari
pastor Vilyam Morgan tomonidan 1895 yilda yaratilgan. V. Morgan voleybol o„yinini
oddiy, ko„p mablag„ sarflamasdan tashkil etishni ko„zda tutib o„yinning qoidalarini
ishlab chiqdi.
1896 yilda Springfild shahridagi kollej direktori doktor Alfred Xalsted bu
o„yinga “voleybol” deb nom berdi. “Voleybol” inglizcha so„z bo„lib, o„zbek tilida
“parvoz qiluvchi to„p” degan ma‟noni bildiradi.
Voleybol o„yini 1900 yil Kanada, 1908 yil Kuba, 1909 yil Puerto-riko, 1910 yil Peru,
1917 yil Braziliya, Urugvay, Meksikada, 1914 yil Angliya, 1917 yil Fransiyada,
1900-1913 yillari Osiyo mamlakatlarining Yaponiya, Kitay, Filippin kabi boshqa
davlatlarda vujudga keldi va rivojlandi.
Maydon õlchamlari
Voleybol korti 18 metr uzunlikda va 9 metr kengligida bo’lib, uni ikkita maydonchaga ajratib turuvchi tarmoq orqali kesib o’tiladi. Jamoa uchun har bir maydon.
Maydon o’z satrlari bilan yaxshi belgilangan bo’lishi kerak va tashqi maydonni ta’kidlaydigan yorqin ranglarga ega bo’lishi kerak. Odatda pol, yog’och yoki sintetik materiallardan tayyorlanadi, har doim juda silliq bo’ladi.
Sud bir nechta qismlarga bo’linadi va endi bu qismlarni ta’riflaymiz:
Hujum hududi: Ushbu maydondagi 3 metr kenglikdagi maydon maydonga to’g’ri keladi, bu erda o’yinchilar o’z raqiblariga qarshi hujumni tarmoqning boshqa tarafiga to’plashi mumkin.Mudofaa zonasi: Bu maydon 6 metr kenglikda va hujumning deyarli barcha to’plari to’xtab qoladigan joy.
Tarmoq:tarmoq keng 1 metr o’lchov blokda o’rtasida va uning uzunligi 9.5 metr o’lchov, 10 va 0.5 metr intervallarni (va keyin sud tomonidan 1 va 2,55 metr masofada o’rtasida yolg’on sud binosi ikki xabarlar, ilova qilinadi ), va ular odatda sozlanishi.
Tarmoqning balandligi jinslar orasida farq qiladi, erkaklar uchun esa 2,43 yuqori, ayollar uchun esa 2,24 metrda biroz pastroq. Tarmoq shuningdek, xNUMX santimetr kengligida tarmoqning yuqori qismida tikilgan oq rangli kanvasiz ipga ega.
5⃣
Basketbol, paydo bõlish tarixi
Basketbol 1891 yilda AQShning Masashusti shtatidagi Springfild kollejining jismoniy tarbiya o’qituvchisi Djeymis Neysmit tomonidan kashf etilgan. Bu o’yinning yaratishda Neymit uzoq vaqtlardan beri keng tarqalgan to’p bilan o’tkazilgan oddiy o’yinlar xarakatidagi tarixiy ma’lumotlardan foydalangan deb taxmin qilish mumkin.
Kollejda o’tkazilgan gimnastika darslarini jonlantirish haqida topshiriq olgan Djeymis Neysmit yopiq xonalar uchun yangi o’yin o’ylab chiqdi. U balkon pajlarida shaftoli solinadigan ikkita savatni osib qo’ydi. O’yinda qatnashuvchilar o’z raqiblarining savatlarga futbol to’pini tushurishlari lozim edi. O’yinda erkaklar bilan ayollar birgalikda qatnashadilar Neysmit taklif etgan o’yin birinchi kundanoq talabalar orasida katta qiziqish uyg’otdi.
Gimnastika gruppasida 18 kishi bo’lgani uchun, ular ikki komandaga bo’linib o’ynay boshladilar. Keyinchalik xar bir komandalagi o’yinchilar soni 7 ta va 5 tagacha kamaytirildi.
To’p savatga tashlanganligi uchun bu o’yin “basketbol” (“basket”g’ savat, “bol”-to’p) deb atala boshlandi.
1892 yil Neymist o’yini qoidalarining 13 moddasini tuzib chiqdi, shundan so’ng maxsus musoboqalar o’tkazish boshlandi va bu qoidalar yildan yilga mukammallashdi. Masalan, 1893 yilda 1 marta temir doiralari tur savatlar paydo bo’ldi. YAna bir yildan so’ng to’pning aylana uzunligi 30-32 duyum (76,2 g’81.3 sm) gacha ko’paytirildi. 1895 yilda 15 fut (5 m 25 sm) masofadan bajariladigan jarima to’plar kiritiladi.
Birinchi rasmiy musobaqa qoidalari 1894 yilda AQSHda e’lon qilingan e’lon qilingan edi. O’yin yildan yilga rivojlanib, o’yin texnikasi va taktikasi vujudga keldi. 1896 yildan boshlab to’pni boshlab yerga urib o’ynashga ruxsat berildi.
6⃣
Basketbol, maydon õlchamlari
Basketbol (ing. basket — savat, ball — to‘p) — sport turi, 3,05 m balanddagi savatli halqaga to‘pni qo‘lda tashlab o‘ynaladigan jamoa o‘yini. Basketbol mashg‘uloti va musobaqalari uchun to‘rtburchak maydoncha (o‘lchami 26x14 m) yoki zal (balandligi 7 m) talab qilinadi. Har bir jamoada 12 nafardan o‘yinchi bo‘lib, maydonga bir yo‘la har jamoadan 5 tadan o‘yinchi tushiriladi (bu o‘yinchilar almashtirilishi mumkin). Qaysi jamoa raqibining savatiga ko‘p to‘p tushirsa, o‘sha yutgan hisoblanadi. Uyinda savatga tushirilgan to‘p uchun 2 ochko, jarima belgilanganda tushirilgan to‘p uchun 1 ochko, jarimadan tashqaridagisi uchun 3 ochko beriladi. Erkaklar 40 minut, ayollar 36 minut, 15 — 16 yashar o‘smirlar va qizlar 30 minut, 13 — 14 yashar o‘g‘il va qiz bolalar 24 minut o‘ynashadi. O‘yin 2 qismdan iborat, orada 10 minut dam olinadi. Belgilangan vaqtda jamoalar baravar ochko olsa, biror jamoa g‘olib chiqquncha 5 minutdan qo‘shimcha vaqt beriladi.
7⃣
Shaxmat vatani, tarixi
Shaxmatning kelib chiqishi chaturanga oʻyiniga borib taqaladi. Arab xalifaligi davrida bu oʻyin shatranj nomi bilan ommaviylashdi. Arablar shaxmat yozuvini joriy etgani uchun shaxmat oʻyinlari matniga oid qimmatli maʼlumotlar saqlanib qolgan. Abulfath Ahmad ibn Sijziy „Shatranj kitobi“da 819 yilda Xurosonda oʻtkazilgan birinchi shaxmat musobaqasi va unda gʻolib chiqqan oʻrta-osiyolik mashhur shatranjchi Abu Bakr as-Suliy haqida yozgan. As-Suliy koʻplab shaxmat voqealariga qahramon boʻlib kirgan Abulfaroj Laylojga ustozlik qilgan.
Shaxmat 11-asrdan boshlab Yevropada jadal rivojlandi. 15-asrda shaxmat qoidalariga oʻzgarishlar kiritildi. 1512 yilda Rimda Damianoning „Bu kitob shaxmat oʻynashni oʻrgatadi“ toʻplami bosildi va u Yevropa tillariga tarjima qilindi. 1575 yilda Madridda Ispaniya va Italiya shaxmatchilari oʻrtasida uchrashuv oʻtkazildi. 17-asrda Joakkino Greko (Italiya), 18-asrda Danikan (Fransua Andre), Filidor (Fransiya), 19-asrda Govard Staunton (Angliya), Adolf Andersen, Iogannes Sukertort (Germaniya), Pol Morfi, Lui Paulsen (AQSH), Ignats Kolish, Vilgelm Steynits (Avstriya—Vengriya), Aleksandr Petrov, Mixail Chigorin (Rossiya) kabi shaxmat ustalari bu oʻyinning rivojiga katta hissa qoʻshishdi.
1851 yilda Londonda 1-xalqaro musobaqa uyushtirildi. Unda Andersen gʻalaba qozondi. 1886 yildan shaxsiy jahon chempionati oʻtkazilishi shaxmatni yanada ommalashtirdi. 1924 yilda Xalqaro shaxmat federatsiyasi (FIDE) tuzildi. 1987 yilda tuzilgan Grossmeysterlar assotsiatsiyasi (keyin Jahon shaxmat kengashi, deb nomlandi) mustaqil ravishda shaxmat boʻyicha bir qancha musobaqa, jahon kubogi va chempionati tashkil etdi. 2000 yilda Vladimir Kramnik va Garri Kasparov oʻrtasida oʻtkazilgan musobaqada Kramnik gʻalaba qozondi va jahon chempioni, deb eʼlon qilindi. FIDE shaxmatdagi boʻlinishga barham berish maqsadida mutlaq jahon chempionini aniqlash uchun birlashtiruvchi musobaqa belgiladi.
8⃣
Shaxmat, õyin qoidalari
Shaxmat (fors. shoh mot — „shoh oʻldi“) — ikki kishilik mantiqiy o‘yin. Oʻyindan maqsad — raqib shohini mot qilish. 64 ta katakli taxtada 32 ta figura yordamida oʻynaladi.
Har bir oʻyinchi 16 ta figuraga ega boʻladi:
Shoh — 1 dona
Farzin — 1 dona
Rux — 2 dona
Fil — 2 dona
Ot — 2 dona
Piyoda — 8 dona
Shaxmat musobaqalari paytida maʼlum sondagi yurishlar qilinishi uchun chegaralangan vaqt belgilanadi. Dastlabki 40 ta yurish uchun 2,5, 2 va 1,5 soat ajratiladi. Tezkor shaxmatda oʻyinni tugatish uchun aniq vaqt (30, 25, 15 va 5 minutdan) beriladi. Sirtqi shaxmatda har bir yurishni amalga oshirish uchun masofa va aloqa vositasi turiga qarab, kun yoki haftalar belgilanishi mumkin.
9⃣
Milliy Kurash, qoidalari
Kurаshning umumiy qоidаlаri
Bеlbоg‘li kurаshdа fаqаt tik hоlаtdа vа qоidаdа ruхsаt bеrilgаn usullаr qo‘llаsh
оrqаli kurаshilаdi. Tik hоlаtdа bаjаrilgаn tаshlаshlаr hаkаmlаr tаrаfidаn bаhоlаnаdi:
– bаhоlаr tеng bo‘lgаndа, оxirgi bаhо оlgаn kurаshchigа g‘аlаbа bеrilаdi;
– kurаshchining bаhо vа jаzоsi tеng bo‘lsа, bаhо ustunlikkа egа bo‘lаdi; - agаr kurаshchilаrdа оgоhlаntirishlаr bir хil bo‘lsа, birinchi оgоhlаntirishni оlgаn
kurаshchigа g‘аlаbа bеrilаdi;
– musоbаqаlаr Оlimpiya tizimi bo‘yichа qаytа bеllаshuvlаrsiz o‘tkаzilаdi;
– bеlbоg‘li kurаshdа usul gilаmning ichkаrisidа bоshlаnib, gilаm chizig‘idаn
tаshqаridа nihоyasigа yеtsа bаhоlаnаdi.
Bellashuv vaqti musobaqalarda
-4-7 yoshli bolalar va qizlar uchun olishuv vaqti 1 minut:
-8-11 yoshli bolalar va qizlar uchun olishuv vaqti 2 minut:
-kattalar o‘rtasidagi olishuv vaqti 4 minut:
-o‘smirlar va 35 yoshdan yuqorilar uchun 3 minut qilib belgilangan.
-11 yoshdan katta bolalar, qizlar va 56 yoshdan yuqori erkaklar va ayollar uchun
bellashuv vaqti 3 minut qilib belgilangan.