کتابی برای نوجوانان که میان بزرگسالان غرب و ژاپن پرفروش شد
جامعه نورمز و راز مسئله‌گشایی
هر یک از ما در هر مرحله‌ای از زندگی‌مان که باشیم، نوجوان، میان‌سال یا کهن‌سال، چه در زندگی فردی و چه در زندگی اجتماعی بارها با مسائل و مشکلاتی مواجه می‌شویم که ضروری است برای این مسائل و مشکلات، متناسب با انتظارت‌مان به صحیح‌ترین راه‌حل‌ها دست یابیم. بالطبع برای هر مسئله و مشکلی راه‌حل‌های متفاوتی می‌توان در نظر گرفت. پرسش این است که چگونه می‌توان در مورد مسئله و مشکلی خاص به صحیح‌ترین راه‌حل دست یافت. کن واتانابه در کتاب خود که به نام «آشنایی با روش مسئله‌گشایی» ترجمه‌شده، می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد.
واتانابه در مقدمه‌ی کتاب می‌نویسد اگر در مواجهه با یک مسئله یا مشکل در پی درست‌ترین راه‌حل باشیم به این کار «مسئله‌گشایی» می‌گویند و تأکید می‌کند که «مسئله‌گشایی استعدادی نیست که عده‌ای آن را داشته باشند و دیگران حسرتش را بخورند. مسئله‌گشایی یک شیوه‌ی تفکر است که باید آن را یاد بگیریم و به آن عادت کنیم.» او به مخاطبان جوان این کتاب یادآور می‌شود که وقتی این روش یا «راهکار ساده را برای حل چالش‌های زندگی روزانه یاد گرفتی، می‌بینی که توانایی تحقق رؤیاها و موفقیت‌های بزرگ‌تر را نیز داری.»
پیش از بررسی اینکه واتانابه چگونه می‌کوشد تا روش مسئله‌گشایی را آموزش دهد می‌توان پرسید اگر ما چنین روشی را نیاموخته باشیم و نشناسیم در مواجهه با مسائل و مشکلات خود چگونه آن‌ها را حل می‌کنیم، یعنی چگونه به تصمیمی درباره‌ی آن‌ها می‌رسیم. معمولاً فردی که روش مسئله‌گشایی را نیاموخته باشد در مواجهه با مسائل و مشکلات زندگی روزمره به اتکای همان اطلاعات اولیه‌ای که درباره‌ی آن‌ها دارد به نخستین راه‌حلی که می‌رسد آن را درست‌ترین تصمیم خود می‌داند و مطابق با همان تصمیم نیز عمل می‌کند و چه بسیار که به نتیجه‌های مورد انتظار خود نمی‌رسد. این شیوه‌ی حل مسائل و مشکلات شیوه‌ای غیرمنطقی یا غیرانتقادی است. واتانابه در کتاب خود می‌کوشد تا شیوه‌ی منطقی یا انتقادی مسئله‌گشایی را آموزش دهد.
واتانابه که اساساً کتاب خود را برای نوجوانان و جوانان نوشته در «درس اول» کتاب اصولی را می‌آموزد که برای توانمند‌شدن در مسئله‌گشایی یعنی رسیدن به منطقی‌ترین راه‌حل مسائل و مشکلات ضروری است. او در اینجا شیوه‌های حل مسئله را در میان چند شخصیت با هم مقایسه می‌کند و به ویژگی‌های جوانانی اشاره می‌کند که می‌توانند در مسئله‌گشایی موفق باشند. او در پی اشاره به ویژگی‌های فردی که می‌کوشد تا مسئله‌گشایی را بیاموزد به تعریف مسئله‌گشایی می‌پردازد: «مسئله‌گشایی روندی است که می‌توان آن را به چهار مرحله تقسیم کرد: ۱- درک وضعیت موجود؛ ۲- تشخیص علت اصلی مسئله؛ ۳- طرح‌ریزی یک برنامه‌ی قابل‌اجرا؛ ۴- اجرای برنامه تا آنجا که مسئله حل شود و در صورت لزوم اِعمال اصلاحات. درعین‌حال، تبیین و توضیح او از این مراحل چهارگانه صرفاً به‌صورت بحث منطقی و انتزاعی انجام نمی‌گیرد، بلکه او در پی توضیح اولیه‌ای از این چهار مرحله در سه درس بعدی کتاب، سه مسئله یا مشکل مشخصی که نوجوانان در زندگی خود با آن‌ها مواجه‌اند را طرح کرده و از طریق شیوه‌ی انتقادی مسئله‌گشایی به حل آن‌ها اقدام می‌کند. این مناسب‌ترین راهکار آموزش روش مسئله‌گشایی به نوجوانان و جوانان است. نتیجه‌ی آموزش مسئله‌گشایی به نوجوانان و جوانان به این شیوه برای خود واتانابه نیز شگفتی‌آور بود. او می‌نویسد که در پی انتشار کتاب «کتاب با استقبال روبرو شد؛ و این تنها از سوی نوجوانان نبود. ابتدا نظر بخش مشاغل را به خود جلب کرد و پرفروش‌ترین کتاب سال ژاپن درزمینه‌ی کار و تجارت شد. پس از آن میان جامعه‌ی آموزشی مورد استقبال قرار گرفت و بعد به‌طور وسیع‌تری مخاطب عام یافت. معلوم شد که خوانندگان بزرگ‌سال در ژاپن، از والدین تا معلمان تا مدیران عامل شرکت‌های بزرگ، مشتاق راهنمایی ساده و مفید درباره‌ی راه‌کارهای مسئله‌گشایی بوده‌اند.»
برای ما که در نوجوانی و جوانی و در بزرگ‌سالی نه از طریق نظام آموزشی و نه باواسطه‌ی فرهنگ اجتماعی با تفکر انتقادی و «روش مسئله‌گشایی» آشنا نمی‌شویم خواندن آثاری که نه صرفاً به شیوه‌ای نظری بلکه به شیوه‌های مشخص کاربردی تفکر انتقادی و «روش مسئله‌گشایی» را آموزش می‌دهند بسیار اهمیت دارد. اگر چنین آموزش‌هایی برای ما انجام نگیرد در مواجهه با مسائل و مشکلات زندگی بیشتر به شیوه‌ی سعی و خطا می‌گراییم.
کتاب «آشنایی با روش مسئله‌گشایی» با ترجمه‌ی سلیس منیژه مدبر و زبان مناسب نوجوانان به‌تازگی به فارسی برگردانده شده است.
***
انتشارات اختران به‌منظور اشاعهً تفکر انتقادی در میان ما اقدام به چاپ و انتشار مجموعه‌ای از کتاب‌های مرتبط با تفکر انتقادی کرده است. تاکنون ده کتاب از این مجموعه مطابق لیست زیر منتشرشده است:
۱-ذهن فریبکار شما
نوشته‌ی استیون زولا
ترجمه‌ی اکبر سلطانی، مریم آقازاده
۲-تفکر انتقادی
نوشته‌ی لیندا الدر، ریچارد پل
ترجمه‌ی اکبر سلطانی، مریم آقازاده
۳-آشنایی با هنر پرسشگری
نوشته‌ی لیندا الدر، ریچارد پل
ترجمه‌ی علی صاحب‌الزمانی
۴-آشنایی با هنر تفکر راهبردی
نوشته‌ی لیندا الدر، ریچارد پل
ترجمه‌ی امین هاشمی، آرش اردهالی
۵-جامعه، فرهنگ و تفکر نقاد
نوشته‌ی کرگ هاسکینز، داگلاس برنز و ...
ترجمه‌ی مریم آقازاده، اکبر سلطانی، پیام یزدانی
۶-آشنایی با مبانی استدلال اخلاقی
نوشته‌ی لیندا الدر، ریچارد پل
ترجمه‌ی پیام یزدانی
۷-آشنایی با هنر پرسشگری سقراطی
نوشته‌ی لیندا الدر، ریچارد پل
ترجمه‌ی پیام یزدانی
۸-آشنایی با روش مسئله‌گشایی
نوشته‌ی کن واتانابه
ترجمه‌ی منیژه مدَبر
۹-معماها
نوشته‌ی م. فرناندز، ج. سایوز، ن. ویلیامز
ترجمه‌ی غلامحسین صدری‌افشار
۱۰-درآمدی بر تفکر انتقادی
نوشته‌ی حسن قاضی‌مرادی