خوانش انتقادی، حلقه‌ی مفقود آموزش و تفکر در ایران
جامعه نومعرفی کتاب: آشنایی با شیوه‌ی درس خواندن و خوب آموختن
نوشته‌ی: لیندا الدر و ریچارد پل
ترجمه‌ی: مهسا امرآبادی
از سری کتاب‌های درباره‌ی تفکر انتقادی نشر اختران
جامعه نو: برای تحقق جامعه‌ی انسانی و زیست انسانی، ازجمله، ناگزیریم بیاموزیم و یکی- و فقط یکی از شیوه‌های آموختن- آموزش از طریق خواندن است؛ آموزش چه به‌طور خاص (از طریق آموزش رسمی) و چه به‌طور عام. در آموزش رسمی، آموزش از طریق خواندن کتاب باواسطه‌ی معلم و استاد انجام می‌شود و آموزش‌گیرنده در مقام دانش‌آموز و دانشجو است. در آموزش به‌طور عام هر فرد یا گروه مستقیماً از طریق خواندن کتاب به کسب آموزش اقدام می‌کنند. اما آموزش از طریق خواندن- در هر دو صورت- فعالیت دشواری است و ازاین‌رو، خودِ چگونگی خواندن یا آموزش از طریق کتاب باید آموزش داده شود.
این کتاب، درباره‌ی شیوه‌ی صحیح خواندن یا شیوه‌ی انتقادی خواندن و کسب آموزش از طریق خواندن است. نویسندگان در مقدمه‌ی کتاب می‌نویسند: «هدف این کتاب سهل‌الوصول‌تر کردن، کاربردی‌تر کردن و درونی‌تر کردن کار فکری در امر آموزش و یادگیری عمیق است». اینان این هدف را «آموزش ذهن آزاداندیش» نیز می‌خوانند. ازنظر نویسندگان درروند آموزش «آنچه از همه بیشتر ارزش آموختن دارد خود فرایند آموختن است: پرورش و پیشرفت به‌واسطه‌ی کار فکری نظام‌مند درزمینه‌ی مهارت‌هاُ عادت‌ها و راهبردهای ذهن منضبط».
نویسندگان در موضوع «آموزش انتقادی» دو جنبه در نظر می‌گیرند: اول، شیوه‌های صحیح ارتباط گرفتن با منابع آموزشی و کسب شناخت از آن‌ها و دوم، خصلت‌ها و ارزش‌های فکری که خواننده‌ی کتاب یا آموزش‌گیرنده باید داشته باشد تا بتواند مهارت‌ها و شیوه‌های خواندن انتقادی که آموخته است را به کار بندد و به‌مرور، انتقادی خواندن در او به خصلتی خلاق و ماندگار تبدیل شود.
در مورد اول، نویسندگان شیوه‌ی صحیح خواندن منابع آموزشی را با توضیح «مؤلفه‌های تفکر» انجام می‌دهند. ازنظر اینان، کتاب‌ها و منابع آموزشی حاصل «مؤلفه‌های تفکر» نویسنده یا نویسندگان این آثار هستند. اینان برای تحقق تفکر هشت مؤلفه در نظر می‌گیرند و بر این نظرند که خوانندگان کتاب‌ها و منابع آموزشی درروند خواندن و آموزش انتقادی‌شان باید بتوانند این هشت مؤلفه‌ی تفکر خالق آثار را، در درجه‌ی نخست، بشناسند و توضیح دهند. این هشت مؤلفه‌ی تفکر عبارت است از: اهداف اثر، پرسش‌هایی که اثر مطرح می‌کند، اطلاعاتی که اثر مورداستفاده قرار داده، مفاهیم و ایده‌ها(انگاره‌ها) و تعاریفی که در اثر به‌کاربرده شده، استنتاج‌هایی که از این اطلاعات و مطابق با این مفاهیم و ایده‌ها و تعاریف صورت گرفته، مفروضاتی که استنتاج‌های نویسنده بر آن‌ها استوار است، نتایج و استلزامات و پیامدهای استنتاج‌های نویسنده و درنهایت، کشف دیدگاه‌های نویسنده که در اثرش بازتاب دارد. (صفحات ۲۴ و ۲۵)
در مورد دوم، نویسندگان تحت عنوان «خصیصه‌های فکری ذهن منضبط» به آن خصیصه‌هایی می‌پردازند که آموزش‌گیرنده‌ی منابع آموزشی و خواننده‌ی کتاب باید داشته باشد تا بتواند به خوانشی و آموزشی انتقادی ازآنچه می‌خواند دست یابد. ازنظر نویسندگان این خصوصیات عبارت‌اند از: شهامت فکری، همدلی فکری، صداقت فکری، پشتکار فکری، اعتماد به عقل، استقلال فکری. اینان به توضیح مختصری راجع به هر یک از این خصایص می‌پردازند. (صفحات ۴۷-۵۰)
در بخش پایانی کتاب نیز نویسندگان راهنمایی‌هایی در مورد چگونگی پیش بردن آموزش انتقادی مثلاً در مطالعه‌ی متون علمی یا تاریخی یا ادبی و ... ارائه می‌دهند.
نکته‌ی مهمی که نویسندگان بر آن تأکیددارند الزام آموزش انتقادی نه‌فقط برای آموزش‌گیرندگان، بلکه برای آموزش‌دهندگان – یعنی معلمان و استادان - در حوزه‌ی آموزش رسمی است. اگر خواندن و آموزش انتقادی باید، در درجه‌ی اول، در مدرسه و دانشگاه آموخته شود این معلمان و استادان هستند که باید پیش از دانش‌آموزان و دانشجویان خود این شیوه‌ی آموزشی را بیاموزند.
این کتاب، به‌ویژه، برای جامعه‌ی ما ازاین‌رو اهمیت بسیار دارد که اولاً شیوه‌ی آموختن انتقادی – یعنی شیوه‌ی ارتباط گرفتن انتقادی با منابع آموزشی و کتاب، به‌طورکلی، - در ایران آموزش داده نشده و تسلط بر آن نیز از معلم و استاد خواسته نمی‌شود و ثانیاً، آموزش در ایران، عمدتاً، در «مدرک‌گرایی» خلاصه شده است. امروزه در ایران «تدریس» به وسیله‌ای برای کسب معیشت تبدیل شده است. هم چنان‌که چه بسیارند دانشجویانی که ، درمجموع، تا سرگرمی موجهی داشته باشند به تحصیل دانشگاهی می‌پردازند. در ایران، «آموزش رسمی» مطابق با گفته‌ی پائولو فریره در کتاب پرارج «آموزش ستمدیدگان»، کم‌وبیش، به «آموزش بانکی» خلاصه می‌شود. در این نوع آموزش، معلم و استاد اطلاعات و دانسته‌هایی را در مغز شاگردان و دانشجویان خود به ودیعه می‌گذارند و سپس با آزمون توانایی حفظ کردن «ودایع» از سوی شاگردان و دانشجویان به آنان مدرک می‌دهند.
کتاب «آشنایی با شیوه‌ی درس خواندن و خوب آموختن» نوشته‌ی لیندا الدر و ریچارد پل با ترجمه‌ی دقیق مهسا امرآبادی، روزنامه‌نگار، مترجم و عضو تحریریه «جامعه نو» با ویراستاری پیام یزدانی از سوی انتشارات اختران به چاپ رسیده است.
***
انتشارات اختران برای اشاعه‌ی «تفکر انتقادی» به انتشار کتاب‌هایی اقدام کرده است که ازجمله شامل «آموزش انتقادی» به دانش‌آموزان دبیرستان‌ها و دانشجویان – و البته، معلمان و استادان، نیز می‌شود. این انتشارات تاکنون به‌جز کتاب معرفی‌شده‌ی بالا، ۱۲ کتاب دیگر نیز در چارچوب این موضوع منتشر کرده است.
۱-ذهن فریبکار شما
نوشته‌ی استیون زولا
ترجمه‌ی اکبر سلطانی، مریم آقازاده
۲-تفکر انتقادی
نوشته‌ی لیندا الدر، ریچارد پل
ترجمه‌ی اکبر سلطانی، مریم آقازاده
۳-آشنایی با هنر پرسشگری
نوشته‌ی لیندا الدر، ریچارد پل
ترجمه‌ی علی صاحب‌الزمانی
۴-آشنایی با هنر تفکر راهبردی
نوشته‌ی لیندا الدر، ریچارد پل
ترجمه‌ی امین هاشمی، آرش اردهالی
۵-جامعه، فرهنگ و تفکر نقاد
نوشته‌ی کرگ هاسکینز، داگلاس برنز و ...
ترجمه‌ی مریم آقازاده، اکبر سلطانی، پیام یزدانی
۶-آشنایی با مبانی استدلال اخلاقی
نوشته‌ی لیندا الدر، ریچارد پل
ترجمه‌ی پیام یزدانی
۷-آشنایی با هنر پرسشگری سقراطی
نوشته‌ی لیندا الدر، ریچارد پل
ترجمه‌ی پیام یزدانی
۸-آشنایی با روش مسئله‌گشایی
نوشته‌ی کن واتانابه
ترجمه‌ی منیژه مدَبر
۹-معماها
نوشته‌ی م. فرناندز، ج. سایوز، ن. ویلیامز
ترجمه‌ی غلامحسین صدری‌افشار
۱۰-درآمدی بر تفکر انتقادی
نوشته‌ی حسن قاضی‌مرادی
۱۱-آشنایی با هنر دقیق خواندن
نوشته‌ی لیندا الدر، ریچارد پل
ترجمه‌ی پیام یزدانی
۱۲ - سازوکار ذهن و تسلط بر ذهن خویشتن
نوشته‌ی لیندا الدر و ریچارد پل
ترجمه‌ی پیام یزدانی