خانه‌داری، شغل بدون مزد
فخری شادفر
توضیح: آشنایی با سیلویا فدریچی و فعالیت های او در کمپین دستمزد برای کار خانگی، و همچنین شیوه‌ی مفهوم پردازی او درباره ی بازتولید اجتماعی، می تواند نقطه ی عطفی برای دغدغه‌مندان حوزه ی زنان به حساب بیاید. واقعیت این است که ـ همچون هر مفهومی جهانشمول و بُرنده‌ی دیگری ـ تاکید بر کار خانگی به عنوان ستون فقرات جامعه‌ی سرمایه‌داری، پیش از آنکه در قالب ترجمه ی آثار یک متفکر تبیین شود، با نگاه به زندگی و شرایط زنان پیرامون ما قابل فهم خواهد بود. در این یادداشت، فخری شادفر سالها پیش از ترجمه‌ی کتاب یا مقاله های فدریچی به زبان فارسی، مساله‌ی کار خانگی را مطرح کرده بود.
خانه داری کار مشترکی که زنان بصورت انفرادی در خانه های جدا از هم انجام می دهند کارهایی نظیر بچه داری، آشپزی، خرید، نظافت منزل، نگهداری از سالمندان و غیره. بی شک اگر این کارها در خارج از خانه صورت می گرفت تک تک شان مزد معینی داشت. اما خانه داری در نظام مردسالار سرمایه داری جهانی کار بی مزد و حقوقی تلقی می شود و ارزش افزوده ناشی از انجام این کارها غیر مستقیم به جیب سرمایه دار وارد می شود.
این نظام مردسالار زنان را همواره فرودست می انگارد و بر اساس چنین نگرشی است که انواع و اقسام قوانین تبعیض آمیز را بر زنان تحمیل می کند و ارزش کارهایی را که زنان در خانه انجام می دهند به هیچ می گیرد. این در حالی است که اگر زنی بیرون از خانه شاغل است بعد از اتمام کار بیرون از خانه زمانی که وارد منزل می شود، شیفت دوم کار روزانه او در خانه شروع می شود و این یعنی کار مضاعف.
گفته می شود که زنان خانه دار رئیس خود هستنند و مدیریت و زمان بندی انجام کارهای خانه را در دست دارند حال آنکه چنین نیست و اگر زمانی کم یا کاستی در انجام کارها دیده شود اعضای خانواده به این کم و کاستی های غیر عمدی اعتراض می کنند.
کار بدون مزد خانه قلب اقتصاد است که حاصل آن در تولید و پرورش نیروی کار جدید کار نقش عمده ای دارد. کار زنان خانه دار جسم و روح کسانی را که از کار روزانه خارج از منزل خسته و فرسوده شده اند، ترمیم می کند، و در عین حال نسل بعدی نیروی کار را برای ورود به بازار کار پرورش می¬دهد. در برسی های مسائل اقتصادی کار خانگی به حاشیه رانده می شود. چون مزدی برای آن پرداخت نمی شود. این نگرش و بررسی بر اساس تبعیض جنسیتی شکل گرفته است.
قوانین نانوشته بسیاری که بر کار خانگی نظارت دارد با هزاران بند نامریی بر زنان تحمیل شده است. اگر قرار باشد کارهای خانه در خارج از خانه انجام شود برای سرمایه دار هزینه بر خواهد بود.
اما در این میان در جامعه ما برخوردهای متناقضی با کار خانه داری صورت می گیرد برای نمونه به مدت ده سال است که بحت های زیادی بر روی طرح بیمه زنان خانه دار در جریان بوده است، اما عملا این طزح هیچگاه به اجرا در نیامد. مسئولان حکومتی با به میان کشیدن بحت بیمه زنان خانه دار می خواهند وانمود کنند که برای کار خانگی زنان ارزش قائلند ولی در واقع می خواهند زنان را خانه نشین کرده و از محیط های شغلی دور نگه دارند.تناقض اینجاست که به رغم اهمیتی که بر خانه نشین کردن زنان می دهند، حاضر نشدند که طرح بیمه زنان خانه دار را به مرحله عمل درآورند.
در هر صورت این عدم اجرایی کردن طرح بیمه زنان خانه دار نشان می دهد که مسئولان اساسا ارزشی برای کار خانه داری قائل نیستند و همه این بحث ها عمدتا برای خانه نشین کردن زنان است، بدون پشتوانه و آینده ای در کار بی مزد و مواجب خانه داری.
در نتیجه کار خانگی باید اجتماعی شود. به این صورت که خدمات کار خانه داری در سطح جامعه عرضه شود. چرا نمی توان انتظار داشت که دولت ها با تاسیس آشپزخانه های عمومی و محله ای و گسترش و عرضه غذاهای نیمه آماده و البته ارزان قیمت، و ارائه دیگر خدمات عمومی همچون گسترش مهد کودک های رایگان، جهت نگهداری فرزندان اقدام کنند، تا زنان وقت فراغت به دست آورده و به فعالیت های اجتماعی و انجام کار در بیرون از خانه مشغول شوند و بتوانند در محل کار خود بیمه شده و به آینده ای همراه با حقوق بازنشستگی امید داشته باشند؟
اگر زنان بتوانند به استقلال اقتصادی برسند، اعتماد به نفس خود را احیا کرده در نتیجه وابستگی شان به مردان خانواده کم می شود. کار بیرون از خانه (به رغم استثماری که هر نوع کار مزدی به همراه دارد)، اگر فارغ از تبعیض جنسیتی صورت گیرد، به رشد توانایی های زنان و افزایش آگاهی های اجتماعی شان کمک اساسی می کند. زنان در اثر تلاش در عرصه های گوناگون اجتماعی خلاقیت و استعدادهای خود را آشکار می کنند و در سطحی اجتماعی خود را در جامعه به برابری با مردان نزدیک تر می سازند. چه کسی مسئول آزاد کردن نیروی حیاتی زنان از حصار تنگ خانه ها است، و چه کسی این مطالبه را پیگیری خواهد کرد؟
