تاریخچه سایپا- از گذشته تا حال

سايپا قبل از انقلاب

شركت سهامي ايراني توليد اتومبيل‌هاي سيتروئن (Societe Annonyme Iranienne De Production Automobile Citroen) در سال 1345 در زميني به مساحت 240 هزار متر مربع و زيربناي 20 هزار متر مربع با سرمايه اوليه 160 میلیون ريال تأسيس شد. 

زمين ياد شده تا چند سال پيش از آن به ارتش تعلق داشت و تحت نام ميدان تير چيتگر، محل تمرين تيراندازي نظاميان بود و چادرهاي نظاميان در آن مستقر بود. در سال 1339 يكي از موسسان شركت سيتروئن در منطقه خاورميانه به نام كريستين اودس به سبب ازدواج با دختر ارتشبد منوچهر آريانا، زمين مزبور را با سرمايه آنتوان آيسه و براي او از ارتش خريداري كرد. اودس كه در گذشته همكلاس آلفرد آيسه فرزند آنتوان بود، پدر دوستش را تشويق به سرمايه‌گذاري و تأسيس اين كارخانه كرد و آنتوان زمين را به قيمت هر متر سه ريال از ارتش خريداري نمود. اين شركت هم‌اكنون در زميني به مساحت 415 هزار متر مربع (كارخانه مركزي) در حال فعاليت است.مالك اصلي شركت آنتوان آيسه يك لبناني‌الاصل بود كه پس از او پسرانش آلفرد، چارلي و اميل تا زمان پيروزي انقلاب اسلامي در 22 بهمن 1357، اداره شركت را به عهده گرفتند.

شركت سايپا در بدو تأسيس، فعاليت خود را با 30 نفر شروع كرد. تنها چند کارگر و تعدادي مونتاژ كار و مكانيك، يك نفر به‌عنوان مسئول انبار و چهار مهندس در يك كارگاه كوچك كار خود را شروع كردند. در آن زمان، بيشتر فضاي شركت باغ ميوه و يونجه‌زار بود. وسيله اياب و ذهاب كاركنان شركت منحصر به دو دستگاه خودرو؛ يكي فولكس استيشن و ديگري يك فورد قديمي بود كه داخل آن نيمكت قرار بودند و مسيو آيسه راننده آن بود. پس از يك سال در خط مونتاژ 150 نفر و در مجموع ششصد نفر در شركت مشغول كار شدند كه از اين تعداد، حدود يكصد و پنجاه نفر در خط مونتاژ مشغول فعاليت بودند. سرانجام در نيمه دوم سال 1347 پس از فراهم شدن امكانات اوليه، نخستين توليدات شركت كه نوعي اتومبيل وانت ژيان با نام اختصاصي «آكا» بود تولید گردید. در سال 1347 تعداد 263 دستگاه خودروي آكا در شركت توليد شد. براساس آمارهاي موجود در مدت چهار سال توليد اين خودرو تا سال 1350 مجموعاً 1035 دستگاه توليد و روانه بازار گرديد. سواری ژیان، مهاری، پیکاب معمولی، پیکاب مسقف، پیکاب دولوکس، پیکاب کار، فایبر گلاس محصولاتی بودند که از سال 1347 تا 1359 تولید آنها ادامه یافت و در مجموع حدود 123 هزار دستگاه انواع اتومبیل های فوق روانه بازار گردید.

سايپا پس از پيروزي انقلاب اسلامي

به استناد قانون حفاظت و توسعه صنايع ايران مصوب 16 تير 1358، شركت سايپا مشمول بند الف قانون مذكور قرار گرفت و به تملك دولت جمهوري اسلامي ايران درآمد. سپس در 18 آذر1360 تحت سرپرستي سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران قرار گرفت. طی این سالها خودروي رنو پنج 

یعنی از سال 1355 تا سال 1364 با حجم موتور 950 سي‌سي در شكل قديمي و نامطلوب بدون هيچ‌گونه تغيير و تنوع توليد مي‌شد. بنابراين تصميم گرفته شد نسبت به ظاهر و داخل اين خودرو تغييرات لازم انجام گيرد و حجم موتور آن به 1100 سي‌سي افزايش داده شود. ناگهان خودروي رنو پنج كه تا سال 1363، يك خودروي معمولي و سطح پايين بود، به خودروي مورد علاقه و اشتياق مردم به‌عنوان سواري شخصي تبديل شد و حتي قيمت آن هم از خودرو پيكان فزوني يافت .

وانت نيسان نیز نزديك به دو دهه در شركت زامياد توليد مي‌شد و كاملاً جا افتاده بود. شركت سايپا با تدوين يك برنامه حساب شده، تصميم گرفت اجزاي مختلف اين خودرو را توليد كند. و در نهایت در سال 1364 امتياز ساخت اين خودروي وانت از شركت زامياد خريداري و توليد آن در انحصار شركت سايپا قرار گرفت،

شركت سايپا در فاصله سال‌هاي 1363 تا 1367 موفق شد با دگرگوني و تحول اوليه در نيروي انساني و اصلاح ساختار نابسامان مديريت بتدريج خود را از يك شركت نيمه تعطيل به سطح يك واحد صنعتي فعال و يك شركت خودروساز ممتاز در مقايسه با ساير خودروسازان داخلي ارتقا دهد و به تدريج به‌ اصلاح ساختار صنعتي و توليدي بپردازد. پس از كسب موفقيت‌هاي چشمگير شركت سايپا در ساختار نيروي انساني و ارتقاي سطح كمي و كيفي توليدات خود، اين شركت به‌عنوان واحد نمونه توليد انتخاب شد و از سوي معاونت امور صنعتي و بهره‌برداري وزارت صنايع سنگين و رياست ستاد كنترل كيفيت، 200 هزار دلار به‌عنوان جايزه بابت كيفيت محصولات خود اخذ كرد. در سال 1369 ستاد سياست گذاري خودرو تشكيل گردید و در 30 دي ماه 1371 قانون خودرو به‌تصويب رسيد. بدين‌ترتيب نخستين گام هاي عملي براي توسعه صنعت خودرو در ايران برداشته شد. در سال 1372 با تأسيس شركت‌هاي طراحي و مهندسي مانند سازه‌گستر سايپا، ساپكو و …. و همچنين كاهش قابل ملاحظه واردات خودرو و تشكيل مراكز تحقيقاتي، گام‌هاي اوليه در جهت خودروساز شدن برداشته شد.در اين راستا شركت سايپا برنامه‌اي پنج ساله در سال 1369 تدوين نمود و آن را به تصويب سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران رساند. هدف اين برنامه حركت به سمت خودروساز شدن بود.

در سال 1370 ايجاد تغيير و تنوع در محصولات سايپا با توجه به بررسي‌هاي انجام شده و گزارش‌هاي تكميلي احساس گرديد. تا اين زمان محصولات اين شركت محدود به دو نوع خودروي رنو 5 و وانت نيسان جونيور بود. سايپا در پي خودروهاي جايگزين رنو 5 بود و به موازات آن در انديشه توليد يك خودروي كلاس متوسط جهت كسب سهم بيشتري از بازار بود. مذاكرات با دو شركت يكي از آن سوي آب‌ها در شرق دور يعني شركت كياموتورز كره و ديگري در اين سوي آب‌ها در اروپا و شركت رنو كه سابقه همكاري ديرينه‌تري با سايپا داشت. در سال 1371 شركت سايپا پس از مذاكره با شركت رنو فرانسه و با بهره‌گيري از پرسنل متخصص ايراني، توليد خودروي رنو 21 با حجم موتور 1721 سي‌سي را آغاز كرد و به‌ اين‌ترتيب عملاً خودروي سواري را به مجموعه توليدات شركت افزود. در سال 1372 با توجه به فسخ قرارداد رنو 21 به دلیل درخواست افزایش قیمت این خودرو توسط طرف فرانسوی و ضرورت تنوع در محصول، مذاكرات با شركت كره‌اي كياموتورز جهت انتخاب خودروي كلاس كوچك به‌منظور جايگزيني با خودروي رنو 5 شدت بيشتري يافت كه سرانجام قرارداد توليد خودروي پرايد در دو مدل هاچ‌بك و صندوق‌دار منعقد شد. در مهر ماه همان سال روزانه توليد 10 دستگاه پرايد در برنامه‌هاي شركت قرار گرفت و محصولات جديد سايپا روانه بازار گرديد و با توجه به قيمت و كيفيت آن مورد استقبال مردم واقع گرديد. توليد اين محصول كه در ابتدا اكثر قطعات آن وارداتي بوده، زمينه‌ساز ساخت قطعات در داخل كشور شد. به نحوي كه امروزه بيش از 90 درصد قطعات اين خودرو در داخل ساخته مي‌شود. 90 درصد قطعات اين خودرو در داخل ساخته مي‌شود. در اواخر سال 1374 سهام سايپا در بورس اوراق بهادار پذيرفته شد. 

براساس مطالعات انجام گرفته در آن زمان تقاضاي موثر براي خودرو در ايران سالانه حدود 500 هزار دستگاه برآورده شده بود. بنابراين ضروري بود تا در مرحله اول با افزايش ظرفيت، توليد سايپا حداقل به 180 هزار دستگاه خودرو در سال برسد. بر همين اساس طراحي دو سالن بزرگ رنگ، مونتاژ و بدنه در دستور كار قرار گرفت و در سال 1375 كلنگ احداث اين سالن‌ها به زمين زده شد پس از 5 سال كار ممتد و مداوم و صرف حدود 960 ميليارد ريال اعتبار سرانجام طي مراسمي در يازدهم خرداد ماه سال 1381 این پروژه به بهره برداری رسید. در سال 1377 با توجه به سياست‌هاي جديد سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران مبني بر تمركز بيشتر در فعاليت‌هاي صنعت خودروسازي كشور، استفاده بهينه از امكانات موجود در مجموعه شركت‌هاي تحت پوشش سازمان، ايجاد رقابت و… وزارت صنايع زمينه‌هاي ادغام مجموعه‌هاي خودروسازي را در قالب دو گروه بزرگ خودروساز ايجاد كرد و بدين‌ترتيب بود كه گروه خودروسازي سايپا و گروه خودروسازي ايران خودرو شكل گرفتند. گروه خودروسازي سايپا به‌منظور توليد انواع خودروها خصوصاً توليد خودروهاي سنگين و تجاري در همان سال با خريد 80 درصد از سهام شركت سايپا ديزل (ايران كاوه) و 2/63 درصد از سهام زامياد و در سال بعد (1378) با خريد 51 درصد از سهام شركت پارس خودرو گام‌هاي عمده‌اي در اين زمينه برداشت. در همين سال بود كه سايپا با كسب گواهي بهترين شركت توليدي در ميان شركت‌هاي تحت پوشش وزارت صنايع، برگ زرين ديگري در كارنامه خود بجا گذاشت.

در اواخر سال 1380 سايپا برنامه‌ريزي وسيعي را در دستور كار خود قرار داد، كه چند هدف را مد نظر داشت. ابتدا افزايش ظرفيت توليد در دستور كار قرار گرفت. تا آن زمان سايپا روزانه 315 دستگاه پرايد توليد مي‌كرد، در حالي كه در برنامه سال 1381 توليد روزانه 700 دستگاه پرايد نشانه گرفته شده بود. شايد در آن روز كه اين برنامه اعلام شد عده‌اي باور نداشتند كه بتوان آن را اجرا كرد اما اين برنامه با موفقيت در سال 1381 اجرا شد و در بهار همين سال برنامه توليد روزانه هزار دستگاه پرايد اعلام شد و دي ماه سال 1382 تحقق يافت. با تحقق اين برنامه‌ها بود كه سايپا در سال 1382 به‌عنوان سودآورترين شركت توليدي معرفي شد. از سوي ديگر، سايپا تدوين برنامه‌‌ريزي‌هاي استراتژيك را در دستور كار خود قرار داد. در اين كتاب تأكيد اصلي سايپا بر سه چشم‌انداز مي‌باشد، كه عبارتند از: خودروساز جهاني، انتخاب اول مشتريان ايراني و نیز همكار برگزيده خودروسازان جهاني. سایپا در راستای چشم اندازهای پیش رو، به توسعه ظرفیت های تولیدی خود پرداخت جهت تولید محصولات با برند سایپا پرداخت. اولین محصول پلتفرم X200 جهت توسعه محصولات با برند سایپا از سال 1388(تیبا)، دومین در سال 1393 (تیبا 2) و سومین در سال 1394 (ساینا) در برنامه تولید قرار گرفت. همچنین همکاری مشترک با خودروسازان مطرح جهانی از جمله رنو، نیسان، سیتروئن و کیا موتورز در دستور کار قرار گرفت. قرارداد همكاري مشترك(جوینت ونچر) ال90، ریو، زانتیا، مگان، تینا، قشقایی، سرانزا و رونیز از جمله آنها می باشد. نتیجه رهبری بازار سواری خودرو از سال 1385 تا 1391 بوده است. سایپا در سال 1390 به بالاترین رکورد تولید خود (حدود یک میلیون دستگاه محصولات سواری و تجاری) دست یافت. از سال 1391 با به وجود آمدن مشکلات نقدینگی در صنعت خودرو و نیز تحریم های اقتصادی کشور، روند تولیدات سایپا کاهشی شد. از این رو، همکاری تجاری با شرکای جدید در دستور کار قرار گردفت. از سال 1393 به بعد، با رفع تحريم ها فاز جدید همکاری تجاری با شرکای گروه آغاز شده است.

شرکت سایپا تلاش می کند که با همکاری مشترک با خودروسازان مطرح جهانی، سطح جدیدی از دانش و فناوری را در اختیار صنعت خودروی ایران قرار دهد که نتیجه آن ارائه خودروهای روز و کارآمد دنیا در اختیار مشتری ایرانی می باشد.