نام‌هاى متعدد حضرت نرجس دلیل بر عدم تولد حضرت مهدى
shiastudies.com
طرح شبهه:احسان الهى ظهیر، وهابى معاصر پاکستانى و همچنین غالب عواجى یکى دیگر از وهابى‌هاى معاصر، اختلاف در اسم مادر امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشریف را دلیل بر ضعف قضیه ولادت آن حضرت دانسته‌اند.
نام‌هاى متعدد حضرت نرجس خاتون، هرگز نمى‌تواند اصل ولادت فرزند گرامى آن حضرت را خدشه‌دار کند و زیر سؤال ببرد، اگر فرضیه درست باشد، اهل سنت نمى‌‌توانند اصل وجود ابوبکر را که هم در نام مادرش و هم در نام خودش اختلاف وجود دارد ثابت کنند. همین قاعده در باره ابوهریره و دیگران نیز صدق مى‌کند.
احسان الهى ظهیر مى‌نویسد:
اختلف فی اسم الجاریه التی قالوا انّها ولدته، فقال قائلهم: انّ اسمها نرجس، وقیل: اسمها صقیل أو صیقل، وقیل: حکیمه، وقیل غیر ذلک.
در باره نام کنیزى که مى‌گویند او را به دنیا آورده است، اختلاف شده است؛ برخى گفته‌اند که اسم او نرجس بوده، برخى دیگر صقیل، صیقل، حکیمه و… گفته‌اند.
الشیعه والتشیع، ص۲۷۲ ـ ۲۷۳٫
غالب عواجی نیز همین مطلب را در کتاب فرق معاصره، ج۱، ص۲۶۳، تکرار کرده است.
نقد و بررسی:
این شبهه از آن دسته شبهاتى است که واقعا باید به و هوش و ذکاوت طرح کننده آن آفرین گفت و او را به خاطر این کشف بزرگ تحسین کرد!!
اگر این اختلافات جزئى بتواند اصل وجود افراد را زیر سؤال ببرد، اهل سنت براى اثبات وجود اشخاص زیادى دچار مشکل خواهند شد که در ادامه به برخى از آنها پرداخته خواهد شد.
نام‌ها و القاب مادر امام زمان (عج):
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ زَکَرِیَّا بِمَدِینَهِ السَّلَامِ قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ خَلِیلَانَ قَالَ: حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ أَسِیدٍ قَالَ: وُلِدَ الْخَلَفُ الْمَهْدِیُّ علیه السلام یَوْمَ الْجُمُعَهِ وَأُمُّهُ رَیْحَانَهُ وَیُقَالُ لَهَا نَرْجِسُ وَیُقَالُ صَقِیلُ وَیُقَالُ سَوْسَنُ إِلَّا أَنَّهُ قِیلَ لِسَبَبِ الْحَمْلِ صَقِیلُ….
غیاث بن اسید گفت حضرت مهدى عجل الله تعالى فرجه الشریف روز جمعه متولد شد، نام مادرش ریحانه بود به او نرجس گفته مى‌شد و بعضى گفته‌اند مادرش صیقل است و گفته‌اند که سوسن است؛ مگر این که برخى گفته‌اند به خاطر فرزندى که باردار بوده، صقیل (نورانى، روشن و براق) نامگذارى شده است.
الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفاى۳۸۱هـ)، کمال الدین و تمام النعمه، ص۴۳۲، تحقیق: علی اکبر الغفاری، ناشر: مؤسسه النشر الاسلامی ( التابعه ) لجماعه المدرسین ـ قم، ۱۴۰۵هـ.
علامه مجلسى رضوان الله تعالى علیه در شرح جمله «قِیلَ لِسَبَبِ الْحَمْلِ صَقِیلُ» گفته است:
بیان قوله إلا أنه قیل لسبب الحمل أی إنما سمی صقیلا لما اعتراه من النور و الجلاء بسبب الحمل المنور یقال صقل السیف و غیره أی جلاه فهو صقیل و لا یبعد أن یکون تصحیف الجمال.
منظور از جمله: « لِسَبَبِ الْحَمْلِ صَقِیلُ؛ چون به آن حضرت باردار بود او را صیقل نامیدند» روشنى و نورى بوده که از آن بانو به دلیل حمل نور امامت ساطع مى‌شده است؛ همان‌طور وقتى مى‌گویند «فلانى شمشیر را صیقل داد» به علت درخشش آن است، بعید نیست که منظور از جمله وصف جمال آن بانو باشد.
المجلسی، محمد باقر (متوفاى ۱۱۱۱هـ)، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، ج۵۱، ص۱۵، تحقیق: محمد الباقر البهبودی، ناشر: مؤسسه الوفاء – بیروت – لبنان، الطبعه: الثانیه المصححه، ۱۴۰۳هـ – ۱۹۸۳م.
در برخى فرهنگ نامه‌ها گفته شده است:
الصِّقَالَه. منسوب به جزیره سیسیل در ایتالیا این کلمه در زبان متداول رایج است.
مهیار، رضا (معاصر)، فرهنگ ابجدى، ص۵۵۶، ماده صقل.
طبق این معنا شاید بتوان گفت که چون آن بانو از روم و شاید جزیره سیسیل آمده بوده، به او صقیل مى‌گفته‌اند.
مناوى، از علماى برجسته اهل سنت، تصریح مى‌کند که اسم او نرجس بوده است:
وأما أمه فاسمها نرجس من أولاد الحواریین.
اما اسم مادر آن حضرت نرجس از فرزندان حواریین حضرت عیسى بوده است.
المناوی، محمد عبد الرؤوف بن علی بن زین العابدین (متوفاى ۱۰۳۱هـ)، فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، ج ۶ ص ۲۷۷، ناشر: المکتبه التجاریه الکبری – مصر، الطبعه: الأولى، ۱۳۵۶هـ.
آیا مادر امام عصر (عج) حکیمه نام داشته است؟
حضرت حکیمه خاتون، عمه حضرت امام عسکرى علیه السلام در زمان ولادت امام عصر دایه آن حضرت بوده است؛ اما برخى در بین نام‌هاى مادر ایشان «حکیمه» را نیز اضافه کرده‌اند.
محمد بن طلحه شافعى، یکى از علماى اهل سنت در کتاب مطالب السؤول ادعا مى‌کند که برخى گفته‌اند یکى از نام‌هاى مادر امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشریف حکیمه بوده است:
وأمه: أم ولد تسمى صقیل، وقیل: حکیمه، وقیل: غیر ذلک.
الشیخ کمال الدین محمد بن طلحه الشافعی (متوفاى۶۵۲هـ)، مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول (ع)، ص۴۸۱، تحقیق ماجد ابن أحمد العطیه.
برخى از علماى شیعه نیز همین مطلب را به نقل از او در کتاب‌هاى خود آورده‌اند؛ از جمله مرحوم اربلى در کشف الغمه مى‌نویسد:
قال الشیخ کمال الدین بن طلحه رحمه الله الباب الثانی عشر فی أبی القاسم محمد الحجه بن الحسن الخالص… أمه أم ولد تسمى صیقل وقیل حکیمه وقیل غیر ذلک.
الإربلی، أبو الحسن علی بن عیسی بن أبی الفتح (متوفاى۶۹۳هـ)، کشف الغمه فی معرفه الأئمه، ج۳، ص۳۳۳ ـ ۲۳۴، ناشر: دار الأضواء ـ بیروت، الطبعه الثانیه، ۱۴۰۵هـ ـ ۱۹۸۵م.
سید هاشم بحرانى در غایه المرام، سید محسن امین در أعیان الشیعه و… همین مطلب را از محمد بن طلحه شافعى نقل کرده‌اند.
البحرانی الموسوی، أبو المکارم السید هاشم بن السید سلیمان بن السید إسماعیل (متوفاى۱۱۰۷هـ)، غایه المرام وحجه الخصام فی تعیین الإمام من طریق الخاص والعام، ج۷، ص۱۳۵، تحقیق العلامه السید علی عاشور.
الامام السید محسن الأمین (متوفاى۱۳۷۱هـ)، أعیان الشیعه، تحقیق: حسن الأمین، ج۲، ص۶۴، ناشر: دار التعارف للمطبوعات ـ بیروت.
همان طور که ملاحظه شد، مصدر اصلى این نقل قول، کتاب مطالب السؤول محمد بن طلحه شافعى است و او هم براى این قول نه قائلى ذکر کرده و نه دلیلى آورده است؛ بنابراین ارزش استناد ندارد.
به احتمال فراوان او نام عمه امام عسکرى علیه السلام را که در زمان تولد امام عصر عجل الله تعالى فرجه الشریف دایه آن حضرت بوده، در روایات ولادت دیده و بین نام مادر و دایه آن حضرت خلط کرده است.
نام‌های متعدد زنان در صدر اسلام
اختلاف در اسم مادر امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشریف هرگز نمى‌تواند اصل ولادت آن حضرت را زیر سؤال ببرد؛ چرا که در گذشته، داشتن نام‌هاى متعدد در میان مردم کاملا مرسوم بوده است. برخى توسط پدر نامگذارى مى‌شدند؛ اما مادران اسم دیگرى را براى او انتخاب مى‌کردند؛ دختران وقتى ازدواج مى‌کردند؛ خانواده شوهر اسم جدیدى براى او انتخاب مى‌کردند؛ چنانچه تا امروز این مسأله در برخى از کشورهاى اسلامى مرسوم است. برخى از افراد علاوه بر نام، القاب متعددى داشتند که آیندگان به اشتباه این القاب را اسم‌های متعدد آنها فرض کرده‌اند. مثلا حضرت زهرا سلام الله علیها، تنها دختر رسول خدا صلى الله علیه وآله از کسانى است که نام‌ها و القاب متعددى داشته است؛ از جمله:
زهرا، فاطمه، صدیقه، مرضیه، راضیه، زکیه، طاهره، طیبه، مطهره، ریحانه، محدثه، کامله، فاضله…
زنان دیگرى را نیز مى‌توان در صدر اسلام پیدا کرد که نام‌هاى متعددى داشته‌اند. ابن أثیر در اسد الغابه مى‌نویسد:
سُهَیمه امرأه رِفاعَهَ القُرَظی. وقد تقدم ذکرها فی رِفَاعَهَ، وفی عبد الرحمن بن الزبیر. وقیل: اسمها تمیمه، وقیل: عائشه.
سهمیه همسر رفاعه… برخى گفته‌اند که اسم تمیمه و بعضى گفته‌اند که عائشه بوده.
ابن أثیر الجزری، عز الدین بن الأثیر أبی الحسن علی بن محمد (متوفاى۶۳۰هـ)، أسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج ۷ ص ۱۷۱، تحقیق عادل أحمد الرفاعی، ناشر: دار إحیاء التراث العربی – بیروت / لبنان، الطبعه: الأولى، ۱۴۱۷ هـ – ۱۹۹۶ م.
و نیز مى‌نویسد:
فَاطِمَهُ بنتُ حَمزه بن عبد المطلب القُرَشیه الهَاشِمیه ابنه عم النبی. وقیل: اسمها أُمامه. وقیل: عُماره. قاله أبو نعیم، وتکنى أُم الفضل.
فاطمه دختر حمزه بن عبد المطلب علیه السلام دختر عموى پیامبر، بعضى گفته‌اند اسم او امامه بود و دیگر گفته که عماره بوده. این سخن را ابو نعیم گفته است.
ابن أثیر الجزری، عز الدین بن الأثیر أبی الحسن علی بن محمد (متوفاى۶۳۰هـ)، أسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج ۷ ص ۲۳۷، تحقیق عادل أحمد الرفاعی، ناشر: دار إحیاء التراث العربی – بیروت / لبنان، الطبعه: الأولى، ۱۴۱۷ هـ – ۱۹۹۶ م.
و همچنین در شرح حال أرقم بن أبى الأرقم مى‌نویسد:
الأرْقَم بن أبی الأرْقَم: واسم أبی الأرقم عبد مناف بن أسد بن عبد الله ابن عمر ابن مخزوم القرشی المخزومی، وأمه أمیمه بنت عبد الحارث، وقیل اسمها: تماضر بنت حُذَیْم من بنی سهم، وقیل اسمها: صفیه بنت الحارث بن خالد بن عمیر بن غُبْشَان الخزاعیه…
أرقم بن أبى الأرقم… نام مادرش امیمه دختر عبد الحارث بوده. برخى نام مادرش را تماضر بن حذیم، برخى دیگر صفیه بنت الحارث گفته‌اند.
ابن أثیر الجزری، عز الدین بن الأثیر أبی الحسن علی بن محمد (متوفاى۶۳۰هـ)، أسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج ۱ ص ۹۴، تحقیق عادل أحمد الرفاعی، ناشر: دار إحیاء التراث العربی – بیروت / لبنان، الطبعه: الأولى، ۱۴۱۷ هـ – ۱۹۹۶ م.
اسم ابوبکر، و اسم مادر او چه بود؟
علماى اهل سنت در باره نام مادر ابوبکر و اسم خود او دچار اختلاف شده‌اند، ابن أثیر جزرى در کتاب اسد الغابه در شرح حال ابوبکر مى‌نویسد:
وأُمه أُم الخَیْر سَلْمَى بنت صخر بن عامر بن کعب بن سعد بن تیم بن مره، وهی ابنه عَمّ أبی قحافه، وقیل: اسمها: لیلى بنت صخر بن عامر. قاله محمد بن سعد، وقال غیره: اسمها سلمى بنت صخر بن عامر بن عمرو بن کعب بن سعد بن تَیْم. وهذا لیس بشیءٍ؛ فإنها تکون ابنهَ أخیه، ولم تکن العربُ تنکح بنات الإخوه. والأول أصح….
وقد اختلف فی اسمه، فقیل: کان عبدَ الکعبه فسماه رسول الله صلى الله علیه وسلّم عبد الله. وقیل: إن أهله سموه عبد الله. ویقال له: عتیق أیضاً.
نام مادر ابوبکر ام الخیر دختر صخر بن عامر بن کعب که دختر عمه ابو قحافه مى‌شده بوده، برخى گفته‌اند که اسم او لیلى بن صخر بوده، این مطلب را محمد بن سعد گفته، دیگران گفته‌اند که اسم مادر ابوبکر سلمى دختر صخر دختر عامر بن عمر بوده؛ ولى این سخن بى‌ارزشى است؛ چرا که او دختر برادر ابوقحافه بوده و در عرب رسم نبوده که کسى با دختر برادرش ازدواج کند، دیدگاه اول صحیح‌تر است.
و همچنین در باره نام خود ابوبکر اختلاف شده است؛ برخى گفته‌اند که اسم او عبد الکعبه بوده؛ پس رسول خدا او را عبد الله نامید، برخى گفته‌اند که خانواده‌اش او را عبد الله نامیدند؛ و گفته شده که اسم او عتیق نیز بوده است.
ابن أثیر الجزری، عز الدین بن الأثیر أبی الحسن علی بن محمد (متوفاى۶۳۰هـ)، أسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج ۳ ص ۳۱۵، تحقیق عادل أحمد الرفاعی، ناشر: دار إحیاء التراث العربی – بیروت / لبنان، الطبعه: الأولى، ۱۴۱۷ هـ – ۱۹۹۶ م.
نکته جالب در گفته ابن أثیر این است که مى‌گوید: برخى گفته‌اند مادر ابوبکر دختر عمویش بوده؛ یعنى ابوقحافه با دختر برادرش ازدواج کرده است؛ اما در ادامه این نظر را بى‌ارزش دانسته و مى‌گوید که در عرب چنین چیزى نبوده است؛ ولى این گفته ابن اثیر قانع کننده نیست؛ چرا که ادعایى است بدون دلیل و بلکه دلیل بر خلاف آن وجود دارد.
طبرانى در معجم الکبیر مى‌نویسد:
۱ حدثنا محمد بن عَمْرِو بن خَالِدٍ الْحَرَّانِیُّ حدثنی أبی ثنا بن لَهِیعَهَ عن أبی الأَسْوَدِ عن عُرْوَهَ قال أبو بَکْرٍ الصِّدِّیقُ اسْمُهُ عبد اللَّهِ بن عُثْمَانَ بن عَامِرِ بن عَمْرِو بن کَعْبِ بن سَعْدِ بن تَیْمِ بن مُرَّهَ شَهِدَ بَدْرًا مع رسول اللَّهِ صلى اللَّهُ علیه وسلم وَأُمُّ أبی بَکْرٍ رضی اللَّهُ عنه أُمُّ الْخَیْرِ سَلْمَى بنتُ صَخْرِ بن عَامِرِ بن عَمْرِو بن کَعْبِ بن سَعْدِ بن تَیْمِ بن مُرَّهَ بن کَعْبِ بن لُؤَیِّ بن غَالِبِ بن فِهْرِ بن مَالِکٍ.
از عروه نقل شده است که اسم ابوبکر، عبد الله بن عثمان بن عامر بن عمرو بود، در جنگ بدر به همراه رسول خدا (ص) حضور داشت، و مادرش سلمى بنت صخر بن عامر بن عمرو… نام داشت.
الطبرانی، ابوالقاسم سلیمان بن أحمد بن أیوب (متوفاى۳۶۰هـ)، المعجم الکبیر، ج ۱ ص ۵۱، تحقیق: حمدی بن عبدالمجید السلفی، ناشر: مکتبه الزهراء – الموصل، الطبعه: الثانیه، ۱۴۰۴هـ – ۱۹۸۳م.
طبرانى بعد از نقل این روایت مى‌گوید:
رواه الطبرانی وإسناده حسن.
این روایت را طبرانى نقل کرده و سند آن حسن است.
الهیثمی، ابوالحسن علی بن أبی بکر (متوفاى ۸۰۷ هـ)، مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، ج ۹ ص ۴۰، ناشر: دار الریان للتراث/ دار الکتاب العربی – القاهره، بیروت – ۱۴۰۷هـ.
پس طرفداران خلیفه براى اثبات این مطلب که مادر ابوبکر دختر عمویش نبوده، به دنبال دلیل بهتر و قانع کننده‌ترى باشند.
به هر حال طبق این نقل، مادر ابوبکر و خود او نام‌هاى متعددى داشته‌اند؛ آیا بر این اساس مى‌توان گفت که اصلا ابوبکر وجود خارجى نداشته؟
نام ابوهریره و نام پدرش چه بود؟
یکى از جالب‌ترین و عجیب‌ترین اختلاف در نام‌ها، اختلاف در نام ابوهریره و نام پدر او است که شاید به بیش از سی نام براى خود او و نام پدرش ذکر کرده‌اند. ما به جهت اختصار فقط این مطلب را از کتاب تقریب التهذیب ابن حجر عسقلانى نقل مى‌کنیم:
أبو هریره الدوسی الصحابی الجلیل حافظ الصحابه اختلف فی اسمه واسم أبیه قیل عبد الرحمن بن صخر وقیل بن غنم وقیل عبد الله بن عائذ وقیل بن عامر وقیل بن عمرو وقیل سکین بن ودمه بن هانئ وقیل بن مل وقیل بن صخر وقیل عامر بن عبد شمس وقیل بن عمیر وقیل یزید بن عشرقه وقیل عبد نهم وقیل عبد شمس وقیل غنم وقیل عبید بن غنم وقیل عمرو بن غنم وقیل بن عامر وقیل سعید بن الحارث هذا الذی وقفنا علیه من الاختلاف فی ذلک…
در باره نام ابوهریره و نام پدرش اختلاف شده است: ۱٫ عبد الرحمن بن صخر؛ ۲٫ عبد الرحمن بن غنم؛ ۳٫ عبد الله بن عائذ؛ ۴٫ عبد الله بن عامر؛ ۵٫ عبد الله بن عمر؛ ۶٫ سکین بن ودمه بن هانى؛ ۷٫ سکین بن مل؛ ۸٫ سکین بن صخر؛ ۹٫ عامر بن عبد الشمس؛ ۱۰٫ عامر بن عمیر؛ ۱۱٫ یزید عشرقه؛ ۱۲٫ یزید بن عبد نهم؛ ۱۳٫ یزید بن عبد شمس؛ ۱۴٫ یزید بن غنم؛ ۱۵٫ عبید بن غنم؛ ۱۶ عمرو بن غنم؛ ۱۷٫ عمرو بن عامر؛ ۱۸٫ سعید بن الحارث.
این‌ها اسم‌هایى بودند که بنده توانستم به آن دسترسى پیدا کنم.
العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفاى۸۵۲هـ)، تقریب التهذیب، ج ۱ ص۶۸۰، رقم: ۸۴۲۶، تحقیق: محمد عوامه، ناشر: دار الرشید – سوریا، الطبعه: الأولى، ۱۴۰۶ – ۱۹۸۶٫
و در دیگر کتاب خود مى‌نویسد:
وقد اختلف فی اسمه اختلافا کثیرا قال بن عبد البر لم یختلف فی اسم فی الجاهلیه والإسلام مثل ما اختلف فی اسمه اختلف فیه على عشرین قولا قلت وسرد بن الجوزی فی التلقیح منها ثمانیه عشر وقال النووی تبلغ أکثر من ثلاثین قولا قلت وقد جمعتها فی ترجمته فی تهذیب التهذیب فلم تبلغ ذلک ولکن کلام الشیخ محمول على الاختلاف فی اسمه وفی اسم أبیه معا.
در باره نام ابوهریره اختلاف شدیدى شده است؛ ابن عبد البر گفته: در زمان جاهلیت و بعد از اسلام در باره نام هیچ کسى به اندازه نام ابوهریره اختلاف نشده؛ تا جائى که در این باره بیش از بیست قول نقل شده است، ابن جوزى در کتاب التلقیح هیجده نام را شمرده است، نووى گفته: در باره نام او بیش از سى نظر وجود دارد. من مى‌گویم: من در شرح حال ابوهریره این نام‌ها را جمع کردم؛ ولى به این حد نرسید؛ و لکن ممکن است که کلام نووى بر اختلاف در باره اسم خود او و اسم پدرش حمل کرد.
العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفاى۸۵۲ هـ)، فتح الباری شرح صحیح البخاری، ج ۱ ص ۵۱، تحقیق: محب الدین الخطیب، ناشر: دار المعرفه – بیروت.
البته اختلافات بسیارى دیگر نیز مى‌توان لیست کرد؛ مثل نام ام المؤمنین ام حبیبه، ام المؤمنین ام سلمه و… که اختلاف در باره نام آنها در کتاب‌هاى تاریخى و رجالى آمده است؛ ولى ما به جهت اختصار به همین اندازه اکتفا مى‌کنیم.
در نتیجه: نام‌هاى متعدد حضرت نرجس خاتون، هرگز نمى‌تواند اصل ولادت فرزند گرامى آن حضرت را خدشه‌دار کند و زیر سؤال ببرد، اگر فرضیه درست باشد، اهل سنت نمى‌‌توانند اصل وجود ابوبکر را که هم در نام مادرش و هم در نام خودش اختلاف وجود دارد ثابت کنند. همین قاعده در باره ابوهریره و دیگران نیز صدق مى‌کند.
به نقل از موسسه تحقیقاتی ولی عصر عج