از کارتر تا بایدن؛ چگونه دموکرات‌ها به بقای جمهوری اسلامی کمک کردند

قانون کلیدی در شطرنج وجود دارد که می‌گوید اگر مهره شاه را از دست دادی، باخت را باید بپذیری. بعد از چهار دهه، هنوز هم بسیاری از مردم ایران این پیام معروف سفیر وقت آمریکا به جیمی کارتر را به خاطر دارند که گفته بود: «کار شاه تمام است»

دو ماه بعد از این پیام، طبق اسناد از طبقه‌بندی خارج شده کاخ سفید، هنوز محمدرضا شاه پهلوی تصمیمی برای خروج از ایران نداشت، اما سفیر آمریکا به روش‌های مختلف تلاش داشت تا وی را از ایران خارج کند. جلوی کودتای نظامی ژنرالان ارتش شاهنشاهی را بگیرد و زمام امور را به دست انقلابیون بسپارد.

شاید لازم بود که ویلیام سالیوان، سفیر وقت آمریکا در تهران در دوره بازنشستگیش، یک کتاب درباره ماموریت سقوط در ایران بنویسد، کاری که هرگز انجام نداد.

محمدرضا شاه پهلوی هر چند روابط بسیار گرمی با آمریکا در دوره ریچارد نیکسون رئیس جمهور آمریکا از حزب جمهوری‌خواه داشت، اما مدت کوتاهی بعد از به قدرت رسیدن کارتر از حزب دموکرات، ماه عسل روابط آمریکا و ایران به پایان رسید. کارتر تلاش بسیاری کرد تا مانع سرکوب انقلابیون توسط ارتش شود. استدلال دولت وی این بود که با سرکوب انقلابیون، حقوق بشر نقض خواهد شد و هزاران هزار نفر کشته می‌شوند.

بعد از کارتر، رئیس‎جمهورهای امریکا یکی بعد از دیگری از دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات به قدرت می‌رسیدند و در این مدت رئیس‌جمهورهای دموکرات، سیاست مدارا و گفتگو را با جمهوری اسلامی در پیش گرفتند، درحالی‌که رئیس‌جمهورهای جمهوری‌خواه معتقدند بودند که آمریکا باید با قاطعیت و از شدت عمل برای پایبند کردن جمهوری اسلامی به قوانین بین‌المللی و رعایت حقوق بشر استفاده کند.

مقاله حاضر تلاش دارد تا بررسی مقایسه‌ای بین عملکرد دو رئیس‌جمهور دموکرات امریکا یعنی کارتر و بایدن در قبال ایران داشته باشد.

«او اجازه داد ایران، کشوری تروریستی شود»

لری الدر، نویسنده سیاه‌‏پوست و محافظه‌کار آمریکایی معتقد است: «کارتر بخاطر اینکه اجازه داد تا ایران به یک کشور تروریستی اسلامی تبدیل شود، باید به عنوان بدترین رئیس‌جمهور آمریکا شناخته شود … سیاست‌های کارتر باعث تضعیف حکومت ایران در آن زمان (حکومت پهلوی) شد که از متحدان سرسخت آمریکا بود و هم‌چنین موجب حمله شوروی به افغانستان شد و به ایجاد جنبش اسلامی کمونیستی که امروزه همه دنیا را تهدید می‎کند، کمک کرد.»

جیمی کارتر تصور می‌کرد که با کنار گذاشتن شاه به نفع انقلابیون، آمریکا چیزی برای از دست دادن ندارد و منافعش در ایران انقلابی نیز تامین خواهد شد. برخی از مقامات دولتش، او را مطمئن کرده بودند که نباید روی شاه اتکا کند و «شاه از دست رفته» است.

او در جلسه‌ای با متحدان قدرتمند اروپاییش در کنفرانس گوادلوپ که قبل از به قدرت رسیدن انقلابیون در ایران برگزار شده بود، به متحدان آمریکا درباره نگرانی‌ها از کنار رفتن شاه گفت: «جریانات ایران در جهت ثبات پیش می‌روند. یک ایران مستقل مترقی و دوست غرب که جریان نفت به غرب را تضمین می‌کند، به وجود خواهد آمد. پس باقی ماندن شاه در ایران به صلاح نیست.»

 بعد از پیروزی انقلاب شعارهای «مرگ بر آمریکا» و گروگان‌گیری دیپلمات‌های آمریکایی در تهران نشان داد که قرار نیست، دولت انقلابیون به رهبری روحانیان روابط دوستانه‌ای با آمریکا داشته باشند.

کارتر که یکی از شعارهای دوره ریاست‌جمهوریش را دفاع از حقوق بشر خوانده بود. به گفته رضا تقی‌زاده، کارتر، رابرت هایزر ژنرال چهارستاره آمریکایی را به ایران فرستاد تا مانع از کودتای نظامی ارتش شاهنشاهی علیه انقلابیون شود و از ارتش خواست تا اعلام بی‌طرفی کند. روح‌اله خمینی در واکنش اعلام کرد که در صورت بی‌طرفی، انقلابیون با ارتشی‎ها هم‌چون برادرانشان رفتار خواهند کرد. اما چنین نشد و آن دسته از ژنرالان ارتش که از ایران خارج نشده بودند، به وسیله دادگاه انقلاب محاکمه و به حبس و اعدام محکوم شدند. در بین اعدام‌شدگان تعدادی از بلندپایه‌ترین چهره‌های نظامی بودند که اعلامیه بی‌طرفی ارتش را امضا کرده بودند.

«کشورش را به یک روانی پلید سپردیم»

فرح پهلوی کمی بعد، کارتر را متهم به استفاده ابزاری از حقوق بشر کرد و گفت: «اگر واقعا کارتر به دنبال حقوق بشر در ایران بود چطور شد، موقعی که شاه از ایران خارج شد، گویا ایران دیگر حقوق بشری نداشت. بعد از آن حتی یک‌بار از کارتر نشنیدیم که از حقوق بشر در ایران حرفی بزند. اکنون آن روزنامه‌های خارجی که قبلا مقالاتی درباره حقوق زنان، حقوق بشر و حقوق سیاسی ایرانیان می‌نوشتند و استادان دانشگاه و هنرپیشگان و غیره، کجا هستند؟ این یک علامت سوال بزرگ است که چرا امروز بعد از آن‌که این همه فجایع به سر ملت ایران آمده است … کسی حرفی از حقوق بشر نمی‌زند.. اگر (شاه) ایران بود نه شوروی جرات می‌کرد به افغانستان حمله کند نه جنگ ایران و عراق و نه جنگ خلیج فارس بین عراق و کویت اتفاق می‌افتاد … از این جنگ‌ها نه کویت استفاده کرد؛ نه عراق، نه ایران و نه افغانستان هیچ‌کدام فایده‌ای نبردند.»