Izabella

– Juda serhafsalasiz-da! Bilasizmi, men sizni juda qoʻpol odam deb bilaman! – dedi

– Xonim, men ovozingizni ham, soʻzlaringizni ham yaxshi eshityapman, – dedi Orsini yoqimli ohangda. – Ovozingizni eshitsam xursand boʻlaman, biroq boshqa payt boʻlganda soʻzlaringizni javobsiz qoldirmasdim.

– Qanday surbetlik! Boshqacha aytganda, men aljirayotgan ekanman-da?

– Men bunday demadim!

– Qulogʻim sizda! – kulib eʼtiroz bildirdi gersoginya. – Rostini aytsam, ovozingizga unchalik ham ilhaq emasman, yonimda ekaningizni his etib tursam boʻlgani.

Shu on Orsini oynadan boshini chiqarib qaragandi, yuk tushirayotgan xizmatkorlardan birining tezda u yoq-bu yoqqa koʻz tashlab, oʻgirilib, qoʻyniga nimanidir yashirganini koʻrib qoldi. U bu ishni shunday epchillik bilan uddaladiki, Orsini hatto koʻzlariga ishonmadi. Koʻrganlari haqiqat ekaniga ishonch hosil qilish uchun u shoshib gersoginyaning xonasida chiqdi-da, hovliga tushdi.

Gilamlar uning qadam tovushlarini yutib, Izabella Troiloning ketganini sezmay qoldi.

– Qimmatli Troilo, – davom etdi dimogʻi chogʻ ayol kimsasiz xonaga murojaat etarkan, – mabodo siz… shoshmang, oʻshanda siz magʻrur turib nima dedingiz? – Ha, “ayovsiz kamsitildingiz”, agar men shu tobda hech bir mubolagʻasiz sizga koʻrinsam-chi? Pokiza qoʻllaringiz bilan yuzlaringizni berkitishga shoshiling, oʻsha sizning xayolingizni band etgan yuklardan koʻzingizni uzmang, yoʻqsa, hozir koʻz-oʻngingizda namoyon boʻladigan manzara yana sizni tahqirlashi mumkin. Ana, xolos! – davom etdi ayol kulib. – Aytadigan gapingiz yoʻqmi? Siz meni koʻrmay turib halitdan ranjidingiz chogʻi? Nahotki mening goʻzalligimni tasavvur etish ham sizning izzat-nafsingiz uchun qoʻrqinchli boʻlsa?

U qoʻli bilan pardani surdi-da, nafislikdan namiqib, yonib turgan katta-katta moviy koʻzlarini oʻynatgancha, kulib, deyarli ochiq-sochiq holda xonaga kirib keldi. Biroq bir-ikki qadam yurar-yurmas, turgan joyida qotdi-qoldi: roʻparasida qop-qora libosga burkangan, katta boshini bir yonga engashtirgancha Franchesko Medichi ayolga teshib yuborgudek tikilib turardi. U singlisining xonasi yonidan tasodifan oʻtib keta turib ayolning eshigi ochiqligini koʻrgan va kirgan, barcha gaplarini eshitgan ham edi.

Izabella oʻldim endi, deb oʻylagan boʻlsa-da, Francheskoning ayolga yeb qoʻygudek tikilib qarashi oldida ajal ham unchalik qoʻrqinchli tuyulmayotgandi. Francheskoning yuzi nafrat va qoʻmsovning aql bovar qilmas qorishuvidan tirishib-burishib ketgandi.

Bir necha daqiqa shu zaylda oʻtdi. Akasi qayerda va qay holatda Izabellani ustidan chiqib qolgan boʻlsa, ayol oʻsha yerda va oʻsha holatda haykaldek qotib turardi. Franchesko ham qimir etmayotgandi. Faqat uning koʻzlari bejo boqardi. Gersoginyaning badani boʻylab yugurgan sayin u koʻzlar tobora qonga toʻlib borardi. Izabella uning nigohida uqigan aralash-quralash boʻlib ketgan adovat va shahvoniy hirslar shu qadar qoʻrqinchli ediki, Franchesko xanjarni qinidan sugʻurib olganida gersoginya beixtiyor oʻzini yengil his etdi. Akasining qoʻli va nigohi goʻyo qarama-qarshi buyruqqa buysungandek, Izabellaga yeb yuborgudek boqdi-da, xanjarni juda ohistalik bilan sugʻurdi. U garchand ayolga yaqin turgan boʻlsa-da, Izabellaga xanjar sanchish uchun oldinga bir qadam ham bosmadi. Qoʻllari qurolni arang tutib turar va yovuz, hirs toʻla nigohini Izabelladan uzmay, xirillab nafas olardi.

Koʻksi bilan oʻzini tigʻga tashlagandek, gersoginya unga peshvoz chiqdi. Birdan Francheskoning nigohidagi nur ham soʻndi. Akasi xanjarning damidan tutgancha, sop tomoni bilan Izabellaga uzatdi. Keyin koʻzlarini yerga olgancha, pastki lablari titrab, Izabellaga teskari qarab turaverdi.

Izabella xanjarni qoʻliga olishi bilan Franchesko shiddat bilan chiqib ketdi. Bu vaqt ichida u churq etib ogʻiz ochmadi.

Izabella xanjarni toʻshagiga tashladi-da, yugurib deraza yoniga bordi va ovozining boricha qichqirib Troiloni chaqirdi. Biroq u, oʻgʻri bilan andarmon boʻlib, shovqin-suron koʻtarayotgan xizmatkorlar toʻdasi orasida qolib ketgan, hech nimani eshitmayotgandi. Gersoginya mushkul ahvolda qolgandi: Orsinining oti undan bir necha qadam narida hali egarlogʻliq turar, qasr darvozasi esa lang ochiq edi. Orsinining hali qochib qutulishga imkoni bor edi.

Oxiri Troilo boshini koʻtarib derazaga qaragandi, koʻzi Izabellaga tushdi. Ayol, “Qoching!” deb shunday dahshatli qichqirdiki, hovlidagi toʻs-toʻpolon ham taqqa toʻxtadi. Qasr darvozalari muqarrar oʻsha zahoti harakatga keldi. Francheskoning soqchilari har tarafdan xizmatkor tomon odimlay boshladilar. Orsini barcha sir oshkor boʻlganini, endi uni ushlab, qiynoqqa solishlarini, pajmurda tanasini axlatxonaga uloqtirishlarini darrov fahmladi. Oʻljaning endi qoʻldan chiqmasligiga batamom ishongan soqchilarning Orsini tomonga shoshilmay, bafurja kelayotganlarini kuzatib turardi. Soʻng xizmatkor nigohini yana gersoginya tomonga oʻgirdi. Gersoginya ikkala qoʻli bilan deraza tepasiga yopishgancha, Troiloga taʼzim qildi. Troilo ham uning taʼzimiga taʼzim bilan javob qildi.

Soqchilar boshligʻi Orsinining yoniga keldi. Izabella uning gapini eshitmadi, biroq Orsini soqchilar boshligʻiga qanday qilib qilichini va xanjarini topshirganini koʻrdi. Ikkita soqchi zudlik bilan ikki yondan kelib turib oldi, biroq unga tegmadilar. Orsini soqchilar oʻrtasida xuddi postda turgandek qaddini gʻoz tutib turardi. Soqchilar boshligʻi allaqanday buyruq berdi. Izabella butun guruh joyidan qoʻzgʻalib, hovli bilan qasrning shimoliy qanoti tomon ketayotganini koʻrdi. Chap tomondagi soqchining toʻsatdan oyogʻi toldi, Orsini gʻijinib unga oʻgirildi-da, aftidan tanbeh berdi, shekilli, u darrov oʻzini oʻnglab oldi. “Eh, Troilo! – halolliging boshimizga yetdi, dedi gersoginya ohista ovoz chiqarib!” Boshga tushgan musibatlarga tashqaridan nazar solsang, umidsizlik oʻzining soʻnggi nuqtasiga yetganiga amin boʻlasan.

Kechga yaqin Izabella devor orqasida qandaydir shovqin koʻtarilganini, dukur-dukur va taraqa-turuq ovozlar kelayotganini, yerdan goʻyo ogʻir nimanidir sudrab tortayotganlarini eshitdi. Ayol eshikni ochdi. Ikki soqchi ayolga eʼtibor ham bermay, oyboltalarini qirib tozalashardi.

Ayol oʻz xonasiga qaytdi. Bu orada qoʻshni binodagi toʻpolon hamon davom etardi. Dafʼatan eshitilgan qichqiriqdan gersoginyaning yuragi orqasiga tortib ketdi. Ayol Orsinining ovozini darrov tanidi.

Francheskoning buyrugʻi bilan soqchilar asirni yechintirishayotgan paytda, gersog uning oʻng qoʻli qisman falaj boʻlib qolganini payqadi va uni jallodga koʻrsatdi.

Ikki soat davomida oʻqtin-oʻqtin yana xuddi shunday dahshatli dod-faryodlar eshitilib turdi va shunda gersoginya yana eshikni ochdi-da, soqchilardan biriga uzuq-yuluq qilib:

– Akamni bu yoqqa chaqir! – dedi.

Soqchining paysalga solayotganini payqagan gersoginya:

– Agar joningdan umiding boʻlsa, akamni bu yoqqa chaqir, – dedi buyruq ohangida.

Franchesko atrofga olazarak koʻz tashladi-da, ildam odimlar bilan karavot oldiga keldi va xanjarni olib, uni qiniga yashirdi. Uning yonida qilich yoʻq edi, shu bois ham Izabellaning yoniga qurolsiz kira turib, ayolda uning joniga qasd qilish istagi tugʻilib qolishidan choʻchidi. Ayni damda akasi gersoginyaning koʻziga shunday yomon koʻrinib ketdiki, oʻzining nodonligidan pushaymon yedi.

– Orsinidan nima istaysiz? – dedi gersoginya oʻzini vazmin tutishga urinib.

– Jinoyatini boʻyniga olsin-da, mana bu iqrornomaga imzo cheksin.

– Aftidan hali bunga erishmagan koʻrinasiz.

– Ha, hali erishganimcha yoʻq, – dedi Franchesko.

Akasi tishlarini koʻrsatib ishshaydi-da:

– Shoshayotgan joyimiz yoʻq, – deya qoʻshib qoʻydi.

Gersoginyaning indamaganini koʻrib, soʻzida davom etdi:

– Bu baqir-chaqirlardan oromingiz buzilmaydi deb umid qilaman.

– Bularni menga eshittirish uchun ozmuncha chirandingizmi, – dedi gersoginya cheksiz nafrat ila. – Yanglishmasam, zindon shimoliy qanotda joylashgan.

Lahzalik sukutdan soʻng:

– Orsinining qarindosh-urugʻlari, uni shu koʻyga solib azoblayotganingizni bilib qolishsa, ular sizni ayab oʻtirishmas deb oʻylayman, – – dedi Izabella.

– Biroq Orsinilar xonadoni mendan minnatdor boʻladi.

Gersoginya bir necha qadam tashlab, keyin toʻxtadi va akasiga tikilib qaradi.

– Iqrornomaga agar men imzo cheksam, unda Orsinini qiynashni bas qilasizmi?

Franchesko gʻazabini arang bosib, boshini egdi va qoʻlini orqaga qilib:

– Gap bitta, – dedi past ovozda.

Ayol unga nazar soldi. Basharasidan munofiqlik ufurib turgan bu nusxa nahotki soʻzda turish degan narsani ham bilsa, degan oʻy miyasidan lip etib oʻtdi.

– Men imzo chekkan iqrornoma nima boʻladi?

– Eringiz Brachchano sizni sevib, oʻz ojizligini namoyon etib boʻlgan. Shu bois ham dalil-isbotsiz u menga ishonmaydi.

Brachchano hamon ayolni sevishini eshitgan gersoginya bundan hayron boʻlib, sarosimalanib qoldi. Soʻng:

– Xizmatkorlar, ehtimol, barini yetkazib ulgurishgandir, – dedi u.

– Xizmatkorlarni “kavush”ingiz bilan oyogʻini bir bossangiz kifoya, istagan gapingizni gapirtirishga ularni majbur qilish qiyin emas. Biroq Brachchano bunday dalil-isbotlarga boʻy bermaydi.

Izabella jim turardi.

– Xoʻsh, – dedi Franchesko, – endi nima qilamiz?

Ayol unga qaradi.

– Siz nima deb oʻylaysiz? – soʻradi ayol gʻalati qiyofada, – shu topda pop meni jon berayotgan odam deya hisoblashi mumkinmi?

– Shubhasiz. Baribir sizning sanoqli umringiz qoldi.

Izabella ibodat uchun xizmat qiluvchi oʻrindiq yoniga bordi-da, tiz choʻkdi va yuzini kaftlari bilan berkitdi.

Ayolning ibodat qilishiga Franchesko xalaqit qilmadi. U xudojoʻy edi va har kuni tongda diniy marosimda qatnashishni kanda qilmasdi, shunday boʻlsa-da, qoʻl urayotgan jinoyatlaridan vijdoni qiynalmasdi, uvoqqina gunohlari esa baʼzan qalbini qutqarib qolishga uni majbur qilardi.

Koʻp oʻtmay Izabella oʻrnidan turdi-da, akasining koʻziga tik qaradi.

– Agar iqrornomaga imzo cheksam, Orsinini qiynashni bas qilishga soʻz berdingiz.

– Ha, xuddi shunday, soʻz berdim.

– Menga hozir, mana shu lahzaning oʻzida soʻz berdingiz.

– Inkor etmayman. Nega buncha ijikilaysiz?

Ayol oʻrindiq tepasida osilib turgan Iso suratiga qaradi-da:

– Basharti soʻzingizdan qaytsangiz, sizni jahannamga ravona qilishini hozir Yaratgandan soʻradim, – dedi ayol soʻzlarini chertib-chertib:

Francheskoning rangi quv oʻchdi. Oʻsha paytda xurofiy afsonalarga koʻra, oʻlayotganning duosi alohida taʼsir kuchga ega edi.

– Men sizga soʻz beraman, – dedi u zoʻrgʻa.

Ayol stolga oʻtirdi-da, qogʻozga naridan-beri bir necha satr qoraladi va uni akasiga uzatdi.

Franchesko varaqqa koʻz yugurtirib chiqdi va uni qoʻyniga berkitdi-da, eshik tomon yoʻl oldi. U ostonada toʻxtadi va sovuqqina qilib:

– Iqrornomaga bekor imzo chekdingiz, – dedi – Orsini shundoq ham oʻzini mardona tutdi: u oʻlsa ham churq etmasdi.

– Shunday qilishiga ishonardim.

– Shunday ekan, joningizga jabr qilib nima zarur edi sizga?

Ayol uni boshdan-oyoq uzoq nazardan oʻtkazdi-da, ohista dedi:

– Sizdek akalar boʻlgan bu dunyoni tashlab ketsam, oʻzimni baxtiyor his etaman, ishonavering.

Bu soʻzlar Francheskoga qattiq botdi. Undagi bor xususiyatlarni yashirib turgan hissizlik niqobi goʻyo birdan tushib ketgandek edi. Uning basharasi tirishdi, ostki lablari titray boshladi, ogʻiz ochishga ham madori qolmadi. “Nahotki bu berahm biron nimani his etishga qodir boʻlsa?” – xayoldan oʻtkazdi gersoginya ajablanib. Akasi bilan boʻlgan uchrashuvdan soʻng ayolning olgan taassurotlari shundan iborat edi, xolos. U singlisiga ortiq bir soʻz demay chiqib ketdi.

Franchesko oʻlguday charchagandi. U past ovozda jallodga mahbusni boʻshatishni va Brachchano yetib kelguncha uni durustroq sharoitda saqlab turishni buyurdi. U paytlar Italiyada singlisining axloqsizligi uchun akasi uning eridan kam tahqirga uchramasa-da, biroq or-nomus qoidalari uzil-kesil hukm chiqarishni ayolning tan mahramiga havola etgandi. Basharti eri, ularning ikkovidan ham oʻch olmasa yoki oʻch olishni istamasa, unda bu ishni oxiriga yetkazish va isnodni qon bilan yuvish akasining zimmasiga tushardi.

Oʻz ibodatxonasiga lattadek boʻshashib kirib kelgan Franchesko oʻzini bir ozgina qoʻyib berdi: bir necha soat burun boʻlib oʻtgan voqeadan afsuslandi; Izabellaning yotoqxonasida boʻlganini bildirmay, yaxshisi, yoʻlida davom etgani maʼqul boʻlarmidi. Biroq shu zahoti oʻzining ojizligidan qoʻrqib ketdi. “Qanday qilib, – oʻyladi u, – oʻz koʻzim bilan koʻrganlarimni koʻrmadim deb munofiqlik qilishim mumkin?” Miyasiga mahkam oʻrnashib qolgan xonaga kirish ilinjida pardani salgina koʻtarib qarayotgan Izabellaning xushroʻy chehrasi koʻz oldidan ketmasdi. “Yoʻq, yoʻq! – dedi u bu dudmal vahimadan qoʻllari bilan yuzini berkitib tiz choʻkarkan. – Xudoyim! Mayli, oʻlsa oʻlaversin! Mayli, oʻlaversin! Bari tezroq tugay qolsin!”

U ibodatdan soʻng oʻzini ancha xotirjam his etdi va Brachchanoga oʻzi yoqtirgan oʻgit-nasihat usuli tarzida uzundan-uzoq maktub yozdi. Xatga Izabellaning tavbasi va xizmatkorlardan olingan koʻrsatmalar ham tirkaldi. Pirovardida, bu xabarni munosib tarzda qatʼiyat bilan qabul qilishini va or-nomus uchun javobgarlikni oʻz zimmasiga olgan shaxs sifatida oʻch olishni kechiktirmaslikni kuyoviga uqtirdi. Uzunquloq gaplarga qaraganda, baridan bizning voqifligimiz, aftidan, zamondoshlarimizni hayratda qoldiribdi degan xabarni ham oʻz maslahatida bildirib oʻtgandi. “Yodingizda boʻlsin, – deb yozdi Franchesko, – erkakka zulm oʻtkazish gersoginyani hayotdan mahrum etadi, oʻzingizni aslzodalardek, nasroniylarga xos munosib tutishni unutmang (“gicogdatevi d yesseg gentiluomo ye sgistiano”).