باشد که صبح دولتش بدمد …
فاطمه دانشورپروردگارا، بارالهی، ملکا، قادرا ...
امیر تویی، کبیر تویی، تقی همان شاگرد آشپز است ...
معبودا رو به سوی تو میآورم، عنایتی بفرما، تا گره از کار مردم بگشایم ...
یک روز امیرکبیر و معاونش میرزا آقاخان، در کنار دیوار حیاط منزل معروف به کریمخانی از صبح تا نزدیک ظهر نشسته بودند و از هر دری سخن میگفتند. کم کم آفتاب به آنها رسید. امیر در حالی که میخواست از آن جا برخیزد از میرزا آقاخان پرسید:
+ مگر من صدر اعظم نیستم؟
میرزا آقاخان جواب داد:
- چرا؟
+ مگر مردم ایران حاجتی ندارند؟
- چرا؟
+ مگر دربانان در خانه، مانع ورود مردم و آوردن عریضهها میشوند؟
- خیر
+ پس چرا در این مدت کسی به ما مراجعت نکرد؟
- (باتعجب) چه عرض کنم؟
+ تعجبی ندارد، من هرکار را به دست فرد لایق و کاردانی دادهام و دیگر کاری بدون مسئول نیست که به من مراجعت کنند.
قائم مقام دوم در هوش و نبوغ میرزا تقیخان امیرکبیر می گوید: خلاصه این پسر خیلی ترقیات دارد و قوانین بزرگ به روزگار می گذارد، باشد تا صبح دولتش بدمد.
وزیر مختار انگلیس در یکی از گزارش هایش مینویسد: پول دوستی که صفت بارز ایرانیان است، به هیچ وجه در امیر راهی ندارد. همه وی را فردی مورد اطمینان و غیرقابل فساد میدانستند.
دکتر پلاک اتریشی مینویسد: پولهایی که به امیر میدادند و نمیگرفت همگی خرج کشتناش شد.
امیرکبیر در چندسال کوتاه کار چندین قرن را انجام داد و با نیروی نبوغ خود، دوران تازهای در تاریخ کشورش پیش آورد و اگر آن اندازه مهلت مییافت که نیات خویش را انجام دهد، در ردیف کسانی قرار می گرفت که به عقیده مردم از جانب خداوند برای انجام ماموریتهای خاصی خلق شده اند.(کتاب تاریخ ایران ص 276)
با نگاهی مختصر و کوتاه به روابط خارجی ایران در نیمه اول قرن نوزدهم بدست می آید که سیاست خارجی ایران کاملا طفیلی و تابع سیاست اروپا بود و سایه وار به دنبال آن حرکت میکرده است. هرگونه تغییر و تحول در روابط دولتهای روسیه، فرانسه و انگلیس در وضع سیاست خارجی ایران اثر میگذاشت. ایران درست مثل توپی بین قدرتهای بزرگ ردوبدل می شد. عکسالعمل تمام این نابسامانیها و خرابیهای بیسابقه، ظهور شخصیتی بزرگ و کم نظیر و اصلاح طلبی عظیمالشان وخبیر یعنی "میرزا تقی خان امیرکبیر" شد.
در دوران صدرات امیرکبیر و وزرات امور خارجه تشکیلات نسبتا منظمی یافت و صدور گذرنامه به صورت مرتب در آمد و ثبت وضبط مکاتبات سیاسی نظم جدیدی یافت.
سیاستهای خارجی میرزا تقی خان جهات مختلفی داشت و مجموعا سیاست ملی او را به وجود آورد. نخستین برخوردش با سیاست روس و انگلیس این بود که دست مداخله آنها در امور داخلی ایران را برید.
آقای محمودی، میرزا تقی خان امیرکبیر را یگانه فردی معرفی می کند که در دوران کوتاه و صدرات خود بیگانگان را از مداخله در امور داخلی ومسایل خارجی ایران کوتاه نمود و موفق شد بدون مداخله اجانب مسائل غامض ایران را حل و فصل کند. محمودی میگوید: احدی قادر نبود با بیگانگان رابطه خصوصی برقرار کند. از این رو این افتخار برای امیر وجود دارد که در زمان او هیچ یک ازهمسایگان نتوانستند در مشاغل داخلی ایران بدون دردسر مداخله کنند.
امیر هم چنین در ماموریتهایی که برای حل روابط بین کشور ایران و دیگر کشورها داشت از سیاست مذاکره و گفت وگو استفاده می کرد. گفت و گوی تمدنها همان سیاستی است که در دوره هفتم و هشتم دولت آقای خاتمی به وضوح دیده میشد و مشاهده کردیم سیاست تنش زدایی دولت آقای خاتمی توانست منزلت ما را در بین دولت های غربی و عربی افزایش دهد و هم چنین فرصتهای اقتصادی و سیاسی را برای جمهوری اسلامی ایران فراهم کرد. برای شرح بیشتر دوران اقتصادی امیرکبیر و اصلاحات را مرور می کنیم.
سیاست ترقی اقتصادی امیر برپایه ایجاد صنعت جدید، پیشرفت کشاورزی و توسعه بازرگانی داخلی و خارجی بنا شده بود و در پیش روی وی، جامعهایی بود که در نظام اقتصادی-کشاورزی عقب افتادهایی سر میکرد و از صنعت جدید بی بهره مانده است. ذخیره طلای آن به خارج روان و مصرف کننده کالای فرنگی بود. چنین جامعهای تازه میخواست جلوی سیر تنزل اقتصاد خود را بگیرد، کشاورزی خود را ترقی دهد و از وارداتش بکاهد و بر صادراتش بیفزاید و به گفته امیر از فرار شمش های طلا جلوگیری کند.
نقشهی امیر در بنای صنعت ملی شامل استخراج، ایجاد کارخانه مختلف، استخدام استادان فنی از انگلیس، فرستادان صنعتگران به روسیه و حمایت از محصولات داخلی بود. از این رو دولت فرمان آزادی استخراج معدن برای اتباع ایرانی را صادر کرد.
اتباع ایرانی هرکسی از نوکر ورعیت، اشراف و عیان، میتوانست به استخراج معدنی که خود پیدا می کند بپردازد و تا پنج سال از مالیات دیوانی معاف بود. پا به پای راه افتادن چند معدن، کارخانههای پارچه بافی، شکرریزی، چینی، بلور سازی، کاغذ سازی، چدن ریزی، فلز کاری و دیگر صنایع کوچک تاسیس یافت.
دوران اقتصادی امروز در حالی که طبق برنامه چهارم و پنجم توسعه، رشد اقتصادی به طور متوسط باید به هشت درصد میرسید اما در بیست سال گذشته، کشور تنها سال هشتاد ویک در دولت دوم سید محمد خاتمی، رشد اقتصادی 75/8 درصدی را تجربه کرده است. زمانی که خاتمی در سال 76 دولت را تحویل گرفت، نرخ رشد اقتصادی منفی 2/0 بوده است و سالی که دولت را تحویل میدهد، نرخ رشد به 2/6 رسیده است. اما وقتی که احمدی نژاد دولت را با این میزان نرخ رشد تحویل می گیرد، با منفی 4/5 درصد تحویل دولت بعدی می دهد. فرصت را غنیمت میشمریم و از دیدگاه ونظریات مهندس موسوی در بحث اقتصاد در نشست خود با تعداد زیادی از فعالان اقتصادی در زمان انتخابات 88 را بیان می کنیم.
ایشان رویکرد خود در مدیریت کشور را "احیای تولید، کارآفرینی و ثبات" و توانمندسازی طبقات میانه برای حمایت موثر از مستضعفان توصیف کرد. موسوی در بخشی دیگر از سخنانش به اهمیت بخش خصوصی اشاره کرد و گفت: هیچ تجربه موفقی در پیشرفت و توسعه نداریم که در آن دولتی توانمند و برنامه ریز و سیاست گذار وناظر و توسعهگرا نقش اساسی در فراهم نمودن بسترهای مناسب برای حضور توانمند فعالان اقتصادی خصوصی را فراهم نکرده باشد.
در ادامه سیاست های خارجه امیرکبیر به دومین ماموریت وی که ریاست هیات سیاسی ایران در سفر به ارزنه الروم را برعهده داشت اشاره میشود که برای حل اختلاف مرزی بین ایران وامپراطوری عثمانی بود. ماموریتی که نزدیک به دو سال طول کشید و وی توانست اختلاف مرزی را به نفع ایران پایان دهد و محمره (خرمشهر) و اراضی وسیع طرف چپ شط العرب را که مورد ادعای عثمانیها بود به ایرانیها ملحق کند.
قهرمان بزرگ اصلاحات، روشهای اصلاحی را در قسمتهای مختلف کشور به کار برد و موفقیتهای بزرگی را کسب کرد. البته این موفقیت حسادت دشمنانش را برمیانگیخت و روز به روز خشمشان شعله ورتر میشد. امیرکبیر راهی غیر از این نداشت که برای ریشه کن کردن فساد یک حرکت بزرگ را شروع کند و برای انداختن ملک و ملت در راه ترقی و تکامل همه چیز را تغییر دهد.
اصلاح مملکت احتیاج به مبارزه دو جناح داخلی و خارجی داشت و مشکل عمده این بود که چون این فساد نابسامانی به نفع دشمان خارجی و عمال داخلی آنها بود، هر دو دسته برای حفظ منافع خود احتیاج به فساد ناشی از دسته دیگری داشت. هرکسی به فکر اصلاح در یکی از دو جناح می افتاد، دشمن مشترک هر دو جناح که مکمل یکدیگر بودند به حساب میآمد. روی این حساب قهرمان اصلاحات نمیتوانست نیروهای خود را برای اصلاح جناح خارج یا داخل متمرکز کند و پس از کار اصلاح آن، به اصلاح دیگری بپردازد، بلکه ناچار بایستی این دو جناح را با هم و در عرض هم مورد اصلاح قرار داد و همین کار را نیز انجام داد. امیرکبیر میخواست مشکلات کشور را با روش های اصلاحی خود حل کند و دو سال و اندی نیز تلاش کرد اما دیدیم با چه مشکلات روبه رو شد و حتی جان خود را از دست داد.
امیرکبیر به صحنه آمد و با وطن دوستی کوشش کرد تا بار دیگر شکوه و عظمت ایران را به این سرزمین برگرداند، ولی افسوس که عدهای هنوز که هنوز است با واژگانی میهن و وطن و ملت آشنایی ندارند. امیرکبیر درس خدمت و جاودانگی را به همگان داد، براستی اگر زمامدارن پیش از امیر و بعد از امیر در کشورهای اسلامی این حقیقت را درک کرده بودند و یک صدم از این سوز و گداز و یک قطره از این دریای جوش و خروش و پیگیری و پشتکار از خود بروز داده بودند، امروز وضع جهان اسلام غیر از این بود که ما میبینم و شاید اگر امیرکبیر این مقدار مهلت می یافت که یک کادر علمی و فنی را آن طور که شروع کرده بود تربیت کند، ایران ما با این همه امکانات و مقدروات امروز در صف پیشرفتهترین ممالک دنیا قرار داشت.
دغدغههای آن روز امیرکبیر، دغدغههای امروز اصلاح طلبان این دوره نیز هست. برای نمونه آقای خاتمی با اشاره به آثار آیت الله هاشمی رفسنجانی می گوید :"امیرکبیر" سرگذشت فلسطین یا کارنامه سیاه استعمار، جهت فکری ایشان را نشان میدهد. درک این مسئله که استبداد مشکل بزرگ تاریخی جامعه ما بوده و حاصل آن استبداد که عقب ماندگی است و تلاش برای زدودن استبداد و پیشرفت از جمله مسائل مورد توجه ایشان بود. امیرکبیر یا کارنامه بزرگ استعمار به همین دلیل کتاب و نوشته شد که فاجعه بزرگ روزگار ما برای بشریت این است و همچنین جا دارد یادی کنیم از سخن آقای ولایتی که در شبکه یک سیما گفتند آیت الله هاشمی رفسنجانی خود یک امیرکبیر بود بلکه بالاتر از امیرکبیر بود.
امیرکبیر انقلاب (آیت الله هاشمی) در شب شهادت امیرکبیر دار فانی را وداع گفت. در ادامه راه اصلاحی کشور در 2 خرداد سال 76 مردم با مشارکت 93/79 درصدی خود به سیدمحمد خاتمی به عنوان نماینده اصلاح طلبان رای دادند. اینکه تصور کنیم با یک بار یا چند بار رای دادن مشکلات باید برطرف شود خطاست، حل مشکلات با چندین بار رای دادن و به پای صندوقها رفتن امکانپذیر نیست و حرکتهای اصلاحی در کشور با توجه به موانع قانونی و بعضا غیرقانونی نتایج تدریجی بسیار محدودی خواهد داشت.
سید محمد خاتمی در سال اول ریاست جمهوری خود پیرامون آزادی گفت: خدمت به دین در این است که بگوییم دین و آزادی با هم سازگارناند و دینی که به انسان حرمت میدهد در درجه اول به آزادی انسان حرمت می دهد. باید موانع آزادی را از میان برد.
در سال های اول ریاست جمهوری وی، آزادی مطبوعاتی نسبی در کشور شکل گرفت و برای اولین بار پس از تابستان 1360 برخی از نیروهای اپوزیسیون توانستند نشریاتی را چاپ کنند یا مقالاتی در انتقاد از عملکرد مقامات عالی رتبه کشور منتشر کنند. این آزادی نسبی و تغییر در فرم و محتوای مطبوعات با استقبال مردم مواجه شد تا جایی که تیراژ روزنامهها برای اولین بار در اردیبهشت 77 از دو میلیون نسخه در روز گذشت.
خاتمی دولت را در شرایطی تحویل گرفت که براثر بحرانهایی روابط ایران و اتحادیه اروپا در اوج تیرگی قرار داشت و همه سفیران اروپایی ایران را ترک کرده بودند. رای غیر منتظره مردم در 2 خرداد و موضع مسالمت جویانه وی نقش موثری در خارج کردن ایران از آن وضعیت بحرانی داشت.
خولیان آرتوز می گوید: نتیجه منطقی توسعه تاریخی تمدن اسلامی این است که یک رهبر بزرگ جهان اسلام مانند آقای خاتمی پرچم گفتگوی بین تمدن ها را برافرازد و این یکی از ثمرات انقلاب اسلامی است.
دیگری در وصف آقای خاتمی می گویید: افتخار ما این است که با یک فرد آزاده و میهنخواه و مردمدوست سرو کار داریم زیرا خاتمی رییس جمهور روزی تمام میشود اما خاتمی مردم دوست همواره میماند.
و همچنین آقای سید احمد خمینی، در پی رفتن خاتمی از تهران به اردکان گفتند: حجت الاسلام خاتمی اگر در تهران به فعالیت می پرداخت ما میتوانستیم طالقانی دیگری در تهران داشته باشیم.
در دولت خاتمی انتخابات شورای شهر و روستا که در قانون اساسی جمهوری اسلامی تصریح شده بود برای اولین بار برگزار گردید و هم چنین فعالیتهای فرهنگی هنری سیاسی در فضای باز انجام میشد. ایشان در مورد اصلاحات می فرمایند : اصلاحات در بن بست وانسداد نیست، من بارها گفتهام ملت ما قهرمان نمیخواهد و خود باید خود را اصلاح کند. جامعه دچار تنگناهای فراوانی است و اصلاح طلبان نیز نقصهایی دارند و باید نقد شوند، اما جریان اصلاحات همیشه راه خود را باز کرده است. راهکارها هم باید اصلاح طلبانه باشد و با فحش و دعوا کار درست نمیشود. دین ما سیاسی است و سیاست ما دینی است، نمیشود هرچیز را به نام دین توجیه کرد و نمیتوان هر سیاستی را به زور به دین متصل کرد.
به امید اصلاحات روز افزون کشور و ظهور افراد و اشخاصی همچون امیرکبیر که در دوران زمامداری خود مانند سدی خلل ناپذیر جلوی سیل بنیان کن و مخرب استعمار و فسادهای ناشی از استعمار را گرفت، نیروی استعمار در داخل را به بند کشید و آنان را به صورت مردابی بیحرکت در آورد.
با سقوط دولت امیر، این سد شکست. نیروی جهنمی و مهار شده استعمار از داخل و خارج آزاد شد و همه جا را به ویرانی کشید و اما ملت ایران که خدمات شایان و بی شائبه امیر آنها را به مفهموم حکومت واقعی آشنا کرده بود دیگر مثل مردم قبل از حکومت امیر نبودند و کم و بیش از آن وضع پرفساد دولت رنج میبردند و اظهار رنج و ناراحتی مینمودند.
جناب رییس جمهور ( دکتر حسن روحانی) در سفر تبلیغاتی خود قبل از انتخابات 96 به استان اراک در حضور مردم این شهر گفتند: این استان زادگاه امیرکبیر است که در مناجاتش عنوان می کرد : خدایا امیر و کبیر تویی.
و به خوبی اثبات کرد نهادهای قدیمی قادر نیستند کشور را در مسیرهای پیشرفت و تمدن نوین قرار دهد. امیرکبیر استقلال و پیشرفت را با تاسیس مدرسه دارالفنون و ارتش نوین به ثمر رساند.
روحش شاد یادش سبز