...

Сўнгги ойларда фирибгарликда гумон қилинаётган бир нечта фирма жамоатчилик диққат марказида бўлиб турибди. Бундай фирмалар нафақат уларга ишонган мижозларга, балки бу соҳада фаолият юритаётган бошқа тадбиркорларга ҳам зарар етказиши ҳоллари кузатиляпти.

Бир неча кун муқаддам «Straus House» МЧЖ таъсисчиси Иброҳим Исроилов қамоққа олингани ва у мижозлар пулларини нималарга сарфлагани ҳақида ички ишлар тергов департаменти томонидан маълумот берилган эди. Бу ишлар ортидан туяқушчилик бизнеси билан шуғулланаётган бошқа тадбиркорлар ҳам зарар кўраётгани, мижозлар уларни ҳам фирибгар деб кўраётганини айтиб мурожаат қилишди. Биз уларнинг фаолиятига назар ташлашга қарор қилдик. Даставвал туяқушларни уй шароитида боқиш ва кўпайтиришни йўлга қўйган ва бу борада ўзига хос муваффақиятларга эриша олган Наманган вилояти, Чуст туманидаги «Straus farm Chust» МЧЖ фаолиятини кўздан кечирдик.

«Фаолиятимизни бошлаганимизга кўп вақт бўлмади. Ўтган йили Риштондаги фермадан 36та туяқуш жўжаларини сотиб олиб иш бошлаган эдим. Туяқуш боқишнинг сир-асрорларини секин-аста ўргандик. Алоҳида таъкидлаш лозимки, туяқуш жуда ҳам тез ўсадиган жонивор экан. Қизиқишим жуда ҳам ортиб кетди. Ҳозирда 21 дона она туяқуш ва 300га яқин жўжаларим бор. Харидорлар жўжахонамизга кириб, танлаб олиб кетаверишади», дейди жамият таъсисчиси Шавкат Ғойибназаров.

Ушбу тадбиркор билан суҳбатимиз савол-жавоб тарзда кечди.

– Тарқалган миш-мишларга кўра, бу жонивор жуда ҳам нозик бўлар экан. Сиз бундай фикрларга қандай муносабатдасиз?

– Менимча, туяқуш энг бақувват жонзот бўлса керак. Иммунитети жуда кучли бўлади. Ёши катталарига, ҳаттоки жўжаларига ҳам ҳеч қандай вакцина, антибиотик ишлатмаймиз. Жўжа вақтида ёш организм деб, озроқ шамоллашининг олди олинади, витаминлар берилади. Лекин бу дори сифатида эмас. Сабзавотлардан сабзи, пиёз, карам, ҳўл беда берамиз. Буларга шароит яхши бўлса, ўлмайди. Паррандалар ичида энг бақуввати туяқуш дейиш мумкин.

– Бизнинг иқлим туяқушларга тўғри келмайди дейишади. Бу қанчалик ҳақиқат?

– Биз бу бизнесни бошлаганимиздан сўнг, жуда кўп хорижлик мутахассислар билан гаплашдик. Улардан иқлимимиз тўғри келиш-келмаслиги ҳақида биз ҳам сўраганмиз. Улар туяқуш боқиш учун Ўзбекистондек қулай минтақа йўқлигини айтишяпти.

– Хориждан туяқуш жўжаларини етказиб бераётган баъзи компания мижозлари жўжалар келтирилганидан сўнг қисқа фурсат ичида ўлиб қолаётганини айтишмоқда. Бунга сабаб нима деб ўйлайсиз?

– Менимча, компания вакилларининг тажрибасизлигидан шундай бўлади. Яхши парвариш қилишни ўргата олмаган бўлиши мумкин. Амалиётда сабаб қилиб кўрсатиш мумкин бўлган яна бир ҳолатга дуч келганмиз: одатда хориждаги экспортёрлар ишончли бўлмаса, улар касал ва нимжон жўжаларни юборишади ва яхшиларини ўзлари учун олиб қолишади.

Жўжаларнинг сифатида ҳам фарқ бўлади. Ўзимизда ҳам инкубациядан чиққанида 100тасидан 5-10та нимжон жўжалар чиқиши ҳолатлари учраб туради. Биз уларни ажратиб қўямиз, мижозларга пулламаймиз.

– Туяқуш боқиш қийин эмасми?

– Буни боқиш жуда ҳам осон. Шу жойим ўзи 20х20 метр бўлиб, бино ичи 20х5 метр кенгликка эга. Натижа яхши, ҳали қисилиб қолишгани йўқ. Уй шароитида боқиб етиштириш мумкин.

– Республикада туяқуш экспортига талаб қай даражада?

– Йўқ, ҳозирча экспортни ўйлашга анча эрта. Чунки ички бозорда аҳолининг гўштга нисбатан бўлган талабини қондиришнинг ўзи катта муаммо. Туяқуш гўшти худди мол ва қўй гўшти каби истеъмол қилинади. Республика ҳудудида туяқуш шу қадар камки, гўшт сифатида истеъмол қилишни бошлаш имконсиз. Шу сабабли аввало наслчилик ривожланиши керак. Кейин жўжа ўзимиздан чиқадиган бўлади, гўштнинг таннархи ҳам тушади.

Очиғини айтиш керак, жўжахонага тўғридан-тўғри киришга рухсат берилгани бизни ҳайрон қолдирди. Чунки «Straus house» компанияси вакиллари брифингда жўжаларни узоқдан ҳам кўриш мумкин эмаслигини айтишганди.

– Бу ҳудуд карантин эмасми?

– Бу ер жўжахона дейилади. Карантин деган сўзни сиздан эшитиб турибман. Бизда карантин қилинмайди. Туяқуш жўжаси чидамли жонивор. Буларда ўлатга ўхшаш касалликлар тугул, ҳатто кана ва бит каби ҳашоратлар ҳам бўлмайди.

Бу ерда ярми ўзимизда очилган жўжалар, 150таси Жанубий Африкадан келтирилган. 1,5 йилдан бери Жанубий Африкадан жўжалар келтирилмоқда. Бугун ҳам янги партияда 450 дона жўжалар келмоқда. Жўжаларнинг тухумдан чиққан вақтидаги вазни 700-800 грамм атрофида бўлади. Бу ерда ҳозир фақат 20 кунлик жўжалар бор. Буларнинг вазни 2 килограмдан ошади. Бир ойликлари 2,5 килограмм атрофида бўлади.

Унинг бу гапларига ишонқирамай, жўжаларни тарозида тортиб кўрдик. 20 кунлик жўжа 2 килограммдан сал ошиқроқ вазнга эга.

– Бу жўжалар ҳар қандай ҳароратга чидамли бўлади. Қиш кунларида усти ёпиқ бинода сақланса кифоя. 3 ойликкача парранда, ундан кейин ҳайвон ҳисобланади.

– Баъзи компаниялар мижозларига берган жўжаларнинг кўпчилиги нобуд бўлаётгани ҳақида айтилмоқда. Сизда ҳам шундай ҳолатлар бўладими?

– Сўнгги партияда 300та жўжа сотдим. Биттасини эгасининг ўзи босиб ўлдириб қўйибди. Товуқлар билан аралаштириб боқишганда ҳам ўлиб қолиши мумкин. Ташқарида қолиб кетгани ҳам бўлибди. Булар 2 ойгача чақалоқдек гап. Ҳеч бўлмаса шамолдан, салқин ҳаводан асраб туриш керак. Ўша сўнгги 300талик партиядан 2-3таси нобуд бўлган, холос.

– Агар бу бизнесни бошидан бошламоқчи бўлсангиз, нимадан бошлаган бўлардингиз?

– Мен аввало ишончли жўжаларни олган бўлардим. Туяқуш бозори йўқ-ку, шу сабабли сотувчининг фермасини бориб кўрган бўлардим. Фермада биринчи ўринда катта туяқуш бор-йўқлигини аниқлардим. Шунингдек, она туяқушлар, инкубатория, жўжахонаси, емхонаси борми, сўйиш ва терини қайта ишлаш йўлга қўйилганми, етказиб берувчи жўжани етиштириш бўйича бирор нарса ўргата оладими каби саволарга жавоб олган бўлар эдим.

Уй шароитида туяқуш ва унинг жўжаларини етиштириш билан боғлиқ жараёнларни кўргач, Фарғона вилояти, Риштон туманида жойлашган йирик ферма шаклидаги «Straus farm» МЧЖ корхонаси томон йўл олдик.

Фермага кириб борганимизда Жанубий Африкадан жўжалар келтирилгани устидан чиқдик. Ушбу 4 кунлик жўжаларнинг вазни 800 граммдан ошиқроқ келди.

«Мана, жўжалар келтирилиши билан ушбу жўжахоналарга олиб кирилади. Бу ердаги жўжалар 4 кунлик бўлиб, вазни 815 грамм чиқди. Булар шу ерда парваришланганидан сўнг, битта жўжа бир ойда 2,5 килограмм атрофида вазн тўплайди», дейди корхона иш бошқарувчиси Ҳасанбой Аҳмаджонов.

Ферманинг жўжахонасидан сўнг, 20 кунлик ва 1 ойлик жўжалар сақланадиган жойларни ҳам кўздан кечирдик.

«Биз фойдаланиб турган жой 6 гектар майдонни ташкил этиб, 217та катта туяқуш, 800-900 дона жўжаларимиз бор. Туяқуш бизнесини ташкил қилганимиздан сўнг, чет элдан мутахассислар ҳам келишди. Улар бизнинг минтақа туяқуш боқиш учун қулайлигини айтишди. Биз бу соҳага беэътибор бўлмай ривожлантиришимиз керак. Ёнимиздаги қўшни давлатларда ҳам иқлим шундай. Агар улар бу ишни йўлга қўйишса, яна биз орқада қолаверамиз», дейди иш бошқарувчи.

Шунингдек, фермада туяқуш жўжалари инкубацияси ва махсус озуқа тайёрлаш фаолияти ташкил қилинган экан.

Водийдаги туяқушчилик фермаларига саёҳатимизни якунлаб, Тошкентнинг Юнусобод туманида жойлашган яна бир туяқушчилик фермаси —«Straus farm Tashkent» фаолияти билан танишдик.

«Туяқушчилик – биз учун янги соҳа. Биз буни йил бошида бошладик. Ҳозирги кунда ҳар хил гаплар эшитиб турибмиз. Энди, ҳамманинг фаолияти ўзига яраша. Терисидан ишлаб чиқилган пойабзалларни кўришингиз мумкин. Бу тимсоҳ териси билан баробар нархда бўлади, лекин пишиқлиги ундан ҳам кучлироқ. Бундан ишланган маҳсулотлар саломатликка ҳам фойдали. Мен буларни гап исботи билан бўлиши учун кўрсатяпман. Бизда қуруқ гап бўлмайди», дейди ферма эгаси Ботир Муҳаммадхўжаев.

– Ботир ака, айнан шу бизнесдан молиявий пирамидадек кўринаётганлар ҳам учраб турибди. Бу фақат бизда эмас, бутун дунёда шундай. Интернетга OSTRICH PYRAMID деб ёзилса жуда кўп мисоллар мавжуд. Улардан қонуний ишлаётганларнинг фарқи қандай бўлади?

– Бизда олдиндан тўлов деган нарса йўқ, чеклов ҳам йўқ. Истаганча жўжа олишингиз мумкин. Биз амалий ёрдам кўрсатамиз. Ундай компаниялардан фарқимиз шуки, биз «қайтариб сотиб оламан» демаймиз. Келиб хоҳлаганча олсин. Ҳар ҳафта туяқуш келади. Бизнинг мақсадимиз – наслчиликни ривожлантириш. Пировардида ёнимиздаги қўшни давлатларга, чет давлатларга экспорт қилиш мақсадидамиз.

Соҳани ёш болага қиёсласак, биз юришни бошладик. Айни вақтда жўжалар келиши тўхтагани йўқ. Бизда «карантин», «3 ой кутиш», «6 ой кутиш» деган тушунчалар йўқ. Келасиз, пулни тўлайсиз, жўжани ёки туяқушни оласиз. Фермага келиб ичидан танлаб олаверасиз.

Биз ушбу фермага келган хорижлик мутахассис билан ҳам суҳбатлашдик. Бельгиялик Жорд Битенс узоқ йиллик тажрибасига таяниб, экспорт қилган компанияларида мастер-класслар ўтар экан.

«Туяқушчилик – жуда фойдали бизнес. Ундан турли-туман маҳсулотлар олиш мумкин. Унинг терисидан бўлган маҳсулотлар инсон саломатлиги учун фойдали. Бундан айниқса спортчилар жуда кўп фойдаланишади. Иқтисодий тарафлама олганда ҳам вертикал, ҳам горизонтал тарзда ҳисоблаганда жуда сердаромад соҳа.

Бунинг учун аввало билим ва шароит бўлиши керак. Сизларда қулай иқлим шароити бор. Энди етарли билимга эга бўлиш керак. Чунки бу жониворни боқиш ҳам етарли билим талаб қилади. Оддий мисол, у очликни билмайди. Унга қанча овқат беришни билиш керак», дейди хорижлик мутахассис.

Юқорида айтганимиздек, мақсадимиз – бу соҳага оид шубҳа ва гумонларга ойдинлик киритиш эди. Шояд, республикада мутлақо янгилик бўлган бу соҳада халқимиз тўғри йўлдан адашмасин, оқ билан қорани ажратишда қийналмасин. Пешона тери эвазига топган пуллари алдовлар гирдобида зое кетмасин. Kun.uz ҳалол тадбиркорларни доим қўллаб-қувватлайди.

Баҳодир Аҳмедов,

Kun.uz мухбири

@AGROBLOGER