مکتب مدیریت اقتضایی

🔻در این متن، به بررسی نظریه مدیریت اقتضایی خواهیم پرداخت.

▫️نظریه اقتضایی در دهه ۱۹۶۰ ظهور کرد. تام برنز و جورج استاکر، جامعه‌شناسان بریتانیایی، و پل لاورنس و جی لورش، ‏نظریه‌پردازان آمریکایی، از نخستین افرادی بودند که استدلال کردند ساختار سازمان باید بر شرایط فرا روی خود در محیط، ‏استوار باشد‎.‎

▫️تئوری اقتضایی به این اشاره دارد که هیچ راه حل منحصر به فردی که در تمامی شرایط زمانی و مکانی صادق باشد، وجود ‏ندارد. مدیران با دیدگاه اقتضایی در پاسخ به سازوکار مدیریتی، اعم از سبک رهبری یا ساختار سازمان، واژه «بستگی دارد» را به کار می‌برند ‏و به همین دلیل به این نظریه، تئوری موقعیتی یا وضعیتی نیز گفته می‌شود؛ به عبارتی از دیدگاه اقتضا، تحت برخی شرایط، ‏ممکن است به کارگیری دیدگاه کلاسیک یا نئوکلاسیک و یا سیستمی صحیح باشد؛ یعنی هیچ نظریه‌ای را نمی‌توان به ‏صورت مطلق رد یا تأئید نمود و شرایط است که تعیین می‌کند چه اقدامی باید صورت پذیرد‎.

▫️ضرورت مدیریت بر مبنای اقتضا؛ یعنی عملکرد مدیر در هر زمان باید با توجه به موقعیت و مجموعه شرایط فعالیت وی ‏ارزیابی شود. وظیفه علم، تجویز یک عمل برای یک وضعیت خاص نیست؛ بلکه یافتن روابط بنیادی، فنون اساسی و ‏سازماندهی دانش موجود بر مبنای مفاهیم روشن است؛ زیرا نحوه کاربرد فنون مذکور در عمل به وضعیت بستگی دارد. از ‏این رو تأکید می‌شود که مدیریت مؤثر همواره بر مبنای شناخت مقتضیات تحقق می‌پذیرد‎.

▫️رهیافت سیستمی اغلب به خاطر اینکه خیلی کلی، مجرد و انتزاعی است، مورد انتقاد قرار می‌گیرد و دیدگاه وضعیتی نیز به ‏خاطر اینکه خیلی خاص و جزئی‌نگر است، نقد می‌شود؛ زیرا دیدگاه وضعیتی مبتنی بر این باور است که هر وضعیت در زندگی ‏واقعی، رهیافتی کاملاً ویژه و متفاوت با وضعیت‌هایی دیگر طلب می‌کند. طرفداران نظریه اقتضایی کوشیده‌اند از وجه مشترک ‏نظریه‌های سیستمی و وضعیتی سود جویند و ضمن دسته‌بندی مقتضیات مورد نظر، در تعمیم آن‌ها، به وضعیت‌های خاص نیز دقت کنند. براساس رویکرد اقتضایی تلاش می‌شود تا واکنش‌های مدیریتی با مسائل و فرصت‌های منحصر به فرد در وضعیت‌های ‏گوناگون هماهنگ گردد. برخی دانشمندان مدیریت به دلیل اینکه نظریه اقتضایی، به طور عملی، میان رهیافت سیستمی و رهیافت صرفاً وضعیتی، ‏نوعی تقارب و مصالحه بوجود آورده است، مجذوب آن شده‌اند. نحوه ایجاد این رابطه در نمودار زیر نشان داده شده است:‏

▫️زمانی که مدیران، محیط‌ها را با ثبات و با حداقل پیچیدگی می‌بینند، در می‌یابند که اطلاعات مورد نیازشان مشخص و ‏موجود است و بنابراین سطوح پیچیدگی کمتری را احساس می‌کنند و هنگامی که محیط‌ها با میزان بالایی از پیچیدگی یا ‏همراه با تغییرات درک می‌شوند، مدیران یا با مقدار زیادی اطلاعات یا با چالش پیگیری اطلاعات متغیر مواجه هستند و ‏میزان متوسط عدم اطمینان را تجربه می‌کنند. در زمان عدم اطمینان زیاد، مدیران، محیط را بسیار پیچیده و متغیر درک ‏می‌کنند و یا با حجم بسیار عظیمی از اطلاعات روبرو خواهند بود؛ ولی به دلیل شرایط دائماً متغیر، نمی‌دانند به کدام یک از ‏اطلاعات توجه کنند. برای مثال، پیشرفت‌های فن‌آوری رایانه و بین‌المللی شدن بازارها، شرایط متنوعی را ایجاد می‌کند که ‏باعث می‌شود مدیران در یافتن و پردازش تمام اطلاعات مورد نیاز در تصمیم‌گیری‌های درست و دقیق دچار مشکل شوند. ولی ‏آنچه باعث عدم اطمینان بیشتر می‌شود تنش و اضطرابی است که به علت عدم آگاهی درباره‌ی نوع اطلاعات مورد نیاز به ‏وجود می‌آید.‏

▫️پیروان نظریه اقتضایی، بر اساس منطق نظریه سازمان مدرنیست، تلاش می‌کنند که روابط پیش‌بینی‌کننده‌ای بین متغیرهای ‏بازنمایی‌کننده سازمان، محیط و عملکرد بیابند و همه تأیید می‌کنند که این نظریه شرایط مرزی دارد؛ یعنی فقط در ‏مجموعه‌ی فرعی از سازمان‌هایی به کار می‌رود که می‌توان آن‌ها را بر اساس اقتضائات مشابه تعریف کرد. بدین ترتیب، نقش ‏اولیه نظریه اقتضایی آگاه ساختن ما از این نکته بوده است که برای سازماندهی موفقیت‌آمیز و تعیین بدیل‌ها و تبعات آن، ‏راه‌های مختلفی وجود دارد و به طور کلی در این مکتب از مدیریت باید بدانیم که به موازاتی که محیط‌ها تغییر می‌کنند، ‏سازمان‌ها نیز نیاز به تغییر دارند.‏

▫️یکی از دلایل ماندگاری نظریه های اقتضایی، در طی سال‌ها، آن است که آن‌ها شکل گمراه کننده‌ای از نسخه‌ی موفقیت به ‏خود می‌گیرند. لازم به ذکر است که نظریه اقتضایی نوعی موضع‌گیری عینی‌گرا به خود می‌گیرد و نوعاً بر اساس معیار ‏عقلانیت و کارآیی فنی ارزشیابی می‌شود.‏

#مدیریت_صنعتی_علامه

@atu_sanati