قدرت در سایه
انجمن اسلامی دانشجویان آزاداندیش▫️در نخستین روزهای پس انقلاب، نهاد سپاه که ابتدا زیر نظر دولت موقت بود و به نظر می‌رسید که هدفی جز حفاظت ملی نداشت، تاسیس شد.
▫️براساس حکم آیت‌الله خمینی، برای تأسیس و فرماندهی این نهاد، تأکید شده بود که هدف از تشکیل سپاه حفظ انضباط در شهرها و روستاها، جلوگیری از تحریک و توطئه، جلوگیری از خرابکاری‌ها در موسسات دولتی و ملی و سفارتخانه‌ها، جلوگیری از رسوخ عناصر فرصت‌طلب و ضد انقلابی در داخل صفوف مردم، اجرای دستور دولت موقت و اجرای احکام دادگاه‌های فوق‌العاده اسلامی است. در همین اثنا نیز اساسنامه‌ای برای آن مشخص شد، اما مدت کوتاهی بعد، اساسنامه دیگری در اردیبهشت ماه ۱۳۵۸ تدوین شد و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، رسما اعلام موجودیت کرد.
▫️تفاوت این دو اساسنامه با نظر آیت‌الله خمینی در شروع به کار سپاه، این بود که در ابتدا بنا بود سپاه پاسداران زیر نظر دولت موقت فعالیت کند، اما بعدتر فعالیت این نهاد، زیر نظر شورای انقلاب قرار گرفت. چنانکه محسن رفیق‌دوست نیز در کتاب خاطرات خود نوشته که در فروردین ماه ۵۸، گروه سه نفره‌ای متشکل از محسن رضایی، محسن رفیق‌دوست و عباس دوزدوزانی نزد امام در قم می‌روند و با توجه به مشکلاتی که سپاه با دولت موقت داشت، استدلال می‌کنند که سپاه باید زیر نظر شورای انقلاب اداره شود که با پذیرش وی، اکبر هاشمی رفسنجانی از طرف شورای انقلاب به عنوان نماینده برای پیگیری کارهای سپاه انتخاب می‌شود. بعد از این دستورات، سپاهی که مهم‌ترین وظیفه‌اش، پاسبانی از انقلاب اسلامی بود در شهرهای مختلف نیز تشکیلات خود را گسترش داد و به جذب نیرو پرداخت.
🔻اساسنامه سپاه پاسداران
▫️براساس اساسنامه مصوب شهریور ماه ۱۳۶۱، سپاه ۱۱ ماموریت دارد که شامل موارد زیر می‌شود:
الف) مبارزه قانونی با عوامل و جریان‌هایی که در صدد خرابکاری، براندازی نظام جمهوری اسلامی و یا اقدام علیه انقلاب اسلامی ایران باشند
ب) همکاری با ارگان اطلاعاتی کل کشور طبق قانون
ج) مشارکت در عملیات امدادی به هنگام بروز بلایا و حوادث و انجام خدمات امدادی، آموزشی، تولیدی و جهاد سازندگی به درخواست دولت و با رعایت کامل موازین عدل اسلامی در زمان صلح
د) نقش ضابط قوه قضاییه، مبارزه قانونی با عواملی که با توسل به قوه قهریه در صدد نفی حاکمیت قوانین جمهوری اسلامی باشند.
▫️همچنین براساس این اساسنامه و قانون اساسی، مسئولیت عزل و نصب فرمانده کل سپاه و مسئولیت این نهاد با مقام معظم رهبری است.
🔻پشتوانه قانونی
▫️نکته مهم و قابل توجه درباره فعالیت‌های این نهاد بانفوذ، پشتوانه قانونی سپاه با وجود ساختار مبهم آن است. به عبارتی، همه نقش‌ها و وظایف سپاه در امور اقتصادی به طور کامل در قانون اساسی ما آمده است. بنا به ماده ۱۴۷ قانون اساسی «دولت باید در زمان صلح از افراد و تجهیزات فنی ارتش در کارهای امدادی، آموزشی، تولیدی و جهاد سازندگی، با رعایت موازین عدل اسلامی استفاده کند، در حدی که به آمادگی رزمی آسیبی وارد نشود.» درواقع بن‌مایه حاکم بر این ماده در اساسنامه سپاه هم آمده است. حتی در صفحه اصلی تارنمای قرارگاه قرب، خاتم الانبیا، نیز به ماده ۱۴۷ قانون اساسی اشاره شده است. همچنین در ماده ۱۵۰ قانون اساسی مسئولیت حفظ انقلاب و دستاوردهای آن، به سپاه محول شده است. مسئولیتی که فرماندهان سپاه پاسداران در این سال‌ها به کرات برای توجیه کارهای خود، مطرح کرده‌اند.
▫️اما این همه ماجرا نیست. وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در سال ۸۱، دستوری صادر کرد که براساس آن «همه واحدهای سپاه پاسداران، ارتش جمهوری اسلامی، ادارات پشتیبانی و موسسات وابسته به وزارت دفاع و نیروهای مسلح باید در پروژه‌های عمرانی مشارکت کنند» و بنابر همان دستور، سود حاصل باید به خزانه برگردد و صرف خرید تجهیزات برای سپاه شود. بنابراین این دستور، سرآغازی بود برای سپاهی که علاوه بر اینکه پشتیبانی از دولت را حق خود می‌دانست، حالا صراحتا فعالیت‌های اقتصادی خود را انجام دهد و وابستگان به خود را در فعالیت‌های اقتصادی دخالت دهد.
🔻دخالت در امور اقتصادی و سیاسی
▫️با وجود این که هیچ گزارش مالی درباره فعالیت‌های اقتصادی سپاه منتشر نمی‌شود و بودجه آن نیز تا حدی مخفی است، انتقادات به دخالت‌های آن در امور اقتصادی بسیار وسیع است و به چهار بخش عمده تقسیم می‌شود:
۱) نحوه اجرای مناقصه‌ها و ترتیب اعطای قراردادهای پرسودی که نصیب شرکت‌هایی نظیر قرب و سایر سازمان‌ها و نهادهای وابسته به سپاه پاسداران می‌شود.
۲) توانایی پشتیبانی مالی عظیم مجتمع قرب که به آن این امکان را می‌دهد که مزایده‌ها و مناقصه‌های دولتی با قیمت کمتری از سایر شرکت‌ها ارائه دهد.
۳) معیار تشخیص کیفیت کارهای مجتمع قرب، دسترسی نزدیکان این نهاد به ارزهای بانکی و سرمایه‌های کلان.
۴) معاف بودن این شرکت از پرداخت مالیات.
▫️بحث انتقاد به فعالیت‌های اقتصادی این نهاد تا جایی ادامه پیدا کرد که حسن روحانی، رئیس جمهوری وقت در اسفندماه ۱۳۹۳، بدون این که از سپاه نام ببرد، گفت: «اگر اطلاعات، تفنگ، پول، سرمایه، سایت، روزنامه و خبرگزاری را همه یک جا جمع کنیم، ابوذر و سلمان هم فاسد می‌شوند.» اسحاق جهانگیری، معاون اول او نیز در ۲۲ آذرماه ۱۳۹۵ در همایش سراسری مدیران قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا به انتقادات به تنگ کردن فضای شرکت‌های خصوصی توسط سپاه، صحه گذاشت و گفت: «قرارگاه خانم‌الانبیاء باید متولی اجرای چند کار بزرگ و ماندگار در تاریخ کشور شود، البته قرارگاه نباید عرصه را برای فعالیت بخش خصوصی تنگ کند.»
▫️در واقع پروژه‌های عمرانی و اقتصادی این نهاد بسیار عظیم است و تنها به بخش عمرانی ختم نمی‌شود؛ مخابرات، نفت و گاز نیز از دیگر حوزه‌هایی است که این نهاد با قدرت به آن نفوذ کرده است.
▫️البته یکی دیگر از فعالیت‌های این نهاد مربوط به فعالیت‌های سازمان اطلاعات سپاه است. سازمان اطلاعات سپاه، وابسته به این نهاد است و بعد از انتخابات ریاست جمهوری دوره دهم از ادغام معاونت اطلاعات سپاه و چند واحد اطلاعاتی دیگر تشکیل شد. البته پس از فرماندهی حسین سلامی، سازمان اطلاعات سپاه و معاونت اطلاعات راهبردی سپاه ادغام شدند و در اردیبهشت ماه ۱۳۹۸، حسین طائب به عنوان مسئول اطلاعات سپاه معرفی شد. رئیس این سازمان نیز منصوب رهبری است و باید به رئیس جمهوری و مجلس شورای اسلامی پاسخگو باشد.
▫️بازداشت‌های گسترده پس از انتخابات سال ۸۸، تقلب در انتخابات ریاست جمهوری دوره دهم، بازداشت‌های سال ۹۶ و... از جمله بزنگاه‌هایی است که در سال‌های اخیر، هجمه‌های عمومی به این سازمان را بیشتر کرد.
▫️نامه نیلوفر بیانی، متهم ردیف دوم پرونده زندانیان محیط زیستی، درباره شرح حال خود در زندان و درباره بازجویان اطلاعات سپاه، واکنش بسیاری را برانگیخت. او در نامه خود نوشته که حداقل ۱۲۰۰ ساعت بازجویی شده و در معرض شدیدترین شکنجه‌های روحی، روانی، تهدید به شکنجه فیزیکی و تهدیدهای جنسی قرار گرفته است. حتی معصومه ابتکار، معاون رئیس جمهوری در امور زنان و خانواده، نیز در این باره اظهار نظر و اعلام تاسف کرد. او از قوه قضاییه خواست که درباره این موضوع شفاف‌سازی کند و گفت فردی که بازداشت می‌شود در اختیار حاکمیت است و از همین رو سلامت و امنیت آن نیز برعهده حاکمیت است. اما تا به امروز هیچ اطلاعاتی مبنی بر شفاف سازی در این زمینه، در اختیار افکار عمومی قرار نگرفت.
▫️در واقع باید گفت نهادی که در ابتدا برای حفاظت از تمامیت ارضی کشور، تشکیل شد، حالا گویی بر اقتصاد کشور، چنبره زده و دولت و بخش خصوصی را به حاشیه رانده و همچنین روزانه بازداشت‌های گسترده‌ای انجام می‌دهد و منتقدان حکومت، اعم از زنان و دانشجویان را که نیتی جز اصلاح امور ندارند، دستگیر و زندانی می‌کند.
@atuazadandish