Bilet
RahmatullayevBilet №6
1- savol: Affektiv kasalliklar. Bipolyar affektiv buzilish. (F31)
2- savol: Asab anoreksiyasi. Bulemiya. Klinik belgilari va kechishi. Diagnostika.
3- savol: Shizofreniyaning davolash usullari
1- savol javobi: Bipolyar affektiv buzilishlar.
Yoki maniakal -depressiv psixoz KXT-10: F31
Maniakal -depressiv psixoz (siklofreniya, sirkulyar psixoz, siklotimiya) davriy kechadigan ruhiy kasallik bo‘lib, depressiv va MANIAKAL bosqichlari va ularning orasida to‘la sog‘lomlik davri — intermissiya bilan almashinishi kuzatiladi. Psixozning uzoq davom etishiga va ko‘p marta takrorlanishiga qaramasdan intermissiya davrida qandaydir ruhiy o‘zgarishlar yoki shaxsning yetishmovchilik belgilari kuzatiladi.
Maniakal -depressiv psixoz (MDP) yorqin ifodalangan turlarni (siklofreniya) hamda yengil ifodalangan turlarni (siklotimiya) o‘z ichiga oladi.
Maniakal -depressiv psixozning hozirgi ko‘rinishini nemis psixiatr-olimi E. Krepelin (1899, 1913 y.) tasvirlagan. Ungacha bo‘lgan davrda Gippokrat (Buqrot) fikricha alohida maniya va melanxoliya kabi mustaqil kasalliktushunchasi hukm surib kelardi. Fransuz olimlaridan Falre va Bayarje (1854 y.) ishlari diqqatga sazovordir. Ular o‘z davrida sirkulyar deb ataluvchi va psixoz bosqich bilan kechuvchi maniakal va depressiv davrlarga bo‘linuvchi kasallikni bayon etadilar. maniakal -depressiv psixozni alohida nozologik birlik sifatida taʼkidlash uchun E. Krepelin bir-biriga klinik ko‘rinishi qarama-qarshi bo‘lgan holatlarni (depressiv va maniakal buzilishlarning ichki birligini), ularning kelib chiqishi va xususiyatlarini solishtirib (irsiy umumiy ligini, oila foni o‘xshashligini), kechishini (davriy — bosqichliligini) va pirovard-natijani (shaxsiyat uchun so‘ngida nuqson hosil bo‘lmasligini) sinchkovlik bilan solishtirib ko‘rdi.
Etiologiyasi va patogenezi. Krepelin davridan boshlab man iakal-depressiv psixoz endogen kasalliklarga kiritiladi. Hozirgi davrda Maniakal -depressiv psixoz kasalligining sababi va rivojlanish mexanizmi to‘la aniqlanmagan bo‘lsa-da, kasallik taraqqiyotida ishtirok etuvchi bir qator omillarga katta ahamiyat beriladi. Bularga bemor organizmidagi biokimyoviy va boshqa biologik o‘zgarishlar (katexolaminlar almashinuvidagi o‘zgarishlar, mineral almashinuvi buzilishi, endokrin o‘zgarishlarning taʼsiri va boshqalar), irsiy tomonlari, yoshi va jinsi hamda konstitutsional alohidaliklari shular jumlasidandir. maniakal -depressiv psixozning irsiy uzatilishi gumonlardan yiroqdir.
Kallman (1957 y) maʼlumoti bo‘yicha ikki zigotali egizaklarda kasallanish xavfi 20—25% ni tashkil etsa, monozigotali egizaklarda 66—96% ni tashkil etadi. Yana ota-onasi maniakal depressiv psixoz bilan kasallangan oilalarda bolalariga o‘tish nisbatlari ham aniqlanmoqda. Qarindoshlar o‘rtasida qarindoshlik qanchalik yaqin bo‘lsa, kasallikning rivojlanish xavfi shunchalik ko‘payadi. MDP paydo bo‘lishida, jinsm, gavda tuzilishini, shaxsning kasallikdan oldingi holati bilan aloqasi bo‘lsa kerak — ayollar erkaklarga nisbatan ko‘proq kasallanadi. MDP kasalligining 60—70% i ayollardir.
MDP bo‘lgan kasallarning ko‘pchiligini diqqat bilan o‘rganib, ularning gavda tuzilishi bo‘yicha pakana ekanligi aniqlandi. Bemorlarning kasal bo‘lishdan avvalgi holatlari aniqlandi. Bu odamlar affektiv tebranishlarga moyil. Kayfiyati sababsiz o‘zgarib turadigan, baʼzan kayfiyati ko‘garilib, baʼzan tushib turadiganlardir. MDP ning normostenik yoki psixoastenik xususiyatli odamlarda ham paydo bo‘lishi tasvirlangan. Tan olingan fikrlarga binoan, MDP gipotalamus neyronlar tizimida va miya bazal qismining boshqa bo‘llimlarida sinaptik uzatilishning buzilishi bilan bog‘liq bo‘lib, bu bo‘limlarda asosiy ruhiy reaksiyalar uyg‘oqlik, kayfiyat, affektlarning shakllanishi kuzatiladi.
MDP ning biokimyoviy gipotezalari monoaminlar almashinuvining buzilishida steroid gormon va suv-elektrolit almashinuvining o‘zgarishida deb taxmin qilinadi. Eng ko‘p tarqalgani monoamin almashinuvi katexolamin va indol aminlarning almashinuvi buzilishlari bilan bog‘liq deb hisoblanadi. Buyrak usti bezi faoliyatining buzilishini o‘rganish uchun deksametazon testidan foydalaniladi. Ko‘pgina tekshiruvlarning natijasiga qaraganda endogen depressiyasi bor bemorlarning yarmidan ko‘pida deksametazon testi patologik ekanligi aniqlangan. MDP patogenezini o‘rganish keyingi yillarda osonlashgani psixotrop, xususan antidepressiv doridarmonlarning davolash mexanizmini o‘rganish orqali biroz yengillashdi. Katexolaminlarning almashinuvini o‘rganish affektiv buzilishlarda davolash mexanizmini o‘rganish orqali amalga oshirilayapti. Litiy dezaminlash mahsulotlari va katexolaminlarni metillash orasidagi nisbatni o‘zgartirar ekan.
Maniakal -depressiv psixozning klinik ko‘rinishi va kechishi. Epidemiologik maʼlumotlarga qaraganda ko‘pincha kasallik yetuk va keksaygan yoshda (40—50 yoshda) boshlanadi. E. Krepelin va uning zamondoshlarining maʼlumoti bo‘yicha MDP ko‘p uchraydigan kasallik bo‘lib, bu ruhiy tashxis kasa lliklarning 10—15% iga qo‘yiladi va davolanadi. Keyingi 40 ylllar davomida MDP tashxisini kamroq qo‘ymoqdalar. M. Kin kelin (1954) maʼlumoti bo‘yicha MDP kasallar o‘rtacha 50%, R. Koxen (1975) maʼlumoti bo‘yicha MDP 3,5% ga to‘g‘ri keladi.
MDP ning asosiy va o‘ziga xos ko‘rinishlari tushkunlik va ko‘tarinki kayfiyat — depressiv va maniakal bosqichlardan iborat. Bu bosqichlar orasida “yorug‘” oraliq—intermissiya kunlari bo‘ladi va hech qanday maʼlum tartibsiz kasalning butun hayotmda qaytarilaveradi. MDP ning asosiy yetakchi klinik ko‘rikishlaridan depressiv (melanxolik) va maniakal (maniya) sindromlari (bosqichlari)dir.
Depressiv holat ko‘pincha asta-sekinlik bilan boshlanadi va kasallikning asosiy klinik ko‘rinishi hisoblanadi.
Depressiyaning boshlang‘ich davri bemorning o‘zini noxush sezishidan boshlanadi, uning barcha kechinmalarida qayg‘uli fon bo‘lib, umumiy hayotga qiziqishi susayadi, astenik buzilish kuzatiladi, qo‘li ishga bormaydi. Tushkun kayfiyat fonida uyqu buziladi, ishtaha susayadi, ish qobiliyati kamayadi. Bemor lanj bo‘ladi, bo‘shashadi, ertalablari o‘rnidan qiyinchilik bilan turadi. Bemor o‘z ishlarini tashlab qo‘yadi, uy va xizmat ishlarini bazo‘r bajaradi, o‘ziga-o‘zi qiyinchilik bilan qaraydi va “dangasalikdan” azob chekadi. Bemorlarning noxush kayfiyatlari barqaror bo‘lib, atrof-muhit ko‘zga qorong‘u ko‘rinadi va unga qiziqish susayadi. Bu bosqichda subyektiv buzilishlar kuchayadi va shu vaqtning o‘zida depressiyaning alomatlari sust bo‘ladi va bu kasallikni aniqlashni qiyinlashtiradi.
Keyinchalik kasallik og‘irlashishi bilan depressiya kuchayadi, ifoda o‘ziga xos ko‘rinish oladi, xastalik aniq ko‘zga tashlanadi, bu bemorning o‘zini tutishida bilinib qoladi. Kasallikning bu bosqichida bemor ilojsiz qayg‘u-alam holatiga yetadi, serxavotir bo‘lib qoladi. Depressiya bemor tashqi ko‘rinishida aniq sezilib turadi, yuzida qayg‘u qotib qolganday, harakatlari juda sustlashadi, ko‘zlari quruq nami yo‘q, ko‘z pirpiratmaydi. Bemor yuzida Veragutta burmasi — ustki qovoq terisining salqilanib qolishi, yuziga qayg‘uli ko‘rinish berishi kuzatiladi. Gavdasi bukilgan, qo‘llari yoniga. osilgan, bo‘shashgan, atrofdagilar bilan ishi yo‘q, qimirlamay yotadilar yoki o‘tiradilar. Diqqatlari bir nuqtaga tikilgan — qayg‘uli qadalgan, o‘zining sog‘lig‘ini, kelajagini, yaqinlarining holatlarini juda pessimistik gumon aralash bahola ydi. Ular hozirga, kelajakka ishonchni yo‘qotadilar, kuvonchli omlarni hech sezmaydilar, o‘zlarini boshi berk ko‘chaga kirib qolganday sezadilar, onglaridan o‘zlari ilojsiz holatga tushib qolganliklari chiqmaydi, o‘zlarini oilada, hayotda, xizmatda mutlaq,o yaroqsiz de<5 sezadilar va dardi bedavo deb baholaydilar, ularga kelajak butunlay azobli bo‘lib tuyuladi.
Bunday bemorlar o‘zlarini berk ko‘chaga kirib qolganday sezadilar va undan faqat bir yo‘l bilan, yaʼni o‘zini o‘ldirib qutulish mumkin, deb hisoblaydilar. Shuning uchun bemorlar depressiya holatida suitsidal harakatlari bilan xavflidirlar. O‘zini-o‘zi o‘ldirishga qaratilgan harakat depressiyasi har qanday holatda ifodalanishi mumkin. Baʼzi hollarda o‘zini o‘zi halok qilishi to‘satdan impulsiv bo‘ladi, boshqa hollarda unga yaxshilab taiyorlanadi va o‘z rejasi haqida hech kim bilan maslahatlashmaydi. O‘z-o‘zini o‘ldirish harakatlari, harakat sustlashishi kam ifodalangan vaqtlarda depressiyaning. boshlanishi yoki tugashiga yaqin vaqtlarda ko‘proq uchraydi.
Depressiyaning bundan keyingi chuqurlashuvi, pirovardida buzilgani vasvasalar bilan o‘zini ayblash, gunohkorlik, o‘zini kamsitish, ipoxondrik holatlar bilan kuzatiladi, boshqa bemorlarni ham o‘zini-o‘zi uldirishga undaydi. Eski, ilgari davrda yo‘l qo‘ygan xatosi bemorlar ongida o‘sib, ulg‘ayib kattalsashadi, jinoyat qilgandek tuyuladi. Endi qilg‘iligiga albatta jazolanishi kerak, degan ishonch hosil bo‘ladi. Shundayg bemorlar atayin ovqatlanmaydilar, ovqatlanishga haqqim yo‘q deb hisoblaydilar, o‘zlarini hayotga noloyiq deb hisoblab, boshqalar ularni halok qilishini talab qiladilar.
Depressiya fazasidagi bemorlar uchun xos bo‘lgan belgilardan biri bemorlarning hissizlikni boshidan og‘ir kechirishi — anestetik depressiyadir. Bemorlar bunda xursandchilikni bilmaymiz, tunda befarq bo‘lib qoldik deb shikoyat qiladilar. Yaqinlariga, bolalariga samimiylikni, odamiylikni yo‘qotib, xudli yuraksiz robotga o‘xshab qoldik, deydilar.
Ko‘pincha depressiya xavotirlik (tashvishli depressiya), vahpma, notinchlikbilan kechadi, bemorlar ingraydi, yig‘laydi, qo‘llarini qarsillatadi, o‘zini qo‘ygani joy topolmaydi, ko‘pincha bu holatlar melanxolik raptus holatiga yetib, vaqtivaqti bilan o‘zini-o‘zi jarohatlashga va o‘ldirishga harakat qiladi.
Ko‘p hollarda atrofini va o‘zini idrok qilish o‘zgaradi, derealizatsiya va depersonalizatsiya yuz beradi. Bu turdagi depressiyada uning atrofida hamma narsa xira, qotib qolgan, jonsiz bo‘lib ko‘rinadi.
Baʼzida bemorlar depressiv mazmunli gallyutsinatsiyalar — o‘z bolalarining yig‘isini, baqirig‘ini, yaqinlarining ingrashini, motam kuy-qo‘shiqlarini eshitadi. G‘am-tashvish oshgan sari o‘ziga mos fikrlashning susayishi oshib boradi. Bemorlar kamgap bo‘lib qoladilar, savollarga sekin, kamgaplik bilan, bir so‘z bilan, ko‘p to‘xtab-to‘xtab, qayta-qayta iltimosdan so‘ng javob beradilar. Chuqur depressiv holat kuzatiladi. Baʼzida bemorlar kaltabinlik, esi pastroqlikdan, esidan chiqarib qo‘yish, fikrlashi sekinlashganligi, savollarga javob berishga fikr topolmasligi, boshining bo‘m-bo‘sh bo‘lib qolganligidan shikoyat qiladilar.
Harakatning sustlashuvi depressiya fazasining uchinchi belgisidir. Tuzukroq hollarda harakatlarning sekin va chaqqonmasligi bilan namoyon bo‘ladi. Harakatni sezish yo‘qoladi, bemorlar harakatni anglamasligidan shikoyat qiladila_r. Depressiyaning oshishi bilan harakat aktlarining sekinlashuvi bog‘liqligi shu darajagacha boradiki, natijada harakat to‘la to‘xtaydi va so‘zlash ham to‘xtaydi — yaʼni depressiv stupor vujudga keladi. Bunday hollarda bemor bilan muloqot qilish deyarli mumkin emas, kasal o‘rnida yotadi yoki qimirlamay yarim qayg‘uli yoki qayg‘udan ezilgan ko‘rinishda, chuqur-chuqur ho‘rsinib nafas oladi. Terisi, yuzi oqargan, xira yashil-kulrang, ko‘z ostida to‘qrok halqalar, lablarining chetlari osilgan va lablari quruq yopishgan, og‘izdan ochlikda bo‘ladigan hid chiqib turadi, aftida burma va ajinlari o‘ta sezilarli, bemorlar shalviragan va qarimsiq ko‘rinadi. Iroda faolligi depressiya hyulatida o‘ta pastlashgan. Doim ikkilanadi, gumon qiladi, hech narsani hal qilolmaydi, juda dangasa bo‘lib qolganga o‘xshaydi. Kichik bir ishni ham zo‘rg‘a bajaradi. Bunday o‘zgarishlar bemorning o‘zini ayblashiga olib keladi. O‘zidan norozi bo‘ladi, xohish, iroda, qiziqishlar pasaygan, ishtaha, chanqash, shahvoniy sezgi yo‘qoladi, hatto o‘zini saqlash instinkti ham susayib ketadi.
Depressiya fazasida kun boʻyi o‘zini his qilishi va kayfiyati o‘zgarib turadi. Ayniqsa ertalablari o‘zini yomon his qiladi. Kechga yaqin holati bir oz yaxshilanadi, ilojsiz qolganligi, tushkunligi yumshaydi.
Maniakal -depressiv psixozda niqoblangan depressiyalar yuzaga kelishi mumkin. Bunda birinchi o‘ringa somatik shikoyatlar, kardialgiyalar, gastralgiyalar, kuchli bosh og‘riqlari chiqib, shu vaqtning o‘zida depressiya belgilari bir ozgina kamayadi, ish qobiliyati susayadi. Bunday harakatlarni eng avvalo somatik kasalliklardan ajrata bilish lozim.
Maniakal bosqichi. Maniakal fazaning asosiy klinik ko‘rinishlari simptomlar uchligi bilan ifodalanadi: 1) kayfiyatning ko‘tarinkiligi bilan; 2) tafakkurning tezligi bilan; 3) harakat qo‘zg‘aganligi bilan. Ular turli darajada ifodalangan bo‘lishi mumkin.
Shunga binoan maniakal faza yengil — gipomaniya, ifodalangan (tipik sirkulyar maniya) va og‘ir (ulug‘vorlik vasvasasi) maniyalarga bo‘linadi.
Maniakal faza boshlanish davrida bemor o‘zini ko‘tarinki ruh, yaxshi va optimistik kayfiyatda dadil sezadi. Faoliyat ko‘rsatishga ko‘tarinki intilish paydo bo‘ladi, bemorlar uy ishlarini, ishxonada, ham o‘qishda osonlik bilan bajaradilar. Jamoalar tuzishga intiladi, unda xursandchilik qiladi, hazillashadi va askiya qiladi. Ko‘tarinki kayfiyatga o‘zini ortiqcha baholash sabab bo‘ladi. Ko‘p kuch yo‘oqtsa-da, charchash nimaligini bilmaydi, kam uxlaydi, ishtahasi chakki bo‘lmaydi. Maniyaning keyingi fazasida — sof maniakal fazada maniyaning barcha ko‘rinishlari yaqqol ifodalangan bo‘ladi. Yuqori ko‘tarinki kayfiyat quvnoqlik chegarasidan chiqib ketadi. Bemorlar doimo o‘ta yaxshi kayfiyatda bo‘ladi, juda xursand, qattiq kuladilar, yo‘l-yo‘lakay ter to‘kib ishlaydilar, o‘zlari qoniqqan holda o‘qiydilar, o‘zlarini baxtiyor his qiladilar. Doimo ko‘tarinki holda o‘zlarini juda yetuk deb hisoblaydilar, o‘zlariga mahliyo bo‘lib qoladilar — ular o‘zlarini isteʼdodli deb, chet tillardan bir nechtasini biladigan hisoblaydilar, birdaniga uchta institutga kirmoqchi bo‘lib tayyorgarlik ko‘ra boshlaydilar, o‘zlarini mashhur artist, qo‘shiqchi, shoir deb biladilar, katta ilmiy yoki siyosiy muammolarni yecha oladigandek deb hisoblaydilar. Bu o‘ta qimmatbaho g‘oyalar baʼzida ulug‘vorlik vasvasasiga aylanadi, mavzuning bir xilligi bilan ajralib turadi va depressiya fazasiga o‘xshab bemorlarning xulqini belgilab beradi. Maniakal sindromning tashqi ko‘rinishlari ham yaqqol bo‘ladi: bunday bemor tashqaridan jonli, xursand ko‘rinadi, arzimagan narsaga qah-qaha otib kuladi, telbalarcha tez yugurib keladi, o‘zlari bilan gaplashishlarini so‘raydi, moda ketidan quvadi, ko‘zga tashlanadigan ochiq rangli kiyim kiyadilar, taqinchoqlarni yaxshi ko‘radi, kosmetikani o‘ta ko‘p ishlatadilar.
Beg‘ubor quvnoq kayfiyat baʼzan odatdagi hohishlarga to‘siq paydo bo‘lganda jahl chiqishi bilan, g‘azab, tajovuz bilan almashinadi. Odatda bu holat tez o‘tib ketadi.
Fikrlash jarayonining tezlashuvi gapdonlikda namoyon bo‘ladi: bemorlar ko‘p, baland ovozda va tez gapiradilar. Doimo . ko‘p gapirganlari uchun tovushlari bo‘g‘ilgan bo‘ladi. Fikrlashning o‘ta tezlashuvi, g‘oyalarning sakrashi deb nomlanib, og‘ir hollarda tashqi voqealarga bog‘liqbo‘lib, hardam xayollik va hatto chalg‘itishgacha yetib boradi. Bunday holatlarda gapdan chalg‘ish bo‘ladi. Shifokorning savollaoiga to‘gri javob bera boshlagani holda bemor shu zahotiyoq savoldan miyasida yangi hosil bo‘lgan fikrlar to‘zonida chalg‘ib qoladi. Bemorlar o‘zlarini tuta olmaydilar, qo‘zg‘alib, to‘xtamasdan bo‘g‘iq tovush bilan gapiradilar, ashula aytadilar, sheʼr o‘qiydilar, so‘zlarni juftlab aytishni yaxshi kuradilar, shifokorlarni, talabalarni, xodimlarni ko‘tarinkilikda qutlaydilar, salomlashadilar, atrofda bo‘layotgan voqealarni ko‘tarinki ruh bilan tushuntiradilar, bo‘limdagi har bir ishga aralashadilar, maslahat beradilar. Qo‘zg‘alganlik baʼzida shiddatli tajovuzgacha borib yetadi. Harakat qo‘zg‘aluvchanligi hatto og‘ir holatlarda ham maʼnisiz, maqsadsiz bo‘lmaydi, balki hamma vaqt bemorning bir faoliyatga intilgani holda maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bunday bemorlar odatda o‘ta faol, harakatchan, charchamas bo‘ladi. Shunga qaramasdan harakat faolligi harakatlarning tugamasligini bildiradi. Biror ishni bajarishga kirishar ekan, bemorlar tezda uni tashlab, yangisini boshlaydilar, boshlagan ishlarini oxirigacha yetkazmaydilar, qayerga borib qolsalar o‘z atrofida to‘polon va tartibsizlik chiqaradilar, hamma yoqqa “burnilarini” tiqadilar, hammaga ko‘rsatma berib, ogohlantiradilar va bu bilan atrofdagilarni holdan toydiradilar. Emotsional holatga ularning tashqi ko‘rinishi ham mos bo‘ladi. O‘zlarini tik va dadil tutadilar, yuzlari xursand, ko‘zlari yaltiraydi, yanoqlari qizargan, yuz harakatlari jonli va ifodali, bemorlar xuddi yoshargandek va ruhan tetik ko‘rinadilar.
Maniakal bemorlardagi o‘zlarini tutishning buzilishi giperreaktivligi va qiziqishlarining, ayniqsa shahvoniy hissiyotlarining kuchayishidandir. Bemorlarning ishtahasi yuqori bo‘ladi, ammo ular o‘zlari ozib ketadilar, ko‘pincha qo‘pol, shahvoniy qiliqlar qilib qo‘yadilar, uyatsizlik qiladilar, erotik mazmunda ko‘p gapiradilar. Ayollar tannozlik qiladilar, ko‘pincha xohish bilan yechinadilar, ularda isrofgarchilikka moyillik paydo bo‘ladi, bunday bemorlar kerak bo‘lmagan qimmatbaho, narsalarni sotib oladilar, ko‘p pul sarf qiladilar, ko‘p yillar davomida yig‘ganlarini sochadilar, narsalar ularning jahlini chiqaradi, besabab ishdan bo‘shab ketadilar, uylarini almashtiradilar, birdan oilasidan ajrab ketadilar, osongina tanishadilar, tasodifan jinsiy aloqaga moyil bo‘ladilar, xastalik tuzalayotganda esa jiddiy tavba—tazarru qiladilar. Maniakal holatdan chiqqanlaridan so‘ng astenik holat sezadilar.
Maniyaning atipik shakllari ham farqlanadi (bemorning xulqiga, psixopatik simptomlarining intensivligiga qarab).
1. Quvnoq maniyalar eyforiya bilan kechadi, bunda bemor o‘z-o‘zini ortiqcha baholab yuboradi va o‘zini g‘oyatda yaxshi his qiladi.
2. Ekspansiv maniyalarda, birinchi o‘ringa ruhiy jarayonlarning tezlashuvi bilan o‘ta qimmatli g‘oyalar qo‘shilishi chiqib, bunday bemorlarda faoliyatga intilish namoyon bo‘ladi. Maniyaning boshqa belgilari sezlar-sezilmas ifodalanadi.
3. G‘azabli maniyalar — bunda bemorlar jahlining chiqib ketishi, g‘azabnoklik bilan agressiv harakatlar kuzatiladi, o‘lar bo‘lar-bo‘lmasga tirnoqdan kir qidirishga tushib qoladilar.
Ko‘pincha maniakal -depressiv psixozda maniakal sindrom depressiv sindromga qarama-qarshi qo‘yiladi. Ayni vaqtda, depressiv faza energetik quvvatning kamayishi bilan, kayfiyat, ruhiy jarayonlarning tezligi, hayotiy lazzatlar, qo‘zg‘alish, qiziqishlarning susayishi bilan tavsiflanadi, maniakal bosqichda esa ularning o‘ta kuchayishi, vegetativ faoliyat va umumiy jismoniy tonuslarning oshishi kuzatiladi.
Siklotimiya — yengilroq kechuvchi maniakal -depressiv psixozlarning ko‘rinishidir. Xuddi maniakal -depressiv psixozlardagi kabi kasallik bosqichlar shaklida (subdepressiv va gipomaniakal namoyon bo‘ladi) ularning orasida sezilarni yorug‘ sog‘lom oraliq bo‘ladi, bu intermissiya deyiladi. Baʼzi holatlarda siklotimiya kayfiyatning bir oz o‘zgarishi bilan kechadi. Siklotimiya uchun holatlarning o‘zgarishi — bir tomondan o‘zini yaxshi his qilish, quvvat va ish qobiliyatining oshishi, boshqa tomondan, bemor kayfiyatining susayishi, g‘amnok bo‘lib qolishi, harakat susaymaganligi bilan tavsiflanadi. Qisqa vaqt davom etadigan xurujlar shifoxonaga yotqizishni taqozo etmaydi, bemorlar tomonidan esa kayfiyatning o‘zgarib turishi deb baholanadi. Siklotimiya bemorlarda kasallik og‘irlashib, maniakal -depressiv psixozning ifodalangan bosqichlariga aylanishi mumkin, bu esa kasallikning maniakal -depressiv psixozga tegishli ekanligini tasdiqlaydi.
Maniakal -depressiv psixozdagi somato-vegetativ o‘zgarishlar bosqichlar sifatida va xurujlar orasidagi davr bilan taʼriflanadi. V. T. Protopopov va uning shogirdlari tadqiqotlaridan maʼlum bo‘ladiki, psixoz xuruji somatik o‘zgarishlardan boshlanadi, chunki somatik o‘zgarishlar ruhiy xastalik belgilaridan oldinroq namoyon bo‘ladi. Ham maniakal , ham depressiv bosqichlarda somatovegetativ o‘zgarishlar bir xil ko‘rinishga ega bo‘ladi va bu simpatik nerv tizimi tonusi oshganligini ko‘rsatadi: bunda bemorda ishtaha yo‘qoladi, u ozadi, og‘zi quriydi, qabziyat, yuraginingtez-tezurishi, qorachig‘i kengayishi, uyqusi buzilishi, qon bosimi o‘zgarishi kuzatiladi, terining tonusi tushadi, amenoreya va libido o‘zgarishi ro‘y beradi. Intermissiya boshlanguncha vegeto-somatik olam meʼyoriga kelib qoladi.
Depressiya holatida bosqichning tezda tugashidan darak beradigan yaxshi alomat — bu bemorning semira boshlashi hisoblanadi, yaʼni uning yo‘qotgan vazni tiklana boshlaydi.
Kechishi va natijasi. Maniakal -depressiv psixozning kechishi turlicha bo‘lishi mumkin. Kechish turi kasalik bosqichlari, soni, davomiyligi bilan belgilanadi. MDPning bipolyar (depressiv va maniakal xurujlarning almashinuvi) va monopolyar (faqat depressiv yoki faqat maniakal xurujlar) shaklida kechishi ko‘pgina olish tadqiqotchilar tomonidan tan olingan.
Shunindek MDP kontinual (davomli) tarzda ham kechishi mumkin. Bunda depressiv holat yorug‘ oraliqsiz (intermissiyasiz) maniakal holatga o‘tadi, xurujlar bir necha kundan yarim yilgacha davom etishi mumkin, baʼzida bir yil va undan ham ortiq davom etadi. O‘rta yoshdagi bemorlarda xurujlar 2 oydan 6 oygacha davom etishi mumkin. Yoshi ulg‘aygan kishilarda kasallikning xurujlari uzoqroq davom etadi, yorug‘ kunlar qisqaradi. Bundan tashqari, bu yoshda kasallik o‘ziga xos ko‘rinishga ega bo‘ladi, asosan vasvasa g‘oyalari, kuzatib yurish, ipoxondrik holat (depressiv bosqichda) gallyutsinatsiyalar paydo bo‘lishi hisobiga vujudga keladi.
Vasvasa, gallyutsinatsiya, ongning xiralashuvi bilan ‘ kechuvchi depressiv faza fantastik melanxoliya deyiladi. Maniakal qo‘zg‘alish cho‘qqisida ongning xiralashuvi chalkash maniyalar haqida fikr yuritishga imkon beradi. MDP ning atipik ko‘rinishlarini tushuntirishda bir qator holatlarga, konstitutsional omilga, aralash irsiyatga, hamroh bo‘lgan somatik kasalliklarga, neyroendokrin buzilishlarga, gipertireozga va xafaqon kasalliklariga eʼtibor beriladi.
MDP kechishining boshqa ko‘rsatkichi intermissiyaning davomiyligi ham keng chegaralarda o‘zgarib turadi. 1. va mualliflari bergan maʼlumotlarga qaraganda (1970) 54% hollarda bemorlar o‘z hayotida o‘rtacha 7 bosqichni kechirar ekanlar. Ko‘pincha bemor xayotida bir yoki ikki kasallik davrini 10—20 yil oraliq bilan kechirishi mumkin. Bir holatda bosqichlar to‘g‘ri almashmnadi va yilning bir faslida va vaqtida (ko‘pincha bahor va kuzda) qaytalanadi. Shu bilan birga maniakal -depressiv psixoz kechishida shunday davrlar ham bo‘ladiki, unda yorug‘ oraliq amaliy jihatdan bo‘lmaydi va bosqichlar birining ketidan biri qaytarila beradi.
MDP uchun xurujlar orasida bemor ruhiy sog‘lig‘ining to‘la tiklanishi xos. Bemorlar psixozdan to‘la chiqadi (sog‘lomlashadi), kasallikka qadar qanday bo‘lsa, shunday bo‘lib qoladi. Bunday holatlarni intermissiya deb nomlash qabul qilingan.
Har bir xuruj holatining oqibati yaxshi yakun topadi. Depressiya yoki maniakal holatlar og‘ir kechishiga qaramasdan ular to‘la qaytadi va o‘zidan so‘ng asorat qoldirmaydi. Lekin, baribir, kasallik oqibati haqida ehtiyot bo‘lib gapirmoq lozimdir. Chunki bosqichlar kaytarilib turadi, yosh oshib borgan sayin davomliroq va og‘irroq kechadi, baʼzida murakkab klinik ko‘rinishlar kuzatiladi. Depressiya holatida bemorlar o‘ziga-o‘zi suiqasd qilib nobud bo‘ladilar. Barcha ruhiy bemorlar orasida o‘zmga suiqasd qiluvchi kasallarning 11% ni MDP tashkil etadi. (R. G. Lipanov, 1970). Kasallikning xurujlari depressiya holatida ovqat yemasliklari, og‘ir tan jarohatlari hosil bo‘lishi bilan, ayniqsa qariyalarda xavflidir. Yo‘ldosh bo‘lgan kasalliklar ahvolni yana-da mushkullashtirishi mumkin.
Ko‘pgina olimlar maniakal -depressiv psixozlarning atipik ko‘rinishlari bor yoki yo‘qligini axtaradilar. Atipik ko‘rinishlar mavjudligini premorbid kasalliklar va boshqa omgillarga bog‘laydilar.
Tashxisoti. Tipik holatlarda MDP ni aniqlash kasallik holatlari uncha-muncha keskin bo‘lsa, qiypichilik tug‘dirmaydi. Bosqichlarning ko‘rinish variantlari ko‘p bo‘lishiga qaramasdan maniakal yoki depressiv-affektiv buzilishlar chegarasidan chiqmaydi. Kasallikning boshlashg‘ich davri tashxis qo‘yishda ko‘p qiyinchilik keltirib chiqaradi. Bunda bemorning nasliy tomonlarini, gavda tuzilishini, kasallik boshlanishidan avvalgi holatini: yoshini, jinsini va boshqa holatlarini hisobga olish kerak. Birinchi xuruj paydo bo‘lganda MDP ni bir qator kasalliklardan ajratib olish anchagina qiyinchilik tug‘diradi. Bular qatoriga affektiv davriy o‘zgarishlar bilan (depressiya yoki maniakal tuzilmali) kechadigan shizofreniya, involyutsion melanxoliya, reaktiv depressiya, ekzogen, infeksion, intoksikatson psixozlar (tashqi organik psixozlar, serebral ateroskleroz, rivojlanuvchi falaj) va boshqalar kiradi. Bularni bilish g‘oyat muhim, chunki bunday holatlarda davriylikka moyillik kuzatiladi (organik davriy psixozlar). MDP ni davriy shizofreniyada chegaralashda shuni nazarda tutmoq kerakki, MDP xurujlari faqat affektiv patologiya bilan tugaydi, davriy shizofreniya uchun esa xurujdan-xurujga qarab klinik ko‘rinish murakkablashib, unga gallyutsinator vasvasa buzilishlari, ruhiy avtomatizm sindromi qo‘shiladi. MDP ning depressiya bosqichida kun bo‘yi kayfiyat o‘zgarishini hisobga olish kerak. Bu bosqichdan chiqishda shaxsiyat o‘zgarmaydi va ruhiy holat to‘la tiklanadi (intermissiyaga o‘tish). Bu esa psixogen tashxisni osonlashtiradi, chunki shizofreniyada kun bo‘yi kayfiyat o‘zgarishi kutilmaydi va shaxsiyatning kasallikka xos o‘zgarishlari aniqlanadi. Anamnezda kayfiyat o‘zgarish davrining bo‘lmaganligi kasallikning baʼzan involyutsiyaga yuz tutgan davrida boshlanishi, kasallik holatida qo‘rquvning qo‘zg‘aluvchanlik va o‘ziga xos vasvasa bilan bo‘lishi, kasallikning cho‘zilib ketishi, kasallik pirovardida ruhiy bo‘shanglikka olib kelishi, involyutsion melanxoliya belgilarini MDP ning depression bosqichidan ajratishga imkon beradi. Reaktiv depressiya depressiv bosqichdan farqli o‘laroq, ruhan ancha tushunarli reaktiv depressiya tuzilmasida ruhiy jarohat vaziyati aniq o‘z-o‘zini qondiradi. Depressiv uchlik MDP depressiv bosqichidagi kabi o‘ziga xos ko‘rinishga ega emas. Sirkulyar depressiya endogen xastalik qonuniyati bo‘yicha tashqi muhitga bog‘lanmagan holda kechadi. Reaktiv depressiyaning butun kechishi ruhiy jarohat bilan bog‘liq bo‘ladi: agar jarohat hosil qilayotgan vaziyat yechilsa reaktiv depressiya tez tugaydi.
Organik, infeksion va intoksikatsion psixozlarda buzilish davrlarining bo‘lishi, ozish va tez charchash (organik astenizatsiya alomatlari, intellektual pasayish), eslash qobiliyatining susayishi, ruhiy faollikning kamayishi, muhokama va tanqidning susayishi va aqlning pasayishi, bosh miyaning o‘choqli zararlanish belgilari, yaʼni ruhiy-organik ko‘rinish bo‘yicha o‘zgarishi va ularning avj olishga moyilligi MDP ning yuqligini tasdiqlashga asos yaratadi.
2- savol javobi: Asab anoreksiyasi ( . Lot asab anoreksiya ) – ovqat yeyish buzilishi , sezilarli darajada, tana og'irligining kamayishi bilan, qasddan va / yoki bemorning o'zi ortiqcha vazn yo'qotish uchun ovqatdan bosh tortish bilan xarakterlanadi, Ko'pincha qizlarda uchraydi .. Anoreksiya bilan, semirishdan kuchli qo'rquv bilan birga, vazn yo'qotish uchun patologik istak paydo bo'ladi. Bemorda uning jismoniy koʻrinishi noto'g'ri talqin qilinadi
KXT-10 va DSM-5 bo'yicha Asab anoreksiyasi uchun asosiy diagnostika mezonlari o'xshashdir. Biroq, ba'zi farqlar mavjud.
Asab anoreksiyasini skriningi uchun , yeguliklarga munosabat Testi oʻtkaziladi. (Toronto universiteti) ishlatiladi
Epidimiologiyasi. Ko'pincha anoreksiya yosh ayollar va qizlarga ta'sir qiladi. Taxminiy hisob-kitoblarga ko'ra, umr bo'yi kamida bir marta ayollarning 0,9% dan 4,3% gacha va erkaklarning 0,2% dan 0,3% gacha anoreksiya bilan bog'liq muammolar kuzatiladi
Etiologiyasi . Anoreksiya sabablari biologik (irsiy moyillik), psixologik (oiladagi ta'sir va ichki nizolar), shuningdek ijtimoiy (atrof-muhitning ta'siri: birovni kutish, taqlid,) ga bo'linadi. Anoreksiya ayollar kasalligi deb qabul qilinadi, u o'smirlik davrida uchraydi.
Xavf omillari.
1. Genetik omillar.Genom ichidagi genlarning o'zaro bog'liqligi tahlili asab anoreksiyasining diagnostik kategoriyalari aniqlanmagan, ammo cheklangan turdagi asab anoreksiyasi bo'lgan qarindoshlarning nasl-nasablari tahlili 1p34 xromosoma bilan bog'liqligini aniqladi (Grice va boshqalar, 2002). Asab anoreksiyaga sezuvchanlik geni sifatida miya yarim neyrotrofik omil gen (BDNF) ham ishtirok etadi. Genetik zaiflik, ehtimol shaxsning ma'lum bir turiga, ruhiy kasallikka ( affektiv buzuqlik yoki xavotir buzilishi) yoki neyrotransmitter tizimlarining disfunktsiyasiga moyil bo'ladi . Shuning uchun, genetik moyillik va zaiflik noqulay sharoitlarda, masalan, noto'g'ri ovqatlanish bilan yoki emotsional stressdan keyin paydo bo'lishi mumkin.
2. Biologik omillar - ortiqcha vazn va birinchi hayz ko'rishning erta boshlanishi. Bundan tashqari, serotonin , dopamin va norepinefrin kabi oziq-ovqat mahsulotlarini boshqaruvchi neyrotransmitterlarning disfunktsiyasida kasallikning sababi bo'lishi mumkin . Tadqiqotlar ovqatlanish buzilishi bo'lgan bemorlarda yuqorida ko'rsatilgan uchala vositachining disfunktsiyasini aniq ko'rsatdi. Oziqlanish yetishmovchiligida - ruh etishmasligi alohida rol o'ynaydi, ammo kasallikning sababi deb qaralmaydi. Bu anoreksiya patologiyasini chuqurlashtiradigan omil bo'lishi mumkinligi haqida dalillar mavjud.
3. Oila omillari asab anoreksiyasi bulimiya asab kasalligi yoki semirishdan aziyat chekadigan qarindoshlari yoki yaqinlari bo'lgan odamlarda ovqatlanish buzilishiga olib keladi .
4. Shaxsiy omillar - psixologik xavf omillari perfektsionist-obsesiv shaxsiyat turida, ayniqsa asab anoreksiya tizimining cheklangan turi uchraydi. O'ziga past baho, ruhiy tushkunlik, shaxsiy ishonchsizlik va qobiliyatsizlik asab anoreksiyasi rivojlanish xavfini oshiradi
5. Yosh faktori - So'nggi o'n yilliklarda kasallikning namoyon bo'lish yoshini kamaytirish tendentsiyasi mavjud.
Tashxisoti. Ishonchli tashxis qo'yish uchun quyidagi barcha alomatlar talab qilinadi:
● a) tana vazni kutilganidan kamida 15% pastligicha qolmoqda (yuqoriroq darajaga erishilgan yoki erishilmagan) yoki Ketle tana massasining indeksi 17,5 yoki undan pastroq (bu ko'rsatkich tana vaznining kilogrammning kvadratga nisbati bilan belgilanadi) metr balandlikda). Homiladorlikdan oldingi davrda o'sish davrida vaznga ega bo'lmaslik mumkin;
● b) vazn yo'qotish bemorning o'zi tomonidan "semirtiradigan" taomlardan va quyidagi bir yoki bir nechta usullardan qochish orqali yuzaga keladi: oʻzini majburlab qusish, Ich yumshatuvhchi preparatlar qabul qilish, ortiqcha gimnastika, ishtahani bostiruvchi va / yoki diuretiklarni qo'llash ;
● v) bemor oʻz tanasi notoʻgri idrok qilinishi xos psixopatologik shaklni oladi, unda semirib ketish qo'rquvi shilqim va / yoki vasvasa gʻoya sifatida saqlanib qoladi va bemor o'zi uchun maqbul bo'lgan oz vazn deb hisoblaydi;
● e) tug'ruqdan oldingi yoshda, jinsiy a'zolarning rivojlanishi kechikadi yoki hatto kuzatilmaydi (o'sish to'xtaydi, qizlarda sut bezlari rivojlanmaydi va birlamchi amenoreya yuzaga keladi , o'g'il bolalarda yuvenil jinsiy a'zolar mavjud); Davo choralari koʻrilganda o'smirlik davri odatda normal tarzda tugaydi, ammo birinchi hayz kech keladi .
Asab anoreksiyasining boshqa belgilari
● Muammoni rad etish.
● O'zlarini doim semiz his qilishi.
● Ovqatlanish usullarini buzilishi (tik turgan holatda ovqatlanish, ovqatni mayda bo'laklarga maydalash, yolg'iz ovqatlanish).
● Uyquning buzilishi.
● Yaxshilanishidan, ovqatlanishdan, ko'zguga qarashdan qo'rqish.
● Depressivlik
● Asossiz g'azab, xafagarchilik.
● Oziq-ovqat bilan bog'liq mavzularga ishtiyoq: ovqatlanishda ishtirok etmasdan qarindoshlari va do'stlari uchun ovqat tayyorlashga, retseptlarni to'plashga, kitoblarni ko'rib chiqishga, ovqat pishirishga va qarindoshlari va do'stlariga ajoyib ovqat tayyorlashga to'satdan qiziqish; turli xil parhezlarga qiziqish paydo boʻlishi.
● Ijtimoiy va oilaviy hayotdagi o'zgarishlar: yaqinlar bilan aloqani yo'qotish, hammomda tez-tez va uzoq boʻlish yoki uydan tashqarida ortiqcha jismoniy mashqlar bilan shugʻullanish.
● Xatti-harakatlardagi o'zgarishlar: asabiylashish va qayg'u, eyforiya o'rnini bosadi; kamaygan faoliyat.
Ijtimoiy qo'rquvlar oziq-ovqatga bo'lgan munosabatni boshqalar bilan baham ko'rishning iloji yo'qligi bilan tasdiqlanadi, bu yaqin atrofdagi muammolarga olib keladi.
Anoreksiya keltirib chiqarishi mumkin boʻlgan kasalliklar:
● hayz ko'rish muammolari
● yurak aritmiyasi
● doimiy zaiflik
● mushaklarning spazmlari
● algodismenorea
Anoreksiya bilan og'rigan bemorning o'zini o'zi baholash shakli va vazniga bog'liq va vazni ob'ektiv baholanmaydi. Og'irlikni yo'qotish yutuq sifatida qabul qilinadi, yutuq o'zini o'zi boshqarishning yetarli emasligi sifatida baholanadi. Bunday qarashlar oxirgi bosqichda ham saqlanib qoladi ("mening bo'yim 170, vazni 35 kilogramm, men 25 kilogramm olmoqchiman"). Anoreksiyaning sog'liq uchun oqibatlaridan biri gormonal dorilarni haddan ortiq iste'mol qilishdir.
Kasallik bosqichlari:
1. Dismorfomanik - xayoliy to'liqlik bilan bog'liq ravishda o'zining pastligi va kamligi haqida fikrlar ustunlik qiladi. Tushkun kayfiyat, bezovtalik, o'zini ko'zguda uzoq vaqt ko'rikdan o'tkazish bilan ajralib turadi. Ushbu davrda o'zini oziq-ovqat bilan cheklashning birinchi urinishlari, ideal dietani qidirish.
2. Anorektik - doimiy ochlik fonida yuzaga keladi. Olingan vazn yo'qotish 20-30% ga etadi, bu eyforiya va parhezning qattiqlashishi bilan birga keladi, "bundan ham ko'proq vazn yo'qotish uchun". Bunday holda, bemor o'zini va boshqalarni ishtahasi yo'qligida faol ravishda ishontiradi va o'zini juda qattiq charchatadi. Vujudi buzilgan idrok tufayli bemor vazn yo'qotish darajasini etarlicha baholamaydi. Organizmda aylanib yuradigan suyuqlik hajmi kamayadi, bu esa gipotenziya va bradikardiyani keltirib chiqaradi . Ushbu holat sovuqqonlik, quruq teri va alopesiya bilan birga keladi . Yana bir klinik belgi - bu ayollarda hayz ko'rishning to'xtashi va erkaklarda jinsiy aloqa va spermatogenezning pasayishi. Adrenal funktsiyasi ham buzilganbuyrak usti etishmovchiligiga qadar . To'qimalarning faol ravishda parchalanishi tufayli tuyadi bostiriladi.
3. Kaxektik - ichki organlarning qaytarib bo'lmaydigan degeneratsiyasi davri. 1,5-2 yil ichida keladi. Ushbu davrda vazn yo'qotish uning kerakli massasining 50% yoki undan ko'proqiga etadi. Bunday holda, proteinsiz shish paydo bo'ladi, suv-elektrolitlar muvozanati buziladi va tanadagi kaliy darajasi keskin pasayadi. Ushbu bosqich odatda qaytarib bo'lmaydi. Distrofik o'zgarishlar barcha tizimlar va organlarning funktsiyalarini qaytarib bo'lmaydigan inhibe qilishga va o'limga olib keladi.
Jismoniy oqibatlar
1. Yurak-qon tomir tizimining buzilishi - yurak aritmi (ko'pincha bradikardiya ), ko'pincha kaliy va magniy etishmovchiligi tufayli to'satdan yurak toʻxtashiga olib keladi, shuningdek boshqa minerallar va elektrolitlar balansida umumiy buzilish ; susayish hujumlari ; bosh aylanishi ; sekin yurak urishi tufayli doimiy sovuqlik hissi.
2. Teri kasalliklari : soch to'kilishi ; quruq teri, terining rangparligi; yuzida va orqasida kichik sochlarning paydo bo'lishi; oqsillarning etishmasligi tufayli shish ; tirnoqlarning tuzilishini buzish .
3. Ovqat hazm qilish tizimi Kasalliklari : oshqozon yara kasalligi ; surunkali ich qotishi ; ko'ngil aynish; qorin shishi; funktsional dispepsiya .
4. Endokrin tizimidagi buzilishlar, masalan: qalqonsimon gormonlar etishmasligi va metabolizmning sekinlashishi , Aminoreya va homilador boʻla olmaslik
5. Boshqa oqibatlari: osteoporoz va tez-tez, suyaklari moʻrtlashishi ,
6. Ruhiy oqibatlar: giperaktivlik ; tushkunlik ; ijtimoiy fobiya ; antropofobiya ; vahima buzilishi ; t; obsesiv-kompulsiv buzuqlik ; o'z joniga qasd qilish .
Asab anoreksining fizik (organik) ta'sirini aniqlash uchun gastroskopiya , ezofagomanometriya , EKG , rentgen va boshqalar kabi asbobli tibbiy tadqiqotlar talab etiladi .
3- savol javobi:
Shizofreniyani davolash. Bemorlar asosan kasalxonada davolanishlari kerak. Keyingi paytlarda yangi psixotrop dorilar paydo bo‘lganligi shizofreniyaning yengil shakllarini kasalxonalardan boshqa joylarda ham davolashga imkon beradi. Biroq, har ikki sharoitda ham majmuaviy davolash usuli tavsiya etiladi. Bu usulga elektrotitratish, ruhiy davolash, mehnat va dorilar bilan davolash usullari kiradi. Bularning qaysi biridan foydalanish bemordagi kasallikning darajasiga, shakliga bog‘liq.
1.Insulinokomatoz davolash usuli M. Zakel tomonidan 1936 yilda taklif qilingan, 3 davrdan iborat.
· Komatoz faza davri. Har kuni nonushtadan oldin o‘sib boruvchi dozada (4, b, 10, 14, 20) mushak orasiga insulin yuboriladi. So‘ngra uzoq yotish kerak. Bunining taʼsirida uyqusirash, kuvvatsizlik, yuzning oqarishi, terlash, issiqning pasayishi, pulsning tezlashishi kuzatiladi. Qondagi qand miqdori 10—8 mg.% ga yetganda (meʼyor 120 mg%) koma oldi holati yuzaga chiqadi.
· Komatoz davrining davosi. Mushaklar ozmoz bo‘shashishi, xirillab nafas olish, pulsning kuchsizligi, terlash, so‘lak ajralishining ko‘payishi bemorning komaga tushganidan darak beradi. Bu holat 20—30 daqiqadan oshmasligi kerak. Keyin 40% li 10—40 ml. glyukoza vena tomiriga yuboriladi. Bemor o‘zini tutib olganidan keyin 200 g. qand eritib ichiriladi. Bir necha daqiqalardan keyin uglevodga boy ovqat beriladi.
· Insulin miqdori kamaytiriladigan davri. Bu 1-2 hafta davom etadi. Insulin terapiyasi davrida quyidagi asoratlar kelib chiqishi mumkin:
A. Cho‘zilib ketgan komatoz holat. Bu glyukoza quyish bilan bartaraf bo‘lmaydi. Bu holatda bemorni issiq tutgich (grelka) ga yotqizib, yana 40% glyukoza, vitamin V mushak orasiga magniy sulfatning 25% eritmasi yuboriladi. Bu ham yordam bermasa, AKTG yuboriladi.
B. Insulinning katta dozasi yuborilganda koma kechqurunga ko‘chadi. Bunda chuqur komaga o‘tib ketmasligi uchun 40% glyukozadan 20 ml va 100 g qandli suv beriladi. .
2. Psixotrop dorilar bilan davolash. Ko‘p hollarda psixotroplardan atipik neyroleptiklar (rispaksol, kvetilept, nopreniya, zipreks, zifort.), tipik neyroleptik (aminazin, triftazin, propazin, asetazin, galopiridol, rezerpin) dorilar ishlatiladi.
Agar kasalliksurunkali kechishga o‘tgan bo‘lsa, neyroleptiklar bilan birga kompleks davo olib boriladi. Sirkulyar davriy shizofreniyada neyroleptiklar bilan birga sedativ antidepressantlar (fevarin, zoloft, paroksetin, stimulaton, fluoksetin) stimullovchi antidepressantlar (venlaksor, portal) (melioramin) stimulyatorlar bilan birga beriladi. Maniakal qo‘zg‘alishda esa normotroplar qo‘shib beriladi.
3. Elektrotitratish terapiyasi. Bu somatik kasalliklari yo‘q bemorlardagina nonushtadan oldin ovqat hazm qilish tizimi to‘liq tozalangandan keyin qo‘llaniladi. Bemorning chakkasiga elektrodlar o‘rnatiladi, 90—120 volt kuchlanish yuboriladi (0,4—0,8 sek). 10 seans beriladi.
4. Mehnat bilan davolash keyingi paytlarda qo‘llanilmoqda. Bemor dorilar olish bilan birga mehnatga ham jalb etiladi. Bu davo ko‘proq kasalxonadan chiqarilgandan keyin qo‘llaniladi.
Qaytalanish (retsidiv)ning oldini olish. Qaytalanishning sabablaridan quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: davolashning yetarli bo‘lmaganligi, uning tartib bilan olib borilmaganligi, vaqtdan oldin to‘xtatib qo‘yilganligi, kasalxonadan chiqqandan keyin ruhiy taʼsir etuvchi vositalardan foydalanishning davom ettirilmaganligi. Bulardan tashqari, qo‘shimcha ravishda quyidagi zararli omillar: o‘tkir hamda surunkali yuqumli kasalliklar (gripp, angina, ensefalit, bezgak, boshning jarohatli zararlanishi, alkogolizm, ruhiy jarohatlar, haddan tashqari charchash). Fiziologik o‘sishning og‘ishi (homiladorlik, tugish, klimaks) kasallik qaytalanganda maʼlum bir ahamiyatga ega. Shulardan shizofreniya qaytalanishining oldini olish yo‘llarini topish mumkin. Psixofarmakologik, klinik va ijtimoiy psixiatriyaning hozirgi darajasi shifokorlarga kasalliklarning qayta rivojlanishini ogohlantirish imkonini yaratdi.
Dispanser sharoitida bemorlarni faol kuzatish, ishlash va dam olish tartibiga rioya qilish, ijtimoiy va mehnat sharoitlarini yaxshilash, shifokorlar bemorlarni kasalliklarning dastlabki belgilari (uyquning buzilishi, bemorlarning davolanishdan bosh tortishi) bilan tanishtirishi xastalik qaytalanishining oldini olishga sharoit yaratadi.